Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1958, Blaðsíða 6

422
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
konungur til sögunnar. Mjög er
það nú dregið í efa, að honum hafi
fyrst og fremst gengið það til að
verja trúfrelsi mótmælenda, held-
ur er talið að hann hafi ætlað að
notfæra sér klofninginn og glund-
roðann meðal þýzku höfðingjanna
og gerast sjálfur keisari yfir öllu
landinu, þegar kaþólskir hefðu ver-
ið brotnir á bak aftur. Sigurför
Gústafs Adolfs er alkunn. Hann
hefur hér nyrðra jafnan verið tal-
inn einhver hin göfugasta hetja
sem Norðurlönd hafi alið. Hefur
því sérstaklega verið haldið á loft
hér norður frá, hve mildur og
mannúðlegur Gústaf hafi verið og
allt öðru vísi á því sviði en höfð-
ingjar samtímans, enda hafi hann
ekki leyft hermönnum sínum rár
og sjálfur verið manna óeigin-
gjarnastur. En ekki er alveg ófróð-
legt að kynnast því, hvað sagnrit-
arar Munchen-borgar frá þessum
tíma hafa af konungi þessum að
segja, eins og hann kom þeim fyrir
sjónir, eftir að hann hélt innreiÖ
sína í borgina 17. maí 1630, að her-
toganum flúnum. Borgarstjórnin
bjóst í fyrstu til varnar, en sá bráð-
lega að ekki mundi duga. Voru þá
reyndir samningar við Svíakon-
ung. Var hann lengi tregur og var
það fyrst eftir „allra auðmjúkustu
bænir vorra ráðsherra“, að kon-
ungur lofaði að þyrma borginni við
bruna og ránum, ef honum yrðu
greiddir 300 þúsund dalir. Þetta
var stórfé, og var peningum, gulli
og djásnum úr dýrum málmum
safnað saman meðal borgaranna
Létu flestir allt, sem þeir áttu af
slíku, en þó borgarbúar tíndu allt
upp úr hirzlum sínum tókst ekki
að safna nema 40 þúsund gyllinum
Gústaf Adolf gekk um borgina
og þótti hún harla fögur. En ekki
hélt hann loforð sitt um að borgin
skyldi sleppa við rán og leyfði her-
mönnum sínum að fara þar ráns-
hendi að vild. Konungur kom brátt
auga á listaauðlegð borgarinnar
sjálfrar, en umhverfið þótti hon-
um minna í varið. Sagði hann að
borgin væri „eins og gullinn söðull
á horaðri bikkju“. Sérstaklega
þótti honum mikið koma til her-
togahallarinnar. Sagði hann að sér
þætti mest fyrir því, að geta ekki
skotið undir hana hjólum og dregið
hana á burt með sér. En til þess að
verða ekki af allri dýrðinni, rændi
konungur hlífðarlaust því, sem
honum sýndist, af gripum hallar-
innar og bókum úr safni hennar.
Gömlu sagnaritararnir, sem þá
voru uppi í Munchen og rituðu
um þessa atburði, láta mjög af því
hvílík skelfing hafi af Svíum staf-
að og voru dagar þeirra í borginni
lengi hafðir í minni og þóttu hinir
verstu.
Blómatími og styrjaldarrústir
Svo liðu aldirnar og á ýmsu
gekk. Bráðasóttir geisuðu og eyddu
næstum því borginni af mannfólki.
En alltaf rétti hún við aftur og
fögur var hún sem forðum.
Árið 1777 var aldauða karllegg-
ur Wittensbachanna á hertoga-
stóli í Múnchen. Var þá kallaður
til ríkis Karl Theodór, kjörfursti
af Pfalz, en hann var af ætt þess-
ari. Karl Theodór var mesti eyðslu-
seggur. Pfalz-búar voru fegnir að
losna við hann. Þeir sögðu að hann
„kastaði peningunum út um glugg-
ann, rétt eins og væru þeir fóður“
En Karl Theodór prýddi Múnchen
á margan hátt og honum er að
þakka hinn svonefndi „enski garð-
ur“, sem er mjög fagur og borgar-
búum til yndisauka. Er hann enn
til í sinni gömlu mynd.
Mikill frægðarljómi stendur um
nöfn hertoganna, sem sátu í
Múnchen á 19. öld og ber borgin
í mörgu svip verka þeirra. Höfðu
þeir þá fengið konungstitil. Lúð-
vík I byggði listasafnið. Glypto-
tek, sem var fyrsta saínhús lands-
ins. Einnig hóf hann byggingu ann-
ars safnhúss, sem nefnist Alte
Pinakotek. Eru söfn bessi í röð
hinna fegurstu í neiminum og er
þar saman komið það, sem hertog-
ar og höfðingjar borgarinnar höfðu
safnað saman um aldir. Söfn þessi
eru árlega heimsótt af ótölulegum
fjölda fólks víðs vegar að úr heim-
inum. Er þar að finna ýmsar perl-
ur myndlistar Evrópu frá mörgum
öldum. Fleiri söfn eru í borginni,
svo sem Stadtische Galerie eða
bæjarsafnið og er þar m. a. að
finna hið fræga safn Kandinskys,
en hann var hinn fyrsti, sem mál-
aði svokallaðar „abstrakt“-myndir
Er safn Kandinskys ný til komið
og er mjög umtalað meðal lista-
fólks. Alls eru talin vera 22 söfn
og sýningarsalir í borginni.
Múnchen er einnig mikill hljóm-
listarbær og hefur lengi verið.
Lúðvík II var mikill velunnari Ric-
hards Wagners. Ekki varð þó úr að
Wagner byggði leikhús sitt r
Múnchen, en í borginni er að finna
tvö söngleikahús og ýmis önnur
leikhús. Tvö af þremur söngleika-
húsum hennar eyddust í stríðinu.
Tókst að bjarga innviðum og
skrauti úr söngleikahúsi hertoga-
hallarinnar og var lokið við að
endurbyggja það nú í sumar og
opnað þegar hátíðahöldin hófust.
Er þar mjög fagur hljómlistarsal-
ur og furðulegt, hvernig nútíma-
menn hafa farið 'að endurbyggja
svo gamlan sal.
Víðs vegar um Múnchen eru
listaverk og ýmis af þeim hin feg-
urstu. Nokkur eru þar eftir hálf-
landa vorn, Thorvaldsen, og gata
ein er við hann kennd.
Styrjöldin síðasta lék Múnchen
mjög illa. Meira en þriðjungur
borgarinnar lá í rústum eftir 66
loftárásir. Sjást þess miklar menj-
ar, þrátt fyrir þrotlaust starf við
endurbyggingu. Ýmis fögur hús
brunnu og hrundu, meðal annars