Lesbók Morgunblaðsins - 12.11.1933, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSÍNS
347
manns í Ármannsfellii Nú er þar
alt kyrlátara og friðsamara en
var á þeim dögum og álftin á
sjer dyngju rjett fyrir framan
liellismunnann. Niður undir vatns-
röndinni, noröan í Hvalfelli er
liellir sá, er sagt var að Arnes
—- er eitt sinn var fjelagi Fjalla-
Eyvindar — liafi hafst við i. í
helli þessum liefir fundist mikið
af beinum — bæði stórgripa-
beinum og kindabeinum — sem
sjest hafa á för eftir eggjárn, o«
sömuleiðis kambur úr horni.
í hinum fornu sögum finst
hvergi getið nema eins bæjar í
Botnsdal — en nú eru þeir tveir.
Landnámabók segir svo frá að
fyrstur haf'i bygt bæ í Botni,
maður sá er Avangur h.jet og kall-
aður hinn írski. Þá var þar skóg-
ur svo mikill að hann ljet af gera
hafskip. Það var hlaðið við Hlað-
hamar en hann er fyrir botni
Botnsvogs, sunnan Botnsár. Dýpi
við hamarinn nú á tímum er um
flóð líklega 3—4 metrar, en al-
gerlega þurt um fjöru. í Harðar-
sögu er taláð um Neðra-Botn, j>ar
sem Geir bjó um skeið. Af þvi er
auðsætt að þá hefir Efri-Boln
einnig verið bygður þó þess sje
eigi getið. Löngu seinna hefir svo
bygst þriðji bærinn: Holukot. —
Hann stóð sunnan árinnar neðar-
lega í dalnum. Sá bær hefir að
líkindum tekist af eða lagst í eyði
vegna skriðufalls er eyðilagt hefir
meginhluta túnsins. Skriða þessi
er fyrir löngu uppgróin og sums
staðar klædd smávöxnu kjarri.
Fyrir rústunum sjest mjög greini-
lega og hafa þau hýbýli verið
rúmlítil.
Af örnefnum, sem getið er í
fornsögunum er meðal annar.s
Múlafell, nú breytt í Múlafjall,
Kattarhöfði, þar sem Þórður kött-
ur var dysjaður og Kötlugróf
þar sem Þorbjörg katla og Þor-
gríma smiðkona ljetu líf sitt og
hringurinn Sótanautur er falinn.
Víðar man jeg ekki eftir að
Botnsdals sje getið í fornum
sögum.
Að síðustu skal þess getið, að
hjer í Stóra-Botni var bænahús
eða kirkja, og er örnefnið Kirkju-
hóll þekt enn þá. í þann hól var
grafið fyrir 4—5 árum, en aðeins
þ'tilsháttar, enda fundust engar
minjar.
Á bæjunum hjerna í Botns-
dalnum var mikið um álfa og
álfatrú. Ekki mátti veiða silunga
úr sumum lækjum, ekki höggva
hrís á vissum stöðum, ekki færa
sum hús, ekki sijetta tiltekna
bletti í túnunum og þar fram eft-
ir götunum. f hólunum heyrðist
sífelt rokkhljóð og strokkhljóð.
Þannig var til dæmis sagt að
víða í túninu í Litla-Botni og í
klapparholtum umhverfis það,
væri bústaðir huldufólks. Austast
i túninu þar er hóll, sem kallaður
er Krosshóll, Mátti eigi sljetta
hann og var þar engin þúfa
lireyfð þangað til síðasti ábúandi
kom þangað árið 1907. Á þessum
hól var lirísla allstór og mátti
enginn skerða hana. Var hún að
síðustu orðin svo fúin að hún
brotnaði. Mátti enginn á neinn
hátt nýta sjer lurkinn og var
sagt að liann færi jafnan sjálfur
á hólinn aftur þó hann væri bor-
inn heim.
Skamt fyrir utan túnið er klapp
arholt, sem kallað er Steinkirkja
og heyrast þaðan oft fíðahring-
ingar og sálmasöngur. Á götun-
um fyrir utan túnið er kallað
Mannabygð og þar mátti aldrei
ríða hart. Á milli þessara staða:
Kirkjunnar og Mannabygðar ann-
ars vegar og Krosslióls hins vegar
voru sífeldar ferðir huldufólksins
og var för þess stundum sjeð af
gamla fólkinu.
Brynjudalur.
Syðri dalurinn fyrir botni Hval-
fjarðar er Brynjudalur. Hann er
grösugur og vaxinn kjarri fremst.
Samnefnd á rennur eftir honum
og er hún straumlygn og mild.
Nú eru þrír bæir í dalnum: Ing-
unnarstaðir, Skorliagi og Þránd-
arstaðir og auk þess eyðibýlið
Hrísakot.
Hina elstu sögn um Brynjudal
er að finna í Landnámabók, þar
sem sagt er frá deilu Refs hins
gamla og Hvamm-Þóris, út af
kúnnl Brynju, sem gekk liti í daln-
um með afkvæmum sínum og hann
er við kendur. Og sú deila endaði
með falli Hvamm-Þóris. Þar er
einnig sagt, að Refur hafi búið á
Múla. Bærinn Múli hefir að lík-
indum verið skamt þaðan sem nú
er Skorhagi, en þó nokkru nær
fjallinu og er trúlegt, að skriðu-
föll hafi eytt bæinn.
Harðar saga segir hinsvegar svo
frá, að Refur hafi búið á Stykkis-
velli (í Brynjudal) en Þorbjörg
katla, móðir hans á Hrísum og
vitanlega geta báðar sögurnar
haft rjett fyrir sjer. Bæjarnafnið
Hrísakot og örnefnið Hrísasneið
benda að minsta kosti til þess
að bær með því nafni hafi verið
þar að norðanverðu í dalnum, þó
það þurfi ekki endilega að vera.
Loks segir Harðar saga svo frá,
að Kjartan sá, er seinna sveik
Ilólmverja, hafi búið á Þorbrands
stöðum. Hins vegar segir í upp-
hafi Kjalnesingásögu að Þrándur
landnámsmaður Helga bjólu hafi
numið land í Brynjudal og.búið á
Þrándarstöðum, en það bæjarnafn
er enn þá til. En verið gæti að
Þorbrandsstaðir og Þrándarstaðir
sjeu hið sama. Ingunnarstaða er
getið í Kjósarannál að mig minn-
ir einhverntíma á 16. öld. — Þá
týndist á Hríshálsi, þ. e. hálsinum
é milli dalanna, óljett kona með
þrjú börn í fylgd með sjer og
fanst ekkert af nema hendin af
einu baminu. Og þessi kona fór
frá Ingunnarstöðum.
Svo jeg snúi mjer aftur að
hinum fornu sögum, þá er Brynju
dals getið ; Bárðar siigu Snæfells-
áss og er sagt að Bárður hafi hafst
við í Bárðarhelli. Það er móbergs-
hellir sunnanmegin árinnar, við
foss þann er skamt er fyrir ofan
hina nýju brú á ánni, er bygð var
síðastliðið sumar (1932). Annar
skúti er norðan árinnar, beint á
móti Bárðarhelli, kallaður Maríu-
hellir.
Á Ingunnarstöðum var bæna-
hús og var goldin þaðan presst-
mata þar til núverandi ábúandi
keypti hana af. Mjer hefir einnig
verið sagt að eitt sinn — fyrir
löngu síðan — er byggja skyldi
íbúðarhús á Ingunnarstöðum liafí
verið grafið á mánnabein. —■ —