Morgunblaðið - 28.03.1999, Side 12
12 SUNNUDAGUR 28. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
___________________ERLENT_________
Prodi: Stefna til að fylgja
eða mál til að leysa?
Kröfurnar til hins verðandi formanns
framkvæmdanefndar ESB eru ofur-
mannlegar. En spurning er ekki aðeins
hvort Romano Prodi sé ofurmenni,
heldur hvort ESB fínni stefnumið, segir
Sigrún Davíðsdóttir,
Reuters
PRODI ræðir við blaðamenn. Honum á vinstri hönd er kona hans, Flavia.
„ÚTNEFNING.Prodis hreif eng-
an, en það var heldur enginn sér-
lega ergilegur yfir henni,“ skrifaði
ítalska blaðið II manifesto, meðan
La Repubblica var heldur há-
stemmdara og skrifaði: „Evrópa
hyllir Prodi.“ „Þetta er sögulegt
tækifæri, sem ekki má glatast,"
sagði Massimo D’Alema, forsætis-
ráðherra ítala, sem í október var
fyrstur til að stinga upp á Romano
Prodi sem formanni framkvæmda-
stjómar ESB. Alvaran að baki til-
nefningu D’Alema er umdeild og
heima fyrir er álitið að D’Alema
hafí verið að koma hættulegum
andstæðingi frá. En ítölum fínnst
líka tími til kominn að þeirra mað-
ur setjist í stólinn, þar sem enginn
ítali hefur setið síðan Franco
Maria Malfatti sat 1970-72, á þeim
árum þegar fæstir vissu af emb-
ættinu.
„Ofurmenni og dýrðlingur" voru
eiginleikarair, sem þegar í vetur
var sagt að næsti formaður fram-
kvæmdastjómar Evrópusambands-
ins þyrfti að hafa til að bera. Eftir
afsögn framkvæmdastjómarinnar
nýlega vegna spillingarmála era
kröfumar til Prodi enn meiri. Jafn-
framt vora kröfur á hendur forsæt-
isráðherra ESB-landanna um að
vera snöggir að tilnefna nýjan for-
mann og það tók þá aðeins tæpa
klukkustund á koma sér saman um
Prodi, sem auk mannkosta var á
lausu. En ný framkvæmdastjóm
verður varla tilbúin fyrr en í júlí, þó
mörgum þyki óbærilegt að á meðan
sitji lömuð framkvæmdastjóm, sem
ekki geti sinnt stórmálum eins og
hörðum viðskiptadeilum við Banda-
ríkin.
Iðulega er nefnt að Prodi hafi
tekist það kraftaverk að koma Itöl-
um í Efnahags- og myntsamband
Evrópu, EMU. Þó má einnig efast
um dugnað Prodis, en vandi hans
verður líka að stefna ESB er óklár í
ýmsum meginmálum.
Prodi verður sextugur í sumar, er
hagfræðiprófessor í Bologna, fædd-
ur á Norður-Italíu, yngstur níu
systkina. Hann lærði í Mílanó og í
London School of Economics og tal-
ar því góða ensku, sem er sjaldgæft
meðal Itala af eldri kynslóðinni.
Hann er kaþólskur miðjumaður og
þó hann hafi komið inn í ítölsk
stjórnmál eins og afl utan frá gamla
kerfinu er það þó ekki alveg rétt.
Hann var iðnaðarráðherra í fimm
mánuði 1978-79 í stjórn Giulio
Andreottis og framkvæmdastjóri
Iri 1982-89 og aftur 1993, eignar-
haldsfélags ríkisins á ýmsum ríkis-
fyrirtækjum, sem með einkavæð-
ingu undanfarin ár er verið að
reyna að leysa upp. Hann býr í
Bologna ásamt Flaviu konu sinni,
þau eiga tvö uppkomin börn. I
Bologna hjólar fólk og þá einnig
Prodi.
Þegar vinstrivængurinn ítalski
fór að freista endurskipulagningar
eftir evrópsk og ítölsk umbrot upp
úr 1990 var Prodi fenginn til að vera
í forystu fyrir Olífuhreyfingunni,
samstai-fi mið- og vinstriflokka, og
varð forsætisráðherra eftir kosn-
ingar vorið 1996. En Massimo
D’Alema, formaður stærsta vinstri-
flokksins, sem stefnir á að verða
breiður vinstri- og miðflokkur í lík-
ingu við breska Verkamannaflokk-
inn, náði völdum í haust eftir stjórn-
arkreppu. Prodi áleit að stefndi í
kosningar er Olífuhreyfingin ætti
góða möguleika á að vinna og leyndi
ekki biturð sinni yfir bragði
D’Alema.
Kraftaverkamaður eða
hagræðingarmaður?
Prodi kom ítölum í EMU. En
sagan af stjómartíma Prodis er
ekki eingöngu saga sigra. ftölum
var í mun að verða viðurkenndir
sem kjarnaþjóð í Evrópu og komast
að í EMU. Viljinn var óbilandi, en
leiðin óljós. Eftir að hafa fyrst reynt
árangurslaust að fá Spánverja í lið
með sér til að slaka á aðildarkröf-
um, varð hann að snúast á hæl og
fylgja kröfunum.
Aðildinni náði hann ekki með
uppskurði á ríkisfjármálunum, frek-
ar en aðrar þjóðir, heldur seldi rík-
iseignir og skattaði sig í EMU-
markið. Eftir lágu óleyst mál eins
og uppskurður á eftirlaunakerfinu,
vanþróun Suður-Ítalíu og stjórnar-
skrárbreytingar til að rífa upp kjöl-
festu gamla flokkakerfisins.
ítalir geta efast um að Prodi sé
kraftaverkamaður, en honum tókst
að hagræða ýmsu og hann þykir lip-
ur samningamaður, sem vísast er
ómissandi kostur í formannsstóln-
um nú. Yfirbragð hans er ekki yfir-
bragð hins sleipa og þaulvana
stjórnmálamanns. Hann er mjúkur
og manneskjulegur, talar ekki í
slagorðum, heldur í útskýrandi orð-
um háskólamannsins, sem ekki
passa inn í stutt fréttaskot. Hann
virðist hugsa um leið og hann talar.
Yfirbragð hans er ögn klaufalegt,
sem ítalskir skopteiknarar nýta sér
til hins ýtrasta. Hann brosir og
hlær, en getur líka reiðst, er vina-
legur og alþýðlegur.
ESB: Seglum hagað eftir
vindi þjóðríkjanna
Fyrir ítali var EMU-takmarkið
skýrt. Hvert Prodi á að koma ESB
er öllu óljósara, því þar eru fimmtán
óskir í hverju máli og hagsmunir
fimmtán landa, en dýpra á heildar-
hagsmunum Evrópu.
Kjaminn í átökunum um fram-
kvæmdanefndina nú og um öll önn-
ur skipulagsmál er áratuga innri
valdatogstreita í ESB milli þriggja
aðila. Ráðherraráðið, skipað ráð-
herrum landanna fimmtán, hefur
lagasetningarvald er það deilir með
þinginu og framkvæmdavald er það
deilir með framkvæmdanefndinni.
Þingið hefur flókið lagasetningar-
og umsagnarhlutverk er styrkist
með Amsterdam-sáttmálanum sem
gengur í gildi á árinu. Fram-
kvæmdanefndin hefur tillögurétt, er
í mörgum tilvikum framkvæmdaað-
ili og stýrir embættismannakerfinu.
Atburðirnir undanfarið og Am-
sterdam-sáttmálinn hafa styrkt
þingið, en kraftur nefndarinnar hef-
ur aldrei verið sá sami eftir að
Jacques Santer tók við af nafna sín-
um Delors. En það er einföldun að
álíta að þetta ráðist af einstakling-
um. I þjóðríkjunum vex mörgum í
augum valdastreymið til Brussel og
þá einkum til framkvæmdanefndar-
innar. Farvegur valds þjóðríkjanna
annars vegar og yfirþjóðlegs valds
ESB á eftir að verða ásteytingar-
steinn um mörg ókomin ár.
Samfléttaður þessu er lýðræðis-
hallinn í ESB. Þó einkum norrænir
stjórnmálamenn kvarti undan hon-
um er hann engin tilviljun. Meðan
þeir vilja ekki evrópskt sambands-
ríki með kosinni stjórn og kosnu
þingi með hliðstæðum skyldum og
þjóðþing er erfitt að feta einstigið
milli lýðræðislegra kjörinna for-
svara og útnefndra. Það er einfalt
að tala um „Evrópu þjóðanna" og
„Evrópu svæðanna", en erfiðara að
framkvæma slíka hugarsmíð á lýð-
ræðislegan hátt.
Væntanleg útnefning nýrrar
framkvæmdastjórnar mun enn á ný
leiða í ljós togstreitu þjóðarhags-
muna og Evrópuhagsmuna. Þjóð-
irnar tilnefna ekki endilega þá sem
þeir álíta besta í þágu evrópskra
hagsmuna, heldur þá, sem mega
missa sín í heimastjórnmálunum.
Þetta loðir einnig við Prodi.
Með stækkun ESB mun tog-
streita ríkrar og fátækrar Evrópu
bætast við. Þjóðartekjur á mann í
umsóknarlöndunum era vel innan
við helmingur þeirra evrópsku og
skýrir af hverju stækkunaráhugi
landanna fimmtán er ljóslega meiri
í orði en á borði. Þýska stjórnin,
sem talar fjálglega um stækkun
hefur sett evrópskt vamarbandalag
á oddinn, nú þegar EMU sé komið í
gegn. „Hvern á ég að hringja í ef
mig vantar að tala við Evrópu?“
spurði Henry Kissinger, fyrrver-
andi utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, eitt sinn. Nú stendur til að til-
nefna mann til að taka símann, en
hvaða myndugleik hann fær er enn
óljóst og eins hver hann verður.
Þó ESB og Bandaríkin eigi sam-
eiginlegra hagsmuna að gæta ber
meira á deiluefnunum þessa mánuð-
ina. Bananakvótar ESB og reglur
um flugvélabúnað, hormónakjöt og
genabreytt matvæli era í banda-
rískum augum verslunartálmanir í
andstöðu við reglur Alþjóða versl-
unarsamtakanna, WTO. Því varar
Sir Leon Brittan, sem farið hefur
með þessi mál í framkvæmdastjóm-
inni, viðýómariiminu í kjölfar falls
framkvæmdastjórnarinnar. Vestan-
hafs verður Brittan saknað, því sög-
ur herma að það eina sem gerði
Clinton Bandaríkjaforseta bærilegt
að hlusta á rök ESB var breskur
hástéttarframburður Brittans á
orðinu „bananar“.
ESB-sinnar benda á að með
EMU hafi ESB sýnt sig megnugt
að taka viðamiklar ákvarðanir.
Gagnrýnendumir benda á að EMU
sé aðeins nauðsynleg viðbrögð við
alþjóðavæðingu. ESB eigi enn eftir
að sýna stefnumótun á eigin for-
sendum. Og undir hinu pólitíska
kerfi ólgar spumingin um nauðsyn
Evrópusamrunans. Almenningur í
Evrópu hefur undanfarin ár mátt
þola niðurskurð í heilögu nafni sam-
runans, meðan Bandaríkjamenn eru
komnir á níunda hagvaxtar- og vel-
megunarárið í röð, sem er met.
Þegar Prodi vék úr forsætisráð-
herrastól í haust skrifaði franska
blaðið Le Monde: „Prodi gerði ítala
trúverðuga á nýjan leik og færði
landinu alþjóðlegan ljóma." Ef
Prodi gæti nú gert hið sama fyrir
ESB sannaði hann sig sem krafta-
verkamaður. En með fimmtán þjóð-
arleiðtoga, sem haga seglum eftir
vindi þjóðríkjanna en stýra ekki eft-
ir evrópskum áttavita, gæti reynst
erfitt að hitta á kraftaverkin.
Endurskoðun fjármála ESB á leiðtogafundinum í Berlín
Sparnaðurinn of lítill
LEIÐTOGAR Evrópusambands-
ríkjanna fimmtán eru fegnir að
hafa loks náð einhverju samkomu-
lagi um hina svokölluðu „Dagskrá
2000“, það er endurskoðaðan fjár-
hagsramma sambandsins fyrir
næstu sjö árin. Með þeim endurbót-
um sem ákveðnar vora á landbún-
aðarkerfinu var ætlunin að búa í
haginn fyrir inngöngu nýrra aðild-
arríkja í Mið- og Austur-Evrópu,
sem öll era mun fátækari en þau
fimmtán sem fyrir era.
En nú þegar era komnar upp efa-
semdir um að nóg sé að gert til að
þetta sé mögulegt. Lækkunin sem
ákveðin var á viðmiðunarverði land-
búnaðarafurða var of lítil og kerf-
isumbætumar í heild of „útvatnað-
ar“ til að gera landbúnaðarsjóða-
kerfið fært um að taka herskara fá-
tækra austur-evrópskra bænda upp
á sína arma.
Þýzka dagblaðið Die Welt hefur
eftir samningamönnum Þjóðverja,
sem fara með formennsku í ráð-
herraráði ESB þetta misserið og
stýrðu því viðræðum á leiðtogafund-
inum, að „fyrir stækkunina til aust-
urs verði að stokka landbúnaðar-
kerfið aftur upp“.
Josehka Fischer, utanríkisráð-
herra Þýzkalands, lauk að vísu lofs-
orði á þá niðurstöðu sem náðist eftir
langar og strangar samningavið-
ræður sem lauk ekki fyrr en undir
morgun. Hún sé „mjög góður
grannur" að byggja á. En þrátt fyr-
ir það, bendir Die Welt á, segir
Fischer frekari umbætur nauðsyn-
legar. Það sé verkefni næsta for-
mennskuríkis. Finnar taka við for-
mennskunni um mitt þetta ár. Ka-
levi Hemila, landbúnaðarráðherra
Finnlands, lét reyndar strax á
föstudag svo ummælt, að breyting-
arnar gengju of skammt til að þær
dygðu til að gera ESB kleift að
hleypa Austur-Evrópuríkjunum inn
í sambandið.
I lokaályktun Berlínarfundarins
var kveðið á um, að framkvæmda-
stjórn ESB skyldi þegar árið 2002
leggja fram nýjar tillögur um frek-
ari spamað í kerfinu. Þetta er ótví-
rætt merki um að leiðtogamir
gerðu sér grein fyrir að of skammt
væri gengið að þessu sinni.
„títvötnuð" málamiðlun
Þessa „útvötnuðu" málamiðlunar-
niðurstöðu má rekja til þess hve
miklir fjárhagslegir hagsmunir voru
í húfi fyrir aðildarríkin hvert fyrir
sig. Spánverjar til dæmis, sem
ásamt Portúgölum, Grikkjum, Suð-
ur-ítölum og Iram hafa vanizt því
að fá háar upphæðir í styrki úr sam-
eiginlegum sjóðum sambandsins,
beittu þeirri aðferð að segja alltaf
„nei“ þar til við lá að samningavið-
ræðurnar færu út um þúfur.
„Eg sagði ‘nei’ um miðnætti, ég
sagði ‘nei’ kl. tvö e.m. Loks sagði ég
‘já’ kl. 5:30,“ sagði José Maria Azn-
ar, forsætisráðherra Spánar, að
viðræðunum loknum, sáttur við
sinn hlut, enda tókst honum að
tryggja Spáni áframhaldandi væna
styrki, m.a. til uppbyggingar sam-
gangna.
HELSTU ATRÍÐI BERLINARSAMKOMULAGSINS
Leiðtogar ESB komust undir dögun á föstudag að málamiðiunarsamkomulagi
um róttæka uppstokkun fjármáia ESB, sem kölluð hefur verið Dagskrá 2000
• Eigin tekjur ESB verða . Endurgreiðslur Breta haldast óbreyttar,
áfram að hámarki 1,27% en hagnaður þeirra af lækkun virðis-
af VLF aðildarlandanna aukaskattsgreiðslna jafnast út
* Hámarkshlutfall innheimts virðis-
aukaskatts, sem rennur til ESB,
lækkar i 0,75% árið 2002 og í
0,50% 2004
Korn (2000 / 2002)
• 15% lækkun viðmiðunarverðs
Hlutur Austurríkis, Þýskalands, Hollands
og Svíþjóðar í endurgreiðslunum til Breta
minnkaðar niður í 25% af fullum hluta
Byggðastyrkjakerfið
(hlutfall (%)-2000-2003)
• Ræktunarstyrkir hækkaðir
um 9 evrur á tonn
Nautakjöt og mjólk
• 20% lækkun kjötverðs
Atvinnuleysi,
starfsþjálfun o.s.trv. 12,3%
Svæði sem eiga við skipu-
lags- og uppbyggingar-
vanda að stríða 11,5%
• 15% hækkun mjólkurframleiðslu-
kvóta fyrir öll aðildarríki
(2005 - 2006)
Réttur til viðbótar-
mjólkurkvóta
(frá2000)
Norður-frland
Irland
ftalia
Spánn
Grikkland
w
Sérstakir byggða-
styrkir (2000-2003)
Skosku hálöndin
og eyjamar € 300m
Noröur-írland € 500m
Irland € 100m
Holland € 500in
Lissabon € 500m
Viðbótarstyrkir
(2000-2003)
Podúgal € 450m
Grikkland €450m
Irland € 40m
Spánn € 200m
3
Svæöi með lágar
meðaltekjur á íbúa
69,7%