Lesbók Morgunblaðsins - 12.11.1933, Blaðsíða 4

348 ___________________LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Þrjár merkar konur.
Eftír Sigurborga Jónsdóttar.
Fitja-annáll getur um tlánar-
dægur þriggja kverina, sem allar
voru uppi fyrri hluta 17 aldar, á
þessa leið: 1654, 22. febrúar and-
aðist Iiannveig Jónsdóttir á Há-
eyri, guðhrædd mey, fróm og nafn
fræg af dygðum og góðgerðasemi
við auma og volaða. Um sjötugs
aldur. 1656, 24. maí andaði.st virðu
leg höfðings jómfrú Margrjet
Oddsdóttir biskups "Einarssonar i
Öndverðarnesi, g'uðhrædd, gestris-
in og gustukagjörn, hún átti Odd-
geirshóla í •'Flöa, Öndverðarnes í
Grímsnesi og fl-eiri jaíðir: .Giftist
ekki. 1658, 12. september andaðist
sú guðhrædda lieiðursstúlka Hall-
dóra Guðbrandsdóttir biskúps Þor-
lákssonar 85 ára gömul; giftist
aldrei nje var við mann kend.
Eins og menn vita, er annála-
i itun þannig, að geta sem flestra
viðburða, með sem fæstum orðum.
En frá öðrum • áreiðanlegum heim-
Udum eru til sagnir um æfistarf
þessara þriggja ágætis kvenna. •—
Aldrei hefir íslenska þjóðin átt
meira í vök að verjast en á 16.
og 17. öld. Þá tvístruðu sterkar
trúaröldur landsfólkinu og deildi
í fjandsamlega ílokka. Danskt
konungsvald, galdrabrennur, stóri-
ctómur og verslunareinokun lögð-
ust á sveif með hafís og vetrar-
hörkum að draga úr landsfólkinu
allan kjark og dáð til fram-
kvæmda. Glögg lýsing á aldarfar-
inu, er þessi klausa úr annál frá
fyrri hluta 17. aldar: Á því ári
margir menn á Norðurlandi sig
meiddu af drykkjuskap. Mörg
vandræðamál viin landið, er lífláti
sattu. Maður af stjúpdóttur sinni
borinn barneign. Hann hengdur
a Alþingi; henni drekt. Höggvinn
og stegldur á Alþingi maður, sem
skorið hafði konu sína á háls.
Drekt í Ögri í ísafjarðarsýslu
konu þeirri, er fjell með stjúp-
föður sínum. Hann braut af sjer
járnin og komst á burt. Náðist
í Norðurárdal; var tekinn og fekk
góða iðrun. Maður skorinn á hásin-
arnar á Langanesi, sagður stiga-
maður. Galdramál fyrir norðan.
Tveir þjófar hengdir á Alþingi.
Annar 17 ára.
Þetta var aldarfarið, þegar
Margrjet Oddsdóttir rei.sti bil í
Öndverðarnesi í Grímnesi. Bjó
hún þar rausnarbúi, var gestrisin,
glaðlynd og mjög sönghneigð. —
Helt hún skóla á heimili sínu á
vetrum, og kendi þar meðal ann-
ars söng og hljóðfæraslátt. Einnig
stofnaði hún söngfjelag í Grims-
nesinu, og var þar æfður tví-
siingur. Eitt sinn, þegar Margrjet
bjó í Ondverðarnesi komu kaup-
skip ekki lúngað til lands fyr en
um hausfið, vegna ófriðar í Dan-
rnörku. Lentu þá í stórsjóum, og
nýttist illa farmurinn; en íslend-
ingar máttu ekki versla við aðrar
þjóðir en Dani. Varð ]>á matar-
laust víða, margir almúgamenn
flosnuðu upp og lentu á vergang.
Þá Ijet Margrjet í Ondverðarnesi
byggja skála skamt frá heimili
sínu. Sett-i þar inn rúm með dýn-
um og ullarteppum, og sá um að
jafnan væru þar vistir nokkrar.
Yarð skáli þessi sannarlegt sælu-
htis mörgum nauðlíðandi. Þá tók
Margrjet einnig á heimili sitt um
tíma margar fátækar stiilkur, og
kom þeim siðan í góðar vistir. Um
þessar mundir, var hafís fyrir öllu
Norðurlandi, og hart vor, fell þá
mjög fjenaður bænda, og var talið
að yfir þúsund hross hefðu fallið
úr hor á svæðinu frá Þingeyrum
í Húnavatnssýslu, að Hólum í
Hjaltadal í Skagafjarðarsýslu, og
annar peningur eftir því. Þá bjó
norður á Reykjaströnd kvæntur
maður að nafní Jón Jörundsson.
Misti hann fjenað sinn um vorið;
sumarið bjargarlaust við sjóinn
vegna hafísS. Hey nýttust illa.
vegna sífeldra krapahryðja, og
varð því lítil mjólk í kúm vetur-
inn næsta. Þá um veturinn eftir
nýár andaðist kona Jóns úr ves-
öld. Mun það hafa verið alltítt
í hallæri, að konur, er skömtuðu,
tæki svo nærri sjer, að þær felli
fyrst. Jón stóð nú einn uppi með
fjögur börn þeirra hjóna: dreng
11 ára, stúlku á 9- ári, dreng á
7. ári og ungbarn ársgamalt eða
svo. Undi Jón þá ekki lengur í
kotinu, kom elsta drengnum fyrir
um veturinn, og lagði af stað suð-
ur iá land með ynstu börnin þrjú.
Setti Jón pjönkur nokkrar á
grindasleða, og þar sat stúlkan á
9. árinu með ungbarnið { fanginu,
dró Jón sleðann, en drengurinn
á 7. árinu trítlaði á eftir. — Yfir
Holtavörðuheiði urðu þau sam-
ferða vermönnum og förufólki, en
er suður kom í Borgarfjörðinn
tvístraðist hópurinn, því Borgfirð-
ingar siguðu grimmum hundum
er menn komu í hópum nálægt
bæjum þeirra. Mun það hafa
verið siður í Borgarfirði lengi
fram eftir öldum, að siga hundum
á Norðlendinga, er þeir fóru þar
um.
Gísli Konráðsson getur þess í
æfiminning sinni, að þegar hann
fór fyrst suðnr, var sigað hundum
á hann og samferðamenn hans,
En Gísli tekur það einnig fram,
að hann hafi átt ágætan greiða
í Borgarfirði, þar sem hann gisti,
>og eig-nast þar síðar marga
vini. Telur Gísli Norðlendinga
hafa átt nokkra sök á þessu
hundaargi. Hafi þeir margir verið
ófyrirleitnir og tannhvassir á
ferðum sínum.
— Ekki segir af Jóni
Jörundssyni og börnum hans, fyr
en hann kom suður í Skorradal,
beiddist Jón þar gistingar á bæ
nokkrum, en var úthýst; var þá
stórrigning og ofsarok. Leitaði Jón
þá skýlis í fjárhúsi þar á túninu,
en húsfreyjan kom þar og tvær
vinnukonur hennar; höfðu þær
allar barefli, og- börðu Jón út úr
húsinu. Komst liann þá nauðu-
lega til næsta bæjar; var þá orðið
dimt af nóttu. Jón þorði ekki að
gera þar vart við sig, en hafðist
við í fjárhúsi, þar til morguninn
eftir. Var þá veðrinu slotað. Hjelt
Jón þá suður Kjöl og Þingvalla-
sveit, og ofan í Grímsnes, og gisti
í sæluhúsi Margrjetar í Ondverð-
arnesi og hvíldist þar. Þá var
auð jörð um Suðurland og gaf
Margrjet Jóni hest. Helt hann
þaðan í góðu Veðri að Háeyri. —
Rannveig tók Jón fyrir hlutar-
mann og annaðist böm hans yfír