Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1931, Blaðsíða 4

148
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Talkór.
Uti í heiminum eru framfarirn-
ar í framsagnarlistinni stórstígar
og margvíslegar, einkum nú á
seinni árum. 1 útlendum ritum sem
um leikhúsmál fjalla, grúir af frá-
sögnum er bera þessa ljósan vott.
Er þetta gleðilegt tímanna tákn.
Ástæða væri annars til að ætla, að
nú á þessum útvarps- og talmynda
tímum væru allir söng- og talkenn
arar önnum kafnir. Svo langt er
þetta þó enn ekki komið, að hver
leikari, söngmaður, og ræðumaður
hafi sinn eigin þjálfara (Træner).
í því gætu hnefaleikamenn aldar-
innar verið þeim fyrirmynd.
Nýtt form fyrir þjálfun raddar
og framhurðar, eru hinir svo
nefndu „Talkórar", sem á síðustu
árum hafa vakið mikla og sjer-
staka athygli hjer í Evrópu. Þeir
eru einnig notaðir við leiksýning-
ar. Talkórar þessir hafa átt erindi
til verkalýðsfjelaga — til ræðu-
manna — og talklúbba — og þá
auðvitað líka til listamanna leik-
hiísanna.
Jeg hafði einu sinni tækifæri til
þess að vera viðstaddur eina af
þessum talkórsæfingum, sem var
stjórnað af dr. Vilhelm Leyhau-
sen. Þessi gáfaði og sjerkennilegi
listamaður er stofnandi fyrsta tal-
kórs Þýskalands. Fyrstu tilraunir
sínar í þessa átt gerði hann 1914.
Hann var þá docent í tali við fjöl-
listaskólann í Köln. Við þær til-
raunir notaði hann 16 nemendur
sína.
— Margir álitu hann brjálaðan.
Árið 1920 var leikur Aischylosar
„Persar“ sýndur í Kölnaróperunni
undir stjóm Leyhausens og með
talkóri hans — ásamt bestu lista-
mönnum ríkisleikhússins þýska.
— Og vanp þá talkórinn algerðan
sigur. Þetta var fyrsta tilraun sem
gerð var í Þýskalandi til að sýna
fomgrískan harmleik í rjettum
grískum stíl.
Árið eftir var dr. Leyhausen
kallaður til háskólans í Berlín, til
þess að stofna og stjórna talkóri
háskólans.
— í þeim núverandi talkór
hans’ eru 100 manns. — Allar stöð-
ur, hreyfingar, og hver einasti
raddblær er hugsaður og ákveð-
irm af Leyhausen. Voldugar hljóm-
bylgjur hins mælta máls rísa og
falla. — Djúpar, fullar, sterkar
karlaraddir svara mjúkum, björt-
um kvenröddum. Nú niðandi, seitl-
andi eins og lítill lækur, — svo
ólgandi, drynjandi sem voldugar
úthafsöldur. — Hrynjandi málsins
er orsök hreyfinganna, eða hreyf-
ingarnar orsök orðanna. Þetta
merkilega starf er á góðum vegi
með að verða þýðingarmikið menn
ingarmál. Ekki einungis frá list-
rænu — heldur frá uppeldisfræði-
legu sjónarmiði skoðað.
Þær kóræfingar sem em full-
æfðar, eru teknar á hljóðplötur, og
þær síðan notaðar til fyrirmyndar,
og útskýringar við háskólafyrir-
lestra um móðurmálið.
Sýningin á „Agamemnon' ‘ í febr
úar s.l. með talkóri háskólans, stóð
undir vernd kirkju og benslumála-
ráðuneytisins þýska, og fór fram
með aðstoð bestu leikara ríkisleik-
hússins. Svo náin samvinna milli
leikhússins og háskólans hlýtur að
skoðast sem þjóðfjelagslegt menn-
ingarmál, með óútreiknanlegum
framtíðarmöguleikum.
Útvarpið og framsagnarlistin.
1 þeim löndum, þar sem útvarps-
starfsemi er komin í allfastar
skorður, hefir reynslan sýnt það,
að samvinna útvarps og leikhíiss
er allnauðsynleg.
Eitt af merkustu atriðunum, á
dagskrá þessa nýja menningartæk-
is er oft og einatt leikrit, lesin
eða leikin. Svo og framsögn, á
ýmsum öðrum ágætustu bókment-
um heimsins.
Leiðir það nærri af sjálfu sjer,
að leikritin — og raunar flest
önnur framsögn í útvarpið — er
framin af listamönnum leikhúss-
ins. Éða þá að minsta kosti af
þeim, sem náð hafa mikilli og við-
urkendri leikni í framsaernarlist-
inni. Að nota til þess aðra, yrði
jafnilla þegið — og því þýðingar-
laust — eins og ef einhverjum al-
gerðum viðvaningi væri fengið í
hendur aðalhlutverk á opinberu
leikhúsi.
Þannier er þetta úti í heiminum.
Hjer á fslandi er þessu öðru vísi
héttað, og af eðlilegum ástæðum.
Hjer er — sem kunnugt er —
ennþá engin föst leikarastjett. Þar
af leiðandi eru þeir fáir sem náð
hafa nokkurri verulegri leikni í
tali — og annari meðferð máls.
Þetta er eitt af því, sem gerir
útvarpinu íslenska erfitt fyrir. —
Hjer er um frekar fátt að velja,
svo að dagskráin hlýtur að verða
fábreytt. Það er því skiljanlegt þó
að sumt af þeirri framsögn sem
heyrist hjer í útvarpið, fullnægi
e'kki þeim kröfum sem á að vera
hægt að gera til slíkrar stofnunar.
— Efalaust stendur þetta til
bóta — útvarp íslands er enn á
fyrsta ári — en þó því aðeins að
eitthvað sje reynt að gera til end-
bóta.
Óneitanlega er þetta þess virði,
að því sje gaumur gefinn. Jeg
ætla mjer ekki að fara að knje-
setja þá menn sem ráða við þessa
stofnun. En vjer ættum ekki að
þykjast of góðir í þessu efni.
Allvíða semur útvarpið við bestu
leikara leikhúsanna, um að æfa
ákveðið efni, sem er svo útvarpað
með vissu millibili á hverjum vetri.
Hjer mundi það líklega geta orðið
verulegur liður á dagskrá útvarps-
ins — sem hefði bæði fróðleiks —
og mentagildi, ef útvarpsnotendur
fcngju við og við að heyra t. d.
eitt af bestu leikritum heimsins,
scm munu vera mörgum ísl. út-
varpsnotendum lítt kunn.
Það er ætlast til þess, að hjer
rísi upp nýtískuleikhús. — Ef það
þá verður komið áður en leikstarf-
semi þessa bæjar er köfnuð í ó-
skiljanlegum flokkadrætti. — En
nánar um það síðar. —
Alment eru fslendingar mjög ó-
kunnugir leikhússtarfsemi og leik-
list. Er þetta eðlileg afleiðing þess,
að aldrei hefir verið fast leikhús
á þessu landi. Allur þorri manna
— jafnvel sumir þeir er leikdóma
skrifa — veit ekki deili á algeng-
ustu tegundum leikrita. Hvort það
er skrípaleikur (Farce), skopleik-
ur (Komedie), gleðileikur (Lyst-
spil) o. s. frv.
/
Gæti ekki þetta, sem bent hefir
verið á, orðið einn liður í því að
undirbúa íslensku þjóðina til þess
að skilja betur leikritagerð og leik
list, svo að hún yrði betur við því
búin að veita leikhúsinu viðtöku
— sem hlýtur að verða alþjóðar-