Lesbók Morgunblaðsins - 28.01.1945, Qupperneq 2
42
LESBÖK MORQUNBLADölNS
íaóóon:
cjrem
Skátdið sr. Jón Þorláksson á Bægisá
Tvö hundruð ára minning
Paradisarmissir og
Messíasarkviða.
ÞAÐ ER nauðsynlegt að reyna
að gcra sjcr ljóst, um hvað þcssi
tvö bókmcnntalegu stórvirki fjalla.
ÍSr. Jón varði næri'ellt 30 árum ævi
sinnar til þcss að íslenska þau.
Höfundur Paradísarmissis, John,
Milton, var samtíðarmaður líall-
gríms sálmaskálds Pjeturssonar. —
lJeir dóu báðir sama árið (1674).
Milton var af Puritanaætt kominn,
og var sjálfur strangtrúarmaður
sem ættmenn hans. Purítanar krófð-
ust trúírelsis, voru ákafir andstæð-
ingar páíakirkjunnar og andvígir
öllum afskiftum ríkisvaldsins af trú-
málum. Þeir voru fylgismenu lýð-
stjórnar, harðdrægir í viðskiftum
við andstæðinga sína, töldu sig
verkfæri guðs og höfðu því óbifan-
lega trú á því, að þeir hefðu ætíð
rjett fyrir sjer, þar sem þeir voru
fulltrúar Drottins allsherjar. Þegar
borgarastyrjöldin braust út í Eng-
landi milli Karls konungs I. og
flokks þess. er fylgdi þinginu (neðri
deild þess) að málum, milli 1640
og 1650, stóð öðru megin konungur,
sem mat þing- og þjóðviljann lít-
ils, taldi sig vera konung aí guðs
páð og hjelt fast nm biskupskirkj-
,una, en hann var sjálfiu’ æðsti mað-
ur hennar. Margt höfðingja fylgdi
þonum að málum. Hinuiu megin
stóðu þeir allir, er voru fjandsam-
lcgir einveldistilhneigingum kon-
ungs, og færðust þeir æ fjær bisk-
upakirkj’mni og hylltu kalvinsku
Þtefnuna eða ’ Puritanismann, eins
.cg hún var kolluð í Englaudi. Meg-
in þorri anðstgettarmnar easku lagð
ist á eiua og söinu sveif og hyllti
lýðstjórnarstefnu Kalvínismans. —
Þeir voru vandlætingasaniir og
hneyksluðustu mjög á inu íburðar-
mikla og glæsilega hirðlífi sem þeir
töldu ókristilegt og afvegalciðandi.
Þeir hötuðust við leiksýningar
og aðrar skemmtanir. Puritanarnir
lifðu hófsömu og einföldu lífi. Þeir
heimtuðu valdið í hcndur ncðri
deildar þingsins og álitu þjóðina
inn eina rjetta handhafa valdsins.
*— 1 borgarastyrjöhl þessari var
æstur Puritani, Oliver Cronwell,
hcrshöfðingi þess liðs, sem barðist
gegn konungi. flann trúði því, að
Guð væri með honnni. Ilann baðst
fyrir með hermönnum sínum irndan
liverri orustu og biblíulestur fór
íram í herbúðunum. Trúarleg al-
vara, gott siðferði, einfalt líf og
vandlætingascmi einkenndi inn
eormwellska her. Þesstun andstæð-
ingurn konttngs veitti bctur í stríð-
inu. Ivonungttr var handtekinu,
kærður fyrir laitdráð og háls-
Jiöggvinn 1649. Cromwell stofnaði
þjóðveldi á Englandi, en tók raun-
verulega öll völd í sinar liendur og
stjórnaði í skjóli hersins.
Kaþólskir ntenn og fylgisnteun
biskupakirkjunnar voru sviftir
'kosningarrjetti. Leikhúsum var lok-
að. Et'ri málstofan var afnumin.
Skáklskapurinn fjallaði einungis uni
trú og siðspeki. Helstu skáld aldar-
jnnar var Milton. Hann samdi fræg-
asta skáidverk Puntarusmans, m
airJslu trúarlegu soguljóð Faradíe-
qrmissi. — Milton var mcuiitaður
maður. Hann þekkti inar þrótt-
miklu bókmenntir cndurrcisnar-
tímabilsins (Renæssanccn) hat'ði
lagt stund á grískar og rómvcrsk-
ar fornmenntir jöfnuin höndum við
heilaga ritningu, er hann var mjög
handgenginn, að sið Puritana. Eí'tir
aftöku Karls I. varð liann ritari
þjóðveldisins. Milton varði aftöku
konungs. og koin rit um það úfc
1651. Aflaði hann sjer með því
frægðar um gervalla Norðuráli’u,
nieðal lærðra ínanna. Taldi hauu
konung hafa gengið á guðs lög og
ruanna og því liefði hann fallið ó-
heilagur á verkum sínum. Gegn
harðstjórununi bæri þjóðunum að
berjast eins og eyðandi drepsótt.
— Þegar Karl II., sonur hins háls-
höggna KarLs I., kom til valda í
Englandi 1660, var Milton varpað í
fangelsi, en sleppt bráðum at'tur.
llann varð blindur 1652, en hjelL
áfram að starfa eigi að síður og
fjekk lokið við Paradísarmissi. Við-
fangseínið var mikilfenglegt: Sköp-
unin og Syndafallið. Skáldið loí-
syngur vísdóm guðs og gæsku hans
við syudumspillt mannkyu.
Frásagnarlistin er óviðjafnan-
leg, þcgar hann segir frá Satan,
sem gerir uppreisn gegn guði, og
er steypt niður til Heljar. Því næst
Jýsir haun því, þegar inn fallni
engill leitar á vit vorra fyrstu fpr-
eldra til þess að tipla þau, svo að
þau eru yekin úr smm Paradís. —
þkáldrð viU iraa: a og rjett-