Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1951, Blaðsíða 11

LESBÓK MORGUNBLAÐSTNS
199
kirkjunni, kom aldrei að neinu
gagni.
Árið 1866 var brúin niður af
Bankastræti tekin af og steinbrú
gerð þar í staðinn. Var það Sverrir
Runólfsson steinhöggvari, sem stóð
fyrir því verki. Og það getur verið
lýsing á hugsunarhætti manna hjer
í Reykjavík á þeim dögum, að þeir
töldu þessa brú hið stórkostlegast.r
mannvirki. Upp úr þessu varð sú
breyting á, að þarna varð aðal um-
ferðaleiðin upp úr bærium, en um-
ferð um Arnarhólstraðir tók að
leggjast niður. Árið 1835 hafði ver-
ið ruddur vegur frá Skólavörðunni
og nokkuð niður í holtið. Var hann
ætlaður Reykvíkingum til skemti-
göngu einvörðungu, og þess vegna
var bannað að fara með hesta um
hann. Þessu var þó ekki hlýtt og
spiltist vegurinn brátt svo að 1844
urðu borgarar í bænum að láta
gera við hann. Bankastræti var að
vísu aðeins ruddur vegur fram um
1880, en þegar er steinbrúin var
komin á lækinn beindist umferð að
og frá bænum eftir þessum göt-
um.
LÆKJARTORG var áður grasi gró
-inn blettur og þar höfðu ferða-
menn löngum tjöld sín og þar
bjuggu lestamenn upp á hesta sína.
Mun það meðal annars hafa ráðið
um, að 1833 þvertóku yfirvöldin
fyrir að bygt yrði þar, og þess
vegna hefur þessi blettur geymst
óbygður, til mikils hagræðis fyrir
umferðina í bænum, þótt hann
hefði að vísu mátt vera miklu
stærri.
Það vakti líka fyrir Rosenörn
stiftamtmanni einu sinni, að gera
Lækjartorg að markaðstorgi. Var
að hans undirlagi gefin út opinber
fyrirskipan í febrúar 1849, að mark-
aður skyldi haldinn á Lækjartorgi
tvisvar sinnum á ári, eða dagana
8.—10. maí og 24.—29. september.
Lítið varð úr þessu, en það hefur
þó hjálpað til að vernda Lækjar-
torg.
FYRSTA húsið, sem bygt var við
lækinn reis af grunni árið 1822. Var
það bygt suður undir tjörninni, þar
sem lækurinn fell úr henni. Hús
þetta bygði Guðbrandur Stefáns-
son járnsmiður. Húsið var endur-
bygt tvílyft árið 1892 og var lengi
kallað Waageshús.
Næsta húsið er svo bygt 1840
niður hjá lækjarósnum. Það bygði
Carl Siemsen kaupmaður og stend-
ur það enn og kalla ýmsir eldri
menn það Zimsensbúð, vegna þess
að Jes Zimsen rak þar verslun um
mörg ár. Hús þetta var bygt á mal-
arkambinum og enginn grunnur
undir því, heldur voru undirlægj-
urnar látnar hvíla á mölinni. Fyrir
nokkrum árum fór fram viðgerð a
húsinu og kom þá í ljós að undir-
lægjurnar voru alveg ófúnar, og
þökkuðu smiðirnir það því, að alt
vatn hefði hripað jafnóðum niður
í sjávarmölina, og trjen því aldrei
legið í bleytu, þótt enginn grunnur
væri undir þeim. Þetta er fyrsta
húsið, sem byggingarnefndin í
Reykjavík hafði umsjón með. Hún
hafði verið sett á laggirnar árið
áður.
Fram að þessum tíma hafði það
verið skylda að láta hvern mann
fá ókeypis byggingarlóð. En árið
1852 er fyrsta byggingarlóðin seld
og var hún austur við læk. Lóðina
keypti Knudtzon kaupmaður og
bygði þar húsið, sem Sigfús Ey-
mundsson eignaðist síðan og stækk
-aði. Það stendur þarna enn á horni
Austurstrætis og Lækjargötu. Jafn-
framt því sem þessi lóð var seld,
var ákveðið að gera götu meðfram
læknum „suður að Gunnlaugssens-
brú“. Sama árið bygði G. Ahrenz
annað hús rjett fyrir sunnan hitt
(Lækjargata 4) og það hús keypti
Helgi Thordersen biskup 1856, en
sama árið keypti Ólafur Pálsson
dómkirkjúprestur hitt húsið. —•
Bjuggu þeir þarna tveir við þessa
götu um mörg ár, en aðrir ekki.
Fekk hún þá í munni Reykvíkinga
nafnið „Heilagsandastræti“. Hafa
kirkjunnar menn löngum búið við
þessa götu, og má af öðrum nefna
Helga Halfdanarson prestaskóla-
kennara og Bjarna Jónsson vígslu-
biskup, sem býr þar enn. En nú
er gatan orðin „hinn breiði vegur.“
VEGAMÁLIN vöru lengi örðug
viðfangs, því að ekkert ije var til.
En eftir að bæarstjórn kemst á
laggirnar 1836 er þó meira farið að
hugsa um göturnar en áður — og
lækinn. Árið 1839 var samþykt í
bæarstjórn, og amtið staðfesti þá
samþykt, að leggja skylduvinnu á
bæarmenn við vegagerð og umbæt •
ur. Skyldi hver maður leggja fram
eitt dagsverk á ári, jafnt ríkir sem
fátækir. Var svo talið að þeir ríku
hefði efni á þessu, en hinir fátæku
slyppi við öll bæargjöld og gæti.
því vel int þessa skyldu af hendi.
En ekki dugði þetta til þess að
hemja lækinn. Veitti bæarstjórn
því 1848—1850 hundrað ríkisdali á
ári til þess að þrengja lækjarfarveg
inn fram undan Stöðlakotslóð og
hækka vesturbakkann á því svæði.
Var þetta gert til þess að fá meiri
straum í lækinn og koma í veg fyrir
að hann flæddi yfir Miðbæinn svo
að segja á hverjum vetri, hinum
eldri til mikils ama, en börnunum
til gleði, því að þá kom ágætr
skautasvell á Austurvöll, og þar
var æskulýðurinn altaf á skautum
en ekki úti á tjörn.
Árið 1852 samþykti bæarstjórn
að láta hlaða upp farveg lækjarins,
að neðanverðu. Var það gert á
næstu árum. Voru bakkarnir hlaðn
-ir úr hnullungagrjóti, nema fram
undan Kóngsgarði. Þar voru þeir
hlaðnir úr höggnu grjóti, „hefur
kannske þótt skömm að láta hið
sama ávalt vera fyrir augum lands-