Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1931, Blaðsíða 2

146
ínargra ára erfitt nám, einkum og
sjerstaklega til þess að temja og
fegra rödd sína, málfæri og alla
framsetningu, áður en nokkur von
var um að þeir fengju að taka
próf, og hljóta leikaranafn.
í þessu sambandi er rjett að
geta þess, að þó hafa þessar þjóð-
ir, — alt fram yfir síðustu alda-
mót t— ekki skipað leikhúsunum á
bekk meðal mentastofnana sinna.
Fram að þeim tíma hafa þær skoð
að leiklistina aðeins sem ljettvæga
en ánægjulega dægrastytting.
Indverjar.
Það eru ekki nema rúm 140 ár
síðan, að fyrsta indverska leikrit-
ið ,,Sakuntala“, eftir Indverjann
Kálidása, var þýtt á Evrópumál
af Englendingnum William Jones
árið 1789.
Mikill hluti af sögu þessarar
merkilegu þjóðar er hulin þoku,
og lítt kunn nútíðarmönnum. Ein
aðalorsök þess er talin að vera sú,
að samkvæmt lífsskoðun Hindúa,
láta þeir sig einu gilda um for-
tíðina. Það er framtíðin — hin
ókunna og áframhaldandi tilvera,
— sem er þeim eitt og alt.
Leikhússaga Indlands er þess
vegna mjög óljós á löngu tímabili.
Heimildir hafa þó fengist fyrir
því, að leikritagerð og leiklist
þeirra er eldgömul. Sagnir um það
ná aftur í dimmustu fornöld. O-
ljós er líka þekking nútíðarmanna
á framsagnarlist þessarar þjóðar
fyr á öldum. Þó er vitneskja um
það, að leiksýningar þeirra byrj-
uðu ætíð með bæn eða blessun.
Segist heimildunum þannig frá:
„Til að segja fram þessa bæn skal
valinn sá, er fer með textann af
alvöru og lotningu, og sem jafn-
framt því hefir vald yfir fagurri
framsetningu liins talaða orðs. —
Skal liann prestsskrúða búinn
(Brahman) og að öllu leyti haga
sjer sem gerði hann þjenustu í
l'.elgu musteri".
Af þessu má ráða, að þegar á
þeim tímnm hafa Indverjar kunn-
að því skil, hvaða kröfur átti að
gera til góðs máls, og fagurrar
framsagnar. í heimildum þessu
viðvíkjandi sjest greinilega, hve
margt og mikið var þeim á herðar
lagt, sem vildu gerast listamenn
LESBÓlí MORQtlNBLAÐSlMS
leiksviðsins. Ut í það skal þó ekki
farið nánar, að sinni.
Grikkir — Rómverjar.
Elstu menningarþjóðir Evrópu,
— forn-Grikkir og Rómverjar,
stunduðu framsagnarlistina af mik
illi kostgæfni á gullaldartímabil-
iuu. Til eru sagnir um það, að
menn þeirra tíma lögðu á sig mik-
ið andlegt og líkamlegt erviði, til
þess að ná valdi á tungutaki sínu.
Flestir kannast við söguna um
gríska stjórnmála- og mælsku-
manninn Demosthenes, sem þjálf-
aði rödd sína, með því að keppa
við brimgnýinn við sjávarströnd-
ina, með munninn fullan af stein-
um.
Skólar þeirra lögðu mikla á-
herslu á, að kenna nemendunum,
að haga vel orðum sínum, og að
f'lytja mál sitt skýrt og með hljóð-
fræðislegri fegurð.
Gullaldarleiklnisin grísku og
rómversku gerðu geysiháar kröfur
til undirbúningsmentunar leikar-
anna. Þeir urðu að geta dansað,
sungið og lesið upp. — En fyrst
og fremst var áhersla lögð á það,
að þroska og fegra röddina — róm
inn. „Leikara verður að dæma eft-
ir rómnum. Stjórnmálamenn eftir
vitsmununum“ sagði Demosthen-
cs. Gicero segir svo frá: „Leikar-
inn æfir rödd sína af mjög mikilli
ástundun, og eftir föstum reglum.
Hann b.vrjar æfingarnar snemma
á morgnana á fastandi maga. Því
hálsinn stirðnar eftir máltíð. Hóf-
semi í mat er og talin nauðsynleg
og sjálfsögð. — Þessar æfingar
iðka þeir árum saman, bæði fyrir
og eftir sýningar dag hvern, og
oftast undir handleiðslu leikinna
tidkennara“.
— í maigar aldir voru grískir
leikarar frægir fyrir sínar ströngu
talæfingar, og miklu framsagnar-
leikni.
Breyting.
Af þessu má sjá að mælskulist
og fögur framsögn hefir jafnan
verið í heiðri höfð. Mun óhætt. að
álykta sem svo, að þessari list hafi
verið enn meiri sómi sýndur fyr
á öldum, en raun varð á síðar
meir.
Er þetta skiljanlegt, Á meðan
prentlistin var ekki komin til
sögunnar, var gildi hins talaða
orðs enn meira en síðar varð. Á-
ríðandi var að það nyti sín sem
bcst. Eftir að prentlistin kom til
skjalanna, og með henni bóka- og
blaðaútgáfa í stórum stíl, breyttist
þetta smám saman.
Miðaldirnar.
Allar miðaldirnar var framsagn-
arlistin iðkuð og virt, Prentlistin
var enn á bernskuskeiði. Bækur
voru dýrar. Bæði andlegrar og
veraldlegrar stjettar menn lögðu
stund á mælskulist og fagra fram-
sögn. Sumir þeirra urðu svo mikl-
ir meistarar í þessari list að orð-
stír þeirra barst víða, og er enn
við líði.
Kirkjufaðirinn, Jóhannes frá
Antiokiu, tamdi sjer mælskulist
með svo stórkostlegum árangri, —
að hann var nefndur hinn þrett-
ándi postuli, og fjekk viðurnefnið
gulhnunnur (Chrysosthomus). —
Það var talinn mjög merkur liður
í almennri mentun, og verulegt at-
riði í uppeldi þeirra tíma, að geta
t. d. flutt vel fagurt kvæði.
Hærri sem lægri skólar í Evrópu
iðkuðu nú mikið leiklist, og skrif-
uðu skólastjórarnir sjálfir oft leik-
rit þau, sem tekin voru til með-
fcrðar. Þessar skólasýningar voru
ekki hafðar um hönd einungis til
skemtunar, lieldur og í uppeldis-
íræðislegum tilgangi. Aðalatriðið
var þó það, að æfa og fullkomna
nemendurnar, í fögru tali, og
rjettri framsögu, án nokkurs til-
lits til leikhússtarfsemi síðar meir.
Leikhúsin og framsagnarlistin.
Aldir liðu. Prentlistin varð æ
fullkomnari. Bækur og blöð náðu
meiri útbreiðslu. Meira varð lesið,
minna sagt frá munnlega en áður.
Framsagnarlistin fjekk ákveðn-
ara og afmarkaðra svið.
Eins og áður er um getið, höfðu
leikhúsin frá upphafi vega lagt
mesta stund á þessa list, og hafði
hún því náð meiri fullkomnun þar
en annars staðar. Og þar sem tal-
og framsagnarlistin er svo ná-
tengd sjálfri leiklistinni, að þær
verða varla aðgreindar, var það
eðlilegt, að leikhúsin yrðú varan-
legur sama staður þessarar listar.
Leikhúsin hafa sýnt, , að þau