Tíminn - 31.12.1872, Blaðsíða 3

15
út kom i Kristjaníu 1848, bls. 37, en þar segir
svo, þar sem talað er um ísland: «Á því landi er
málmr sá mikill, er járn skal af gjöra, ok kalia
menn þann málm rauða, eptir mállýzku sinni, ok
svá kalla menn hjer™.
Það hefir verið meining ýmsra lærðra manna
að járngjörð fornmanna hafi verið úr mýramálmi,
og að það sje einmitt hann, er þeir hafi brætt
járnið úr, en þetta þvkir mjer mikið efunarmál,
því að jeg hefi hvergi hjer á landi sjeð svo þykk
lög af mýramálmi, að þau mætti til járngjörðar
hafa, enda er járn það, er brætt er úr mýramálmi,
optastnær mjög kaldór-kennt, sökum þess að það
er bæði blandað brennisteini og ljósberaefni. Jeg
hygg að gömlu ísiendingar hafi brætt járn sitt úr
járnmeinguðu stuðlabergi, og á þessa meining
komst jeg við að skoða stóra járngjörðarsmiðju í
Thúringerwald á Þýzkalandi, hvar menn bræddu
málminn úr járnmeinguðu stuðlabergi, enda er það
vfst, að menn og í Böhmen bræða járn úr stuðla-
bergi. þegar uppsprettuvatu eða sjóvatn rennur
yfir járnblandið stuðlaberg eða járnblandna hraun-
steina, þá verða steinarnir rauðir útlits, og þegar
þeir klofna í smámola, og verða eins og að leðju-
kendri jörð, þá er sá leir, sem úr þeim myndast
allajafna rauður, og það er án efa, hygg jeg, þess
háttar steinar, er þeir hafa kallað rauða, og við
haft til járngjörðar sinnar.
Álesti fjöldi af stuðlabergi voru, er svo mjög
járnmeingað að það inniheldur yfir 30% af hreinu
járni, og sumstaðar án efa talsvert meira. í
hraunum finnst og sumstaðar járnmálmur sá, er
járnglans kallast, en hann er sá bezti járnmálm-
ur, er menn þekkja, því að hann inniheldur 72%
af hreinu járni. Jeg hefi sjeð 2 slika steina hjer
á landi. Annar þeirra átti að vera tekinn úr
hraunbelti norður undir Sljettu., en hinn steininn
hafði herra Isaac Sharp með sjer, er hann kom
að vestan, en eigi mundi hann, hvar hann hafði
tekið hann. Jeg efast alls eigi um, að væri
grandgæfilega að gáð, kynnu slíkir járnsteinar að
finnast hjer á landi, enda má hjer víða á melum
finna stórt stykki af titanjárnsteini, sem inniheldur
bjer um bil 50% af hreinu járni, en það er sá
galli á þeim járnsteini, að hann er nærfellt ó-
bræðanlegur, og er því í raun og veru miklu minna
hæfilegur til járngjörðar, en stuðlabergsjárnstein-
arnir.
í flestöilum af hinum nýjari steinafræðisbók-
um (Mineralogium) sjá menn talað um járntrap-
stein, sem eigi að innihalda um 80 parta af
járni í hverju hundraði; nú með því að stuðlaberg
og trapsteinar opt merkjahið sama, þá þyki mjer
Ijósast, að með járntrapsteininum sje í raun og
veru meinað járnstuðlaberg, en þó hef jeg aldrei
sjeð nokkurt járnstuðlaberg hjer á landi, sem jeg
get ímyndað mjer að innihjeldi meira en sem
svaraði 50 hlutum af járni í hverju hundraði af
slíku stuðlabergi, enda rounu það þó vera fæst
stuðlaberg þó járnblandin sjeu, er innihaldi meira
en sem svari 20 til 30 parta af hreinu járni.
Þá er og ein steinategund hjá oss er «pala-
gonit» kallast, sem opt er talsvert járnblandin, og
mynda þessir palagonit steinar opt lög þau í fjöll-
um ervjer köllum móberg og þussaberg, en sum-
staðar hefir steinategund þessi að ytra áliti miklá
líkingu með steinkolum, og hafa ýmsir landa vorra
villst á því, en hún inniheldur í raun og veru
ekki hina minnstu ögn af steinkolaefni.
Skömmu eptir að barón Walthershausen er
var hjer á íslandi 1846 hafði fundið palagonitinn
í Seljadalnum ogíFossvog, var þessi steinn sund-
urliðaður af barón Berzeiius, ogprofessor Forckham-
mer og fleirum, og fundu menn þá að hann inni-
hjelt 14 parta af járnriði (Jernoxyd) en það svarar
til 10 í hundrað pörtum af hreinu járni. Eptir
því sem nú gjörist, mun mönnum almennt þykja
þeir steinar óhæfir til járngjörðar er eigi innihalda
allt að 30 pörtum af járni í hverju hundraði af
steininum, og þessvegna hygg jeg það hæpið að
palagonitinn geti verið svo járnmeingaður að hann
sje hæfilegur til járngjörðar.
Nú í sumar er leið, kom hjer einn landi vor
frá Englandi, er þar hefir verið í mörg ár, sem
sje herra Þorlákur Johnsen, sonur prófasts sira
Ólafs á Stað, þess erindis, að skygnast um járn-
!stein nokkurn þar vestra, og hafði hann í fylgd
með sjer enskan járngjörðarmann alvanan rauða-