Morgunblaðið - 28.03.1999, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 28. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Verndarsjóður villtra laxastofna vill að Árbæjarstífla
verði rifín og raforkuframleiðslu hætt
Morgunblaðið/Þorkell Þorkelsson
ORRI Vigfússon við Skorarhylsfoss, sem var einn tignarlegasti fossinn í Elliðaánum. Undanfama áratugi, eftir virkjun ánna, hefur hann oft verið klöppin ein.
Nú streymir Skorarhylsfoss á ný, eftir að aðrennslispipa virkjunarinnar fór í sundur um miðjan desember sl.
ELLIÐAARNAR
VERÐI BYGGÐAR
Vlsrndarsjóður villtra laxa-
stofna, North Atlantic
Salmon Fund (NASF), er
alþjóðleg stofnun með höf-
uðstöðvar í Reykjavík, sem rekinn
er fyrir framlög frá stofnunum,
samtökum og einstaklingum í lönd-
um beggja vegna Atlantshafsins.
Sjóðurinn hóf starfsemi 1989 og
starfrækir deildir í mörgum lönd-
um og á samstarf við skylda aðila
víða. Meginmarkmið NASF er að
vernda villtan lax með því að kaupa
upp alla löglega kvóta og veiðileyfí í
hafinu. Undanfarin sjö ár hefur
sjóðurinn keypt upp um 95% af öll-
um úthafsveiðikvótum, reynt að
gera samninga um strandveiði-
kvóta og keypt nánast allar neta-
lagnir við ísland upp.
Arið 1995 kom upp kýlaveiki í
laxi í Elliðaánum. Af því tilefni setti
NASF á laggirnar Elliðaárnefnd.
„Við höfum unnið að skýrslum um
áhrif virkjana og fleiri atriða á nátt-
úrulega laxastofna, leitað umsagn-
ar samstarfsaðila NASF víða um
lönd og rætt við borgaryfirvöld,"
segir Orri Vigfússon. „Við höfum
lagt að borgarstjóra að raforku-
framleiðslu í Elliðaánum verði hætt
og lagt fram ýmis gögn máli okkar
til stuðnings."
Upprunalegi stofninn
í hættu
í niðurstöðum NASF, sem lagð-
ar hafa verið fyrir borgarstjóra, eru
tíunduð helstu rök sjóðsins fyrir
nauðsynlegum aðgerðum í Elliðaár-
UPPANY
Verndarsjóður villtra laxastofna
vill að raforkuframleiðslu við
-—-----------------------7-----
Elliðaárnar verði hætt, Arbæj-
arstífla verði rifín og árnar
verði byggðar upp á ný sem lax-
veiðiár, þar sem gætt verði
hófsemi við nýtingu. Ragn-
hildur Sverrisdóttir kynnti sér
sjónarmið sjóðsins sem lögð
hafa verið fyrir borgarstjóra
og ræddi við stjórnarformann
sjóðsins, Orra Vigfússon.
dal. Þar segir, að upprunalegi laxa-
stofninn í Elliðaánum sé í hættu.
„Honum hefur hnignað mjög síð-
astliðin 10 ár, hefur e.t.v. verið að
hraka allar götur frá 1921. Undan-
farin ár hefur fundist umtalsverður
fjöldi flökkufiska og hafbeitarlaxa í
ánum. Óvíst er hvað lifir af upp-
runalegum stofni og hvað af núver-
andi stofni er náttúruaðlagaður."
Þá segir að vísindalegar athug-
anir sýni að villta laxastofninum
stafi fyrst og fremst hætta af bú-
svæðamissi, dauða seiða sem drep-
ast í hverflum rafstöðvarinnar eða
dagi uppi í þurrum farvegi árinnar,
ofan og neðan Árbæjarstíflu, meðal
annars vegna þarfa raforkuversins
á rennslisbreytingum í dægur-
sveiflum. Þá sé sýnt að botndýralíf
árinnar fari þverrandi.
Rannsóknir á erfðamengi laxins í
Elliðaám hafa ekki verið gerðar, en
NASF bendir á að umtalsverðu
magni seiða úr klak- og eldisstöðv-
um hafi verið sleppt í árnar undan-
farin 70 ár. „Innstreymi af hafbeit-
arfiski og kvíafiski er hættulegt og
ekki er ólíklegt að miklar slepping-
ar hafi haft langvarandi áhrif á
seiðastofninn og breytt lífsferli ein-
staklinganna. Búsvæði einstakra
laxa-fjölskyldna eru fastmótuð og
breytingar valda tjóni. Þá kann
klaktími að hafa raskast, en það
mun taka mörg ár að rannsaka slík
áhrif.“
NASF segir að endurheimt bú-
svæða skili bestum árangri fyrir
náttúrulega stofninn, en búsvæða-
tap sé mest vegna tilkomu Árbæj-
arstíflu, Elliðavatnsstíflu og far-
vegsbreytinga við Gvendarbrunna.
„Þannig væri einfaldasta aðgerðin
til að endurreisa hag ánna að hætta
raforkuframleiðslunni, fjarlægja
Árbæjarstíflu og veita árvatninu í
sinn upprunalega farveg, endur-
heimta búsvæði við Kirkjuhólma-
tjörn og Suðurá og byrja fram-
kvæmdir til að koma í veg fyrir að
skolp og affall af götum og bfla-
stæðum renni í árnar.“
Vaxandi búseta og umsvif við El-
liðaár breytir vistkerfi ánna í sí-
auknum mæli og mun í framtíðinni,
að mati NASF, hafa aukin skaðleg
áhrif á viðkvæman laxastofn ánna
verði ekki haldið rétt á málum.
Varðandi rennsli ánna segir
NASF að samfelldar rennslismæl-
ingar fyrir virkjun hafi ekki fund-
ist en mælingar frá 1925-1995 sýni
að breytingar hafi alltaf verið tíð-
ar, svo og langtímabreytingar.
„Sérfræðingar benda á að slíkt
misrennsli geti þegar til lengdar
lætur haft skaðleg áhrif á aðlögun-
artíma stofna, klaktíma o.fl. sem
tekið geti mörg ár að rannsaka.
Athyglisvert er að fylgjast með
rannsóknum svipaðs eðlis sem nú
standa yfir í Kanada, Noregi og
Skotlandi."
NASF segir að vísindalegar
mælingar á öðrum umhverfisspill-
andi þáttum virðist, a.m.k. á þeim
tíma sem þær voru gerðar, ekki
leiða í Ijós umtalsverðan skaða, að
því undanskildu að seiði úr klak- og
eldisstöðvum hafi verið sleppt í árn-
ar. Óhöpp, slys og óæskilegir at-
burðir kunni að hafa átt sér stað, en
árstraumurinn og sjávarföll á ósa-
svæði séu tiltölulega fljót að deyfa
einkenni þeirra og áhrif. Tjón geti
því hafa orðið án þess að það hafi
komið fram við athuganir. Þar er
vísað til þess, að vatn er innan við
tvo tíma að berast ofan frá Elliða-
vatni niður í ósa og sjávarfalla-