Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.1956, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
665
Árekstrar himinhnatta
Finnast brot úr annari stjörnu hér á jörÖ?
Þorsteinn eltist langt fyrir ald-
ur fram, og gerðist snemma gamall
og lasinn. Og eftir að farið var að
gefa með honum af sveit, flæktist
hann manna á milli og var farið
illa með hann. Var öll hans ógæfa
talin stafa af leti einni saman, því
vel gæti hann unnið ef hann
nennti. Löngu síðar, nokkru fyrir
andlát Þorsteins, eftir að Tryggvi
Gunnarsson var orðinn verslunar-
stjóri fyrir Gránufélagið, og því
fjölkunnugri en almúginn, voru
sendir menn á hans fund til að
grennslast eftir hvaða „sort“ af
leti það væri, sem Þorsteinn þjáð-
ist af, með því Tryggvi hélt alltaf
í hönd með Þorsteini og sendi hon-
um gjafir. Menn þóttust þá orðnir
vissir um, að ekki væri það „blóð-
leti“, er Þorstein þjáði, heldur ein-
hver önnur tegund eða „sort“ af
leti, enn lakari. Tryggvi Gunnars-
son kvað það vera þjóðleíi, er að
Þorsteini gengi. Var þá farið til
Einars Ásmundssonar í Nesi, til
þess fróða og vitra manns, og að-
spurður staðfesti hann ummæli
Tryggva, að þjóðleti væri það!
Þar með var Þorsteinn orðinn
viðurkenndur þjóðletingi og siður
hjá sumum að vitna til hans, ef
börn voru löt eða óþæg og hræða
þau á Þorsteini þjóðletingja eins og
Grýlu eða Dúðadurti. Þá var Þor-
steinn orðinn stirður og boginn í
baki svo hann mjakaðist eða skreið
áfram nærri tvöfaldur og dó hann
úti við læk, — úr leti einni saman,
að sagt var.
En til þess að ungbörn aldar-
innar lærðu iðni og ástundun en
forðuðust dæmi freistinganna og
letinnar, voru þau látin læra þjóð-
kunna vísu, sem grafskrift Þor-
steins þjóðletingja:
Lati Steini á lækjarbakka,
lá þar til hann dó, —
ekki vildi hann vatnið saiafeka,
var hann þyrstur þó.
í SEINUSTU árbók Smithsonian
Institution er grein eftir Ralph
Stair, þar sem hann segir, að lík-
indi sé til þess, að einhvern tíma
hafi verið reikistjarna, sem snerist
umhverfis sólina á milli þeirra
Marz og Júpíters. Hún hafi verið
á stærð við jörðina og yfirborð
hennar hafi verið glerungur. Þessi
stjama hafi svo rekizt á einhvern
himinhnött — ef til vill tungl, sem
fygldi Júpíter, sundrazt í smáagn-
ir og milljónir af þessum ögnum
sé að finna á jörðinni. Það eru
steinar þeir, sem jarðfræðingar
nefna „tektites", eða svarta dem-
anta. Hafa þeir fundizt víðsvegar
um jörðina. Þetta eru brot úr gler-
ung þeim, sem eitt sinn þakti ina
horfnu stjörnu.
Mennirnir hafa þekkt þessa
steina frá upphafi vega. Frum-
stæðir menn hafa notað þá í örvar-
odda, eða til skrauts. Þeir hafa
hvergi fundizt djúpt í jörð, heldur
aðeins við yfirborðið, og af því
mætti draga þá ályktun, að ekki
væri svo ýkja langt síðan að þessi
ókunna stjarna fórst, miðað við
aldur himinhnatta.
Steinarnir eru mjög frábrugðnir
þeim bergefnum, sem í jörðinni
eru, og einnig venjulegu gleri, og
þeir eru þannig lagaðir, að líkur
benda til þess að þeir hafi farið
með ofsahraða í gegnum gufuhvolf
jarðar.
Stair segir að sennilegast sé, að
allar jarðstjörnur hafi upphaflega
myndast úr geimryki, sem þjapp-
aðist saman. Þegar þær stækkuðu,
kom fram hiti í efninu, nógu mikill
til þess að bræða það, svo að efnið
varö fljótandi. Yið þaó drógust
þyngri efnin inn að miðju og
mynduðu þar kjarna, en léttustu
efnin leituðu upp á yfirborðið, og
gátu Hæglega orðið þar að glerung,
eins og þessir „taktites" eru.
Hvernig stóð á því að þessi
ókunna stjarna fórst? Varla þarf
að gera ráð fyrir því, að hún hafi
verið byggð skyni gæddum verum,
er hafi verið svo langt komnar í
kjarnorkuvísindum, að þeim hafi
að lokum tekizt að sprengja hnött-
inn. Hitt er sennilegra að hring-
braut hennar hafi smám saman
breytzt vegna aðdráttarafls Júpí-
ters, og fyrir það hafi hún rekizt
á aðra stjörnu, eða þá eitt af tungl-
um Júpíters, sem þá geta hafa
verið fleiri en nú. Við sprenging-
una hafa svo brotin þeytzt út í
geiminn, nokkur hluti þeirra út
fyrir sólhverfið; önnur hafa orðið
að smástirni og sum hafa lent á
jörðinni, og eru enn að beras*
þangað.
Hvað kosta
auglýsingar?
EIN litprentuð biaðsíða f ameríska
tímaritínu „Life“ kostar 32.740 dollara.
Venjuleg auglýsingasíða í „This week“
kostar 29.180 dollara. Hálftíma aug-
lýsinga kvikmynd í sjónvarpi kostar
33.000 dollara. Litprentuð síða í sunnu-
dagsblaði stærstu amerísku blaðanna,
kostar 50.000 dollara. Litprentuð siða
í kvennablaði kostar 16—17.000 doll-
ara. Venjuleg auglýsing í útvarpi, sem
ekki er lengri en svo, að hægt er að
lesa hcna á mínútu, kostar 25.000 doll-
ara ef hún er endurtekin 13 sinnum.
(Úr Nsw Yark Túuasj.