Lesbók Morgunblaðsins - 08.04.1951, Blaðsíða 10

199
r LESBÓK MORGUNBLAÐSIN^
hluti holtsins kallaður Skólavörðu-
holt.
LÆKURI'IN var mesti vnd æJa-
gripur. IL Jði hann það o.t til að
hlaupa yíir Austurvöll, svo að hann
varð eins cg halsiór y'ir að líta.
Eru fráleitt til scgnir um allar þeer
skráveií'ur, sem lækurinn gerði
bæarbúum.
Fyrsta flcðið, sem menn hafa
sagnir af, stafaði af sjávarfyllu.
Var það árið 1799 í veðrinu mikla
þegar Básenda tók al. Ijá varð
sjávarfyilan svo mikil hjer inni í
Sundum að sjór „gekk 5 álnum
hærra ,en í öð-vm stó-str'ums'1óð-
um“, segir Geir biskup Vídalín. Þá
gekk s'órin- þve't yiir Se’tiarnar-
nes mi’.li Skerjaijarðar og Eiðis-
víkur. Hjer kom fvllan upp ’ækinn
og alka leið inn í tjörn. í þessu flóði
stórskemmdist Örfirisey, svo að
býli þar lögðust í eyði.
Annað sjávarflóð mikið kom á
jólaíöstu 1832. Kom flóðið upp í
lækinn og yíir allan Austurvöll.
Þriðja flóðið kom í miðþorra
1363. Það orsakaðist af asahláku, en
snjór hafði verið með mesta móti.
Stíflaðist þá lækurinn og varð af
geisimikið flófl í M *K"r'—r"‘"s
og segir í blaði þá: „Og sjá, himin-
raufarnar opnuðust, og þar kom
hláka mikil. Og snjónnn varð á
svipstundu að vatni. Og vötnin leit-
uðu til sjávar. En vötnin höfðu ekk,;
framrás. Og það skeði svo, að þau
söfnuðust öll saman í borginni og
þurlendið hvarf og þar varð sjór
mikill. Og vir.durinn bljes á vatnið;
og þar risu stórar öldur og æstust
mót bústöðum mannanna. Og öll
borgin skalf af ótta. Og borgarlýð-
urinn kallaði hátt og sagði: Vjer
íorgöngum“.
Fjórða stórflóðið kom á þorra-
þrælinn (19. febrúar) 1831. Það var
frostaveturinn mikla. Þá hafði ver-
ið grimdarfrost dag eftir dag frá
10. janúar. með stórvúðri og fann-
komu. Höfnin var samfeld ísbreiða
langt út fyrir eyar. í öndverðum
febrúar íóru menn með lík á sleða
frá Engey til fcær.rins, og þá var
riðið út í Viðey. En 18. íebrúat
gerði h'áku cg d ginn elt'r var
hv.ssviðri aí suðaustri með fá-
dæma rigningu. Stnlaðist þá læk-
urinn og varð af mesta ílóð, sem
sögur fara af. Vatnið fylti alla kjali
-ara í Miðbænum og komst sums
staðar inn í húsin, og yfir austur-
hluta Austurvallar og Lækjargötu
var þá ekki íært nema á bátum.
því að vatnið tók mönnum þar í
mitti, m í Austurstræti mitt á milli
Úivegsb .kinn cg Hress
g s .áknn, var maður nokkui
æ d ukkn ður, M tthías Joc-
h msson orkti skopkvæði um þetta
ióð, og er þar í:
Æddi hrö.nn, en hræddist þjóð,
hús og stræti ílóa,
sást ei þvílíkt syndaflóð
síðan á dögum Nóa.
Húsin sýndust selasker,
sukku strætamörkin.
Fólkið vildi forða sjer,
fanst þó hvergi örkin.
Þetta eru stærstu flóðin. En oft
komu minni flóð, einkum ef hvass
útsynningur var, því að þá bárust
stórkostlegar hrannir af þangi og
þarabrúki upp í fjöruna og stíflaði
það stundum lækjarósinn. Stund-
um varð flóðið ekki meira en svo
að menn komust húsa á milli á
þann hátt að leggja borð á steina
meðíram húshliðunum. Þetta gat
þó verið hvimleitt, og sjerstaklega
vegna þess, að altaf þurfti að fá
mannsöínuð til þess að hreinsa
lækjarósinn, og það kostaði fje, en
fje var ekki altaf í bæarsjóði. Þeir,
sem unnu að hreinsun óssins, fengu
venjulega 40 sk. á dag, en vegna
þess hvað þetta var vond vinna,
koms', sá siður fljóxt á að hygla
þeim einni skonroksköku og nógu
brennivíni til þess að skola henni
niður.
Það var lengi eitt af skylduverk-
um lögregluþjónanna að hafa gát
á læknum og segja til í tíma ef
hætta var á að hann mundi stíflast.
En þ’eim hætti við að gleyma þessu,
og því fór sem fór, að lækurinn va;
altaf annað slagið að gera mönnum
skráveifur.
EKKERT vað var á læknum nema
út við ósinn, niður úr Arnarhóls-
tröðum. — Þar var líka snemma
(1828) gerð göngubrú og önnur
fr:m af Kóngsg rði. Var sú með
híum hmdriðum og stórum hurð-
um. Þriðja brúin var sett við end-
ann á Austurstræti, vegna þess að
þar í brekkunni fyrir ofan var eina
bökunarhús bæarins um langt
skeið, Bernhöftsbakarí. Þangað
sóttu allir brauð. Þess vegna varð
það Miðbæingum og Vesturbæing-
um hið mesta óhapp, þegar flóð
kom í lækinn, að þá gátu þeir ekki
náð í brauð.
Þegar Stefán Gunnlaugsson land
-fógeti bygði hús sitt í Ingólfs-
brekku kippkorn fyrir sunnan Bern
-höft (það var 1838), þá fekst bær-
inn ekki til þess að gera veg þang-
að. Varð Stefán því sjálfur að kosta
vegargerð meðfram læknum og brú
á hann niður af húsi sínu.
Fjórða brúin var gerð niður af
Latínuskólanum eftir að hann var
bygður, og fekk hún nafnið Skóla-
brú, en það nafn færðist líka yfir
á brautina upp að skólanum og
seinna, á götuna handan við læk-
inn.
Fimta brúin kom á lækinn 1882
niður af Skálholtskotslind. Veitti
bæarstjórn fje til þess að smíða
brúna og gera afgirtan veg upp að
lindinni. Var það gert til þess að
greiða fyrir Miðbæingum að ná •
vatn, því að brunnurinn, sem Fryd-
ensberg hafði látið grafa austur af