Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1945, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
31
af höndum. Ilúsfreyja kferúi sig“
kollótta um ]>að bókvitr áem ekki
Arei-ður látið í askana. Viðkvæm'
lund skáldsins þráði ástarblíðu, og
þegar engin fullnæging fjekst þeirr-
ar þrár, kom kergja í skapið; keskni
og hroki voru svarið við kulda og
heimshyggju. Niðurstaðan varð ó-
Iiærileg samhúð. En ljósglæta var
í þessum skuggadöluin. ITjónunum
varð auðið einnar dóttur. En það
nægði ekki til þess að gera sam-
húðina farsæln.
Galtardalsárin hafa vafalaust
verið örðugustu æviár sr. .Tóns.
Andlegt starf er fáskrúðugt. Iiann
nýtur sín ekki. Vonin var dauf um
uppreisn öðru sinni, en hann hugð-
ist revna fyrir sjer. — Vinur hans,,
sr. Árni Þórarinsson, ■ var orðinn
hiskup á Hólum. .Tón leitáði hans
fnlltingis. Vonarglætan varð að
skíru Ijósi.
Uppreisn öðru sinni.
Bægisárprestur.
ÞEGAR Árni Þórarinsson sótti
hiskupsvígslu til Kaupm.hafnar ár-
ið 1784, leitaði hann fyrir sjer um
uppreisn til prestsskapar handa
Jóni Þorlákssyni, og fjekk hann'
hana að áliðnu sumri 178G. Um
þessar mundir var sr. Jón farinn’
að yrkja sálma, og er víst, að sáíma
kveðskapur hans hefir ríkt stutt að
uppreisn hans, en því skilyrði var
hún þó bundin, að hann mætti ekkij
vera prestur í Skálholtshiskups-
dæmi. Ilvatti Árni biskup vin sinn
til ]>ess að neyta skáldskaþargáfu
sinnar í þjónustu kristni og kirkju.
Mun biskup hafa ætlað sr. Jóni
gott brauð í Hólabiskupsdæmi, en,
til þess að velja honum brauð ent-
ist biskupi ekki aldur, því að hann'
andaðist 5. júlí 1787. Árið eftir
(1788) fjekk sr. Jón veitingu fyrir
Bægisá. Var til þess tekið, hve fá-
tæklegur hann var, er hann koml
gangandi norður til Ilóla. Ilann var
settur inn í embættið á afmælisdag
sinn 1788, þá 44 ára gamall. Við'
staðnum tók hann vorið 1789 og
sat hann 30 ár.. Ekki fjekk, hann
konu sína til þess að fara með
sjer norður, og dóttir þeirra, Guð-
rún, varð einnig eftir véstra og ólst
upp með móður sinni.
Það er til mikils sóma merkum
mönnum hjer nyrðra, hve vel þeir
tóku sr. Jóni. Voru ]>ar fremstir í
flokki' Stephán atntm. Thorarensen,
Magnús próf. Erlendsson. Þorlákur
Hallgrímsson bóndi í Skriðu og
Einar Iljaltesteð kaupsýslumaður á
Akureyri.
Undir eins og sr. Jón er kpminn
að Bægisá tekur hann sjer fyrir
hendur að snúa á íslensku kvæðum
merkra, erlendra skálda. Fyrstur
íslenskra skálda verður hann til
þe^s að kynna íslendingum skáld-
skap erlendra höfunda. Hann hafði
þegar byrjað á því í Ilrappsey, er
hann þýddi kvæði Chr. Tullin, ep
það skáld hafði setið við fætur ins
enska skákljöfurs, Alexanders Pope
(1688—1744). — Fyrsta verkefnið,
sem sr. Jón velur sjer sem við-
fangsefni á Bægisá, er einmitt að
snara einu kvæði eftir Pope á ís-
lensku. Það var „Tilraun um mann-
inn“ (Essay on Man). Var þaðl
frægt, bæði heima í föðurlandi
skáldsins og á megihlandi Evrópu,
heimspekilegt kvæði í anda upp-
lýsingar — eða skyhsemistefnunn-
ar. Fræðslu- og nytsemihyggjan ein
kennir þetta tímabil, og höfuðskáld
Englendinga á fyrra hluta 18. ald-
ar var Alexander Pope. Formfegurð’
er annáluð hjá honum. Kvæði það,
er sr. Jón snaraði á íslensku á ár-
unum 1789—1796, er kristileg sið-
speki um stöðu mannsins í heim-
inum.
Benedikt Gröndal eldri þýðir Must-
eri mannorðsins eftir Pope. Sr. Jón
kemur í slóð hans, og Magnús
Stéphensen snýr á íslensku bænar-
sálmi Pope: „ó, Guð, Jehóva, Júþþ-
iter!“ Sveinbjörn Egilsson þýðir
kafla úr Essay on Criticism, og
vitað er, að bæði TTannes biskup
Finnsson og sr. Tómas Sæmunds-
son höfðu mætur á þessu höfuð-
skáldi Englendinga. Þýðing sr. Jóns
kom út í Leirárgörðum 1798, helg-
uð Stepháni amtmanni Þórarins-
syni. Er jafnvel talið, að amtmaður
hafi hvatt sr. Jón til þess að ráðast
í þetta verk, er hann leysti mjög
sómasamlega af hendi að dómi
þeirra, sem þar á kunna góð skil.
Næsta stórvirki, sem sr. Jón ræðst
í, á sviði bókmenntanna, er aA
snara Paradísarmissi (Paradise lost)
eftir enska höfuðskáldið Milton á
íslensku. Dönsk þýðing kom út af
þessum ljóðabálki 1790. Þegar árið
eftir fær llalldór Hjálmarsson,
konrektor í ITofstaðaseli þessa þýð-
ingu. Sendir hann þegar sr. Jóni
vini sínum á Bægisá bókina til
lestrar. En þegar prestur kynnistí
kvæðinu, tók það hug hans allan
og byrjaði undir eins að leggja það
út á íslensku. Sendi Halldór Lær-
dómslistafjelaginu, sem þá var eina
bókmenntafjelagið í landinu, þýð-
ingar sr. Jóns jafnóðum af kvæðinu,
og voru þrjár fvrstu bækur þess
prentaðar í ritum fjelagsins, eu
þýðandinn var kjörinn heiðursfje-
lagi Lærdómslistafjelagsins 1793,
og hvatti það sr. Jón til að halda
verkinu áfram, en fjelagið hætti
störfttm von bráðar sem kunnugt er.
Síðai' komst sr. Jón yfir ]>ýska þýð-
ingu af „Paradísarmissi“ og studd-
ist við hana með danska textanum,
en þó að hann þýddi ekki eftir
enska frumtextanum, þótti verkið
samt hafa tekist égæta vel. Sr. Jón
hóf að þýða Paradísarmissi árið
1791 og lauk því árið 1805, svo að
fyrstu fimm árin hefir hann undir
tvær þýðingar samtfmis, eftir Popö
og Miltón.
Þá er skáldið háfði lokið við
þýðingu á Miltön,' snýr hanii á ís-
lensku fyrstu bókinni úr söguljóð-
um danska skáldsins Tlertz: —
Framh. á bls. 39.