Lesbók Morgunblaðsins - 30.12.1945, Blaðsíða 2

LESBOK MORGUNBLAÐSINS
Uppdráttur af bæjarrústunum í Skallakoti, eftir dr. Aage Roussell.
0)92
s. brennt birkikjarrið, í því skyni
að auka og bæta graslendið.
Til þess að reyna að fá frekari
sannanir fyrir því að kolalagið
stæði í sambandi við landnámið tók
jeg sýnishorn til frjógreiningar úr
jarðvegnum, ofan og neðan við
þetta lag í ]»ví skyní að athuga,
hvort nokkrar lirfeytingar hefðu
orðið á gróðurfarinu í sambandi
við mvndun þess. Það sýndi sig )>á
m. a., að í sýnishornunum næstu
undir kolalaginu var mörgum sinn-
um meira af birkifrjói í hlutfalli
við grasafrjó, en í þeim sýnishorn-
um, sem tekin voru næst ofan við
lagið og var það eitt næg sönnun
þess, að h.jer hafði orðið gróður-
farsbrevting, með svo snöggum
hætti, að hún hlaut að vera nf
mannavöldum og þá eðlilegast í
sambandi við landnámið og evð-
ingu skógargróðursins næst bæjun-
um.
En frjógreining jarðvegssýnis-
hornanna frá Skallakoti gaf ýmsar
merkilegar upplýsingar, sem mig
hafði ekki órað fyrir. Hjer skal að-
eins fjallað um árangurinn af rann-
sókn eins sýnishorns, er tekið var
2 cm. fyrir ofan kolalagið, í sniði,
sem grafið var rjett neðan við hlað
ið á Skallakoti. Þetta sýnishorn hef
ir myndast skömmu eftir að byggð
íiófst í Skallakoti. .Tarðvegurinn í
því er, eins og annarsstaðar þarna
í kring. lösskend mold, þ. e. mold
blandin fínum foksandi og fokösku.
Með þetta sýnishorn var farið eins
hg önnur er frjógreind voru. Nokk-
ur grömm jarðvegs voru tekin og
soðin í flússýru, sem leysir upp
steinefnin og eyðir sandkornunum.
Síðan var flússýran skilin frá og
sýnishornið hrært út í blöndu af
ísediksýru og óblandaðri saltsýru
og eftir að þcssar sýrur höfðu ver-
ið fráskildar og sýnishornið skol-
að í acetóni, var það hrært út í
blöndu af edikssýruanhýdríði og
óbbiudaðri brennisteinssýru. Þessi
íirottalega meðferð eyðir þeim jurta
vefjum, sem finnast í moldinni, en
eftir verða frjqkornin, sem fátt
virðist bíta á. Þau eru síðan. skilin
frá, hrærð út í glýceríni og dropi
af því skoðaður undir smásjánni.
Þær myndir sem hjer birtast eru
ljósmyndir af nokkrum þeirra frjó-
tegunda er fundust í þessu sýnis-
horni. Stækkunin er 570-föld. Það
er mjög erfitt að ná góðum mynd-
um af frjókornum, en jeg uaut við
myndatökuna ágætrar aðstoðar
sænskrar stúlku, sem heitir M.
Troili. ITún veitti mjer þessa að-
stoð með glöðu geði, þegar hún
heyrði að jeg var íslendingur. ITún
á ætt að rekja til Uno von Troils
erkibiskups, sem ferðaðist hjer á
Islandi árið 1772 og reit merka bók
um sína ferð. Ilefir áhugi fyrir Is-
landi lifað með ætt hans fram á
þennan dag og naut jeg góðs af
því. .
Mynd 1 er hafrafrjói (Avena).
•Teg var svo heppinn, að einmitt um
þær mundir er jeg var að athuga
sýnishornin úr Þjórsárdal tókst
sænskum grasafræðingi, Gunnari
Erdtman, að sýna fram á að hægt
er að greina hafrafrjóið frá frjó-
um annarra korntegunda og með að
stoð hans fann jeg hafrafrjó í
■nokkrum sýnishorna minna. Þar
með er fengin sönnun fyrir því, að
forfeður okkar, landnámsmennirn-.
ir, hafa borið við að rækta hafra á
ökrum sínum. Þetta kemur vel
heim við það, að norskir fræði-
menn telja nú sannað, að á víkinga
öld hafi hafrar verið aðalkornteg-
undin, næst byggi, í vesturhjeruð-
um Noregs. I Þjórsárdal hefir og
byggið verið aðalkorntegundin.
Var miklu meira af byggfr.jói en
hafrafrjói’í sýnishornunum. Hafra-
frjóin fundust aðeins í þeim sýnis-
hornum, sem næst voru viðarkola-
laginu og bendir það til þess, að-
hafrarækt hafi fljótt lagst niður
með öllu.
Mynd 2 er af frjói einhverrar
punt- eða sveifgrastegundar og sýn
ir að mikill stærðarmunur er á
frjóum korntegundanna og flestra
„viltra“ grasategunda.