Lesbók Morgunblaðsins - 25.05.1958, Blaðsíða 2

266
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Vísindin þekkja nú öfl, sem eiga
rót sína að rekja til óefnislegs
heims — utan við tíma og rúm. Það
virðist æ ljósara, að það sem er fyr-
ir utan hinn skynjanlega heim, er
hið upphaflega — en úr því er efnis
-heimur oKkar síðar tilorðinn.
Fjórða víddin — og sú fimmta
Einstein heldur því fram, að tím-
inn sé fjórða víddin.
Hinn þekkti enski eðlisfræðing-
ur og stærðfræðingur J G. Bennet,
forstjóri hinnar ensku ríkisstofn-
unar, sem hefir með höndum sam-
anburðarrannsóknir á heimspeki og
náttúruvísindum, hefir unnið frek-
ar úr hugmyndum Einsteins, og er
kominn að þeirri niðurstöðu, að
einnig sé til fimmta víddin í al-
heiminum. Hann kallar hana „eilíf ð
-arvíddina“, um leið og hann tekur
skýrt fram, að „eilífð“ í þessu sam-
bandi, eigi ekkert skylt við tíma-
lengd. Þessi fimmta vídd er andlag
eða sálræn vídd, í mótsetningu við
hinar víddirnar, sem ná yfir efnis-
heiminn. Bennet skilgreinir mis-
muninn þannig, að þar sem í efnis-
heiminum er til tilvera án verund-
ar, er í fimmtu víddinni verundur
án tilveru, þar sem efniskent efni
er ekki til á þessu sviði.
í sambandi við víddar-hugtökin,
ber okkur að nefna uppfyllingar-
kenningu (Komplementaritets-
teori) prófessors Niels Bohr. Með
uppfyllingarkenningunni sigraðist
Bohr á viðfangsefni innan einda-
eðlisfræðinnar, sem ekki var hægt
að samræma rúm- og tíma-
töflunni, sem vísindalegar náttúru-
rannsóknir hingað til höfðu fylgt,
en uppfyllingarkenningin hefir
einnig átt mikilsverðan þátt í að
skýra hinar heimspekilegu niður-
stóður nýrra eðlisfræðilegra rann-
sókna.
Uppfyllingarkenningin fjallar
meðal annars um það, að mótsetn-
ingar eða andstæður, séu ekki tii,
eins og við skiljum þær. Sérhver
andstæðu-heild samanstendur af
tveimur efnispörtum, sem fylla
upp hvorn annan, og gera að einni
heild, en við skynjum aðeins annan
nlutann, eða annan helminginn,
sem liggur innan hinna þriggja
vídda, sem hugmyndaheimur vor
nær yfir, en ekki þá heild, eða þann
hluta, sem að baki liggur, eða hin-
um megin er.
Maðurinn hluti af æðri veru
Að uppfyllingarkenningin hafi
líka heimspekileg og trúarleg sjón-
armið, er augljóst, segir hinn
danski könnuður, Dr. Paul Goos,
í fyrirlestrum um efnið: Trú í af-
stöðu til nútíma vísinda, sem Dr.
Goos hefir birt í bókarformi, og þar
kemst hann að eftirfarandi niður-
stöðu:
Á grundvelli efnislegs og tölu-
legs raunsæis, getum við í dag við-
urkennt, að efnisheimurinn, með
allt sitt tvískipta ástand, sé raun-
verulega hluti hinnar sönnu og
æðri víddar. Á sama hátt er hinn
efnislegi maður hluti hins sanna
manns. Hið líkamlega efni fæðist,
lifir og deyr. Maðurinn deyr ekki
— það sem deyr er hið forgengilega
— hinn þriggja vídda efnislíkami
— en tilvera æðri víddar mannsins
heldur áfram.
Hinn heimsþekkti franski líffræð
ingur Lecomte du Noúy kemst að
hliðstæðri niðurstöðu. Hann hefir
samið margar bækur líffræðilegs
efnis — sérstaklega er kunn ritgerð
hans um eiginleika blóðsins og
sáralækningar-aðferðina — en
mesta athygli vakti hin kunna trú-
arlega og heimspekilega bók hans.
„Stefnumark mannkyns“, sem nú
hefir verið þýdd bæði á dönsku og
íslenzku. Þar setur hann fram
„eiliíðarkenningu“ sína, þ. e. a. s.
kenninguna um ákveðinn tilgang
og markmið, bæði hvað snertir þró-
un mannkynsins sem heildar, og
hvers einstaklings. Hann bendir á,
að þróunin, frá því augnabliki er
hinn fyrsti lífsneisti tendraðist á
þessum hnetti, hefir stefnt að einu
marki: að gera mannsheilann að
tæki andlegrar þróunar. — Eftir
greinagóða skilgreiningu á líffræði-
legum skilyrðum fyrir upphafi lífs-
ins, kemst hinn heimskunni líffræð
-ingur að þessari athyglisverðu nið-
urstöðu: Leyfið mér að endurtaka,
að engin staðreynd né getgáta er
tii, sem skýrt getur uppruna lífs-
ins, samkvæmt eðlilegri þróun. Að
því er snertir uppruna lífsins, erum
yið neydd til — hvort sem við vilj-
um eða ekki — að viðurkenna hug-
myndina um yfirnáttúrleg afskipti,
sem vísindamaðurinn eins vel get-
ur kallað Guð eins og eitthvað
annað.
Fyrir ráðvandan vísindamann er
það ekki erfiðara að gera sér grein
fyrir Guði, heldur en að gera sér
grein fyrir rafeindinni. Sérhver til-
raun hlýtur að verða í báðum til-
fellum óraunsæ eða óframkvæman-
leg. Rafeindin er óskiljanleg, efnis-
lega séð, og þó er hún kunnari af
áhrifum sínum og áþreifanlegri,
heldur en nokkuð annað.
„Aflstöð“ sem byggir upp
líffærakerfið
Önnur athyglisverð niðurstaða
hinna nýrri vísindalegu rannsókna.
er uppgötvun austurríska vísinda-
mannsins og nóbelsverðlauna-
mannsins Erwin Schrödingers á
bví, að „aflstöð" sé til, sem verður
að álítast stjórnandi og starfandi
miðstöð við myndun lifandi líf-
færa. Þessi kenning hefir síðar ver-
ið tekin til nánari athugunar af
hinum ameríska líffærafræðingi.
prófessor Burr, sem með mælitækj-
um hefir sýnt magnan lífsins. Um
leið og hin lifandi lífsheild deyr,
hverfur aflstöðin með öllu úr efn-
inu. Prófessor Gustav Strömberg
við Yale-háskolann, sem í mörg ár