Morgunblaðið - 28.03.1999, Blaðsíða 11
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 28. MARZ 1999 11
Ahrif virkjana
og stíflugarða
VERNDARSJÓÐUR villtra
laxastofna hefur tekið saman
eftirfarandi lista yfir þau
vandamál sem stíflugarðar
valda í ám:
Þeir eru hindinn í vegi
göngufiska, bæði á leið upp
árnar og í niðurgöngu. Hvort
tveggja hefur neikvæð áhrif.
Þeir breyta vatnsrennsli,
bæði ofan og neðan þeirra.
Þeir breyta hitastigi vatns-
ins.
Þeir breyta magni uppleysts
súrefnis í vatninu.
Þeir breyta dreifingu botn-
falls um árfarveginn.
Rennslisbreytingar breyta
farveginum.
Flóra vatnaskordýra og ann-
arra hryggleysingja breytist.
Afstaða rándýra til bráða
tekur breytinguin.
Dreifing næringarefna í
vatninu raskast.
Búsvæði breytast, einkum
þau sem eru nauðsynleg
göngufiskum.
Breyting á búsvæðum eru
staðbundnum tegundum frekar
í hag en göngufiskum.
Stífiugarðar auka líkur á að
mengunarefni sitji eftir í
vatnakerfinu.
Stíflur hvetja til aukinnar
notkunar klak- og eldisstöðva
„til lausnar“ vandamálum sem
stíflugarðarnir valda.
straumar við ósana eru hraðir og
sjór endurnýjast því þar mjög
hratt.
NASF segir að telja megi fullvíst
að Elliðaárvirkjun eins og hún sé í
dag stæðist ekki þær umhverfis-
kröfur sem nú séu gerðar. Reglu-
gerðir verða sífellt strangari og við
bætast kostnaðarsamir eftirlits-
þættir. „Umhverfismælingar sem
nú fara fram á áhrifum virkjana víðs
vegar í heiminum eru mún víðtæk-
ari en þær sem farið hafa fram við
Elliðaámar á undanförnum árum.“
NASF telur ímynd ánna standa
lélega og hún sé óheppileg fyrir
stefnumótun Reykjavíkurborgar í
menningar- og ferðamál-
um. „Hrein og tær á með
heilbrigðum laxastofni
er mikilvægur þáttur í
hugum borgarbúa og
ferðamanna sem koma
til dvalar í Reykjavík. Is-
land er forystuland í vemdun
villtra laxastofna."
Flestir sérfræðingar sem NASF
leitaði til bentu á alvarlega áhættu-
þætti og telur NASF mikilvægt að
endurskoða stefnumótun varðandi
árnar með tilliti til farsællar lausn-
ar til langs tíma litið. „Stilla þarf
nýtingaráfonnum í hóf og efla
reglulegar rannsóknir, ekki síst
hagnýtar rannsóknir sem þurfa að
taka mið af endurreisn og upp-
byggingu náttúrulega laxastofnsins
í ánum.“
Varðandi virkjunina segir NASF
efnahagsleg rök hníga að því að raf-
orkuframleiðslunni verði hætt.
„Kostnaður við rannsóknir, eftirlit
og varnarbaráttu er þegar umtals-
verður og mun á allra næstu ámm
verða langtum hærri en hugsanleg
aukaútgjöld við orkukaup annars
staðar frá.“ I þessari samantekt
NASF kemur fram, að ekki muni
kosta Reykjavíkurborg nema 18-20
milljónir á ári að kaupa þá orku
annars staðar frá sem rafstöðin við
Elliðaár framleiði.
Þá segir að lög, reglugerðir og
aðhald almennings geri
sífellt meiri kröfur til
varúðarráðstafana og til
þess að vel sé staðið að
verki. „NASF hefur
ekki, þrátt fyrir mikla
eftirgrennslan, tekist að
finna sérstakar heimildir eða laga-
leyfi til rekstrarins eins og vatna-
lögin frá 1923 kveða á um, né fyrir
þeim framkvæmdum eða breyting-
um sem gerðar vora á virkjuninni
eftir setningu vatnalaganna. Ovissa
um stöðu virkjunarinnar mun
aukast á næstu misserum.“
Merkilegt að ástandið
skuli ekki vera verra
Orri Vigfússon segir, að bara við
það eitt að hætt yrði að framleiða
raforku í Elliðaánum fengju þær að
renna í eðlilegum farvegi sínum.
Það væri nóg til að byrja með.
„Raunar er merkilegt að ástandið í
Elliðaánum skuli ekki vera enn
verra eftir sjö áratuga raforku-
framleiðslu," segir hann. „Forráða-
menn Rafmagnsveitu Reykjavíkur
hafa borið gæfu til að fara þarna
með ýtrastu varkárni og það gefur
okkur færi á að endurreisa villta
laxastofninn í ánni á næstu 10-20
árum. Hins vegar ætti að taka
stjórnskipulag Elliðaánna til end-
urskoðunar hið fyrsta. Innan Raf-
magnsveitunnar, og nú Orkuveitu
Reykjavíkur, takast á tvenn sjónar-
mið, sjónarmið virkjunai'innar og
sjónarmið vemdunar. Hættan á
hagsmunaárekstram er of mikil og
því ættu borgaryfirvöld að fela
sjálfseignarstofnun, sjóði, rekstrar-
félagi eða álíka aðila yfiramsjón
með umhverfisvernd ánna.“
Orri segir að virkjun ánna 1921,
Elliða- og Árbæjarstíflur, lokun bú-
svæða og vatnstaka úr
Gvendarbrunnum hafi
gert að engu möguleika
laxastofnsins til sjálf-
bærni. Knud Ziemsen
borgarstjóri hafi séð
hvert stefndi og keypt í
nokkur ár kviðpokaseiði til slepp-
ingar í árnar. Það hafi hins vegar
dugað skammt og því hafi verið
reist klakhús við árnar í byrjun
fjórða áratugarins. „Á þessum tíma
þekktu menn ekki til neikvæðra
áhrifa erfðablöndunar og þessar að-
gerðir vora því allar af góðum hug.
Menn þykjast vita að nú sé tiltölu-
lega lítill hluti hrygningarstofnsins
náttúralegur, en bestu skil úr sjó
koma frá laxi þar sem báðir for-
eldrar era uppranalegir eða nátt-
úralegir," segir Orri.
Hann vísar í þessu sambandi til
erlendra rannsókna. I erindi á
ráðstefnu Alþjóða hafrannsóknar-
stofnunarinnar og Nasco í apríl
1997 flutti norski prófessorinn Br-
or Jonsson erindi um athuganir á
víxlverkandi samskiptum villtra
laxa við eldislaxa í norskum ám
sem, eins og í ám við Fundy-flóa í
Kanada, hafa orðið til fyrir blönd-
un af völdum slysa eða tilviljana.
„Rannsóknir hans staðfesta að
laxar af eldisuppruna eru síður
hæfir til að lifa af í náttúrunni. Þá
geta stór sumaralin seiði einnig
verið varasöm. Þau hafa
sums staðar mælst taka
frá búsvæði og fæðu
villtra seiða, sem oft
geta sýnst veikburða en
skila sér margfalt betur
úr hafi. Prófessorinn
sagði ekki ólíklegt að þetta geti
leitt til mun verra ástands fiski-
stofna."
Orri Vigfússon vísar einnig til
skýrslu Veiðimálastofnunar frá síð-
asta ári, þar sem fram hafi komið
að aðeins 57% vatnakerfis ánna sé
óskert. Virkjunin hafi raskað vatna-
kerfinu mest og auk slíkra beinna
áhrifa sé bent á áhrif vegna hraðra
rennslisbreytinga, bæði neðst í án-
um og á kaflanum frá Elliðavatni
niður í Árbæjarlón. „í skýrslunni
er borgaryfirvöldum bent á að
skoða aðra orkuöflunarkosti og
meta alvarlega fýsileik þess að
hætta raforkuvinnslu í elliðaánum
og rífa þar með Árbæjarstíflu,“
segir Orri. „Niðurstaðan er sú, að
endurheimt og viðhald búsvæða líf-
vera ánna hljóti að vera forgangs-
verkefni."
„Innstreymi af
hafbeitarfiski
og kvíafiski er
hættulegt“
„Hrein og tær
á með heil-
brigðum
laxastofni“
Barist fyrir verndun
búsvæða víða um heim
Orri Vigfússon segir að áhersla
NASF á endurheimt Elliðaánna sé
ekki einsdæmi í heiminum. Hann
vísar máli sínu til stuðnings í bar-
áttu samtaka í Englandi, Wales og
Irlandi fyrir verndun búsvæða í
laxám og tilraunir þarlendra til að
koma í veg fyrir aðvilltir laxastofn-
ar erfðamengist. í umsögn Nátt-
úraverndarstofnunar Bandaríkj-
anna, National Fish and Wildlife
Foundation, til NASF í janúar sl.
segir m.a. frá niðurrifi stíflugarða
og enduraeisn laxáa. I umsögninni
kemur fram, að á síðustu tveimur
áram hefur Náttúraverndarstofn-
unin beitt sé fyrir samstarfsáætlun
verndarsamtaka, íyrirtækja, um-
sjónaraðila og eigenda stífla til þess
að leita uppi tækifæri til endur-
reisnar og umbóta og hrinda þeim í
framkvæmd. Niðurrif stíflna hafi í
for með sér að fjölbreytni vistkerf-
isins aukist, fiskistofnar stækki og
öðram vatnalífveram fjölgi, vatns-
gæði aukist, vistkerfi og búsvæði
batni, efnahagsáhrifin séu jákvæð,
m.a. vegna þess að stangaveiði
verði arðsamari og viðhaldskostn-
aður á stíflum falli niður um leið og
þörf fyrir fiskirækt minnki.
Vandinn fer vaxandi
Orri Vigfússon segir líklegt að
vandamál Elliðaánna muni fara
hraðvaxandi á næstu áram. „Hlið-
stæð vandamál era þekkt þar sem
byggð er við laxár. Þær era við-
kvæmar og bíða mikið tjón sé ekki
gripið til nauðsynlegra varúðarráð-
stafana í tíma. I stefnumótun
Reykjavíkurborgar er gert ráð fyr-
ir að Reykjavíkurborg verði árið
2002 þekkt fyrir hreinleika, stór-
brotna náttúra og sem áhugaverð-
ur áfangastaður við dyr óspilltrar
náttúra. Elliðaárnar verða ekki
hluti af þessum veraleika nema tek-
ið verði í taumana strax.“
Léttar stuttbuxur úr 100% bómull með stórum vösum sem
hægt er að geyma mikið í. Kr. 3.990.-
<&Columbia
Sportswear Company*
Skeifunni 1 9 - S. 568 1 71 7
Ef þér leiðist farðu þá
þangað sem veðrið
hentar fötunum
Elkhom stuttbuxur
3 mánuðir í líkamsrækt og 10 tímar í ljós á aðeins 9.990 kr.
^UFUfíMj
ÞAR 5EM ÞÚ SKIPTIR MALI
Eróhikk, Spinning, Yoga, Kickhoxing, Body Pump, kvennaleikfimi, karialeikfimi, glæsilegur Hammer Strengfh tækjasalur, aðgangur
að sundlaug Garðabæjar. Einnig býður Betrunarhúsið fitubrennslunámskeið, liu litsu námskeið, einkaþjálfun, ljósastofu og bamagæslu
Leiðbeinendur ávallt til staðar og sjúkraþjálfari 4 sinnum í viku. Bekunarhúsið er í glæsilegu 1.QD0 fm. húsnæði og alltaf næg
bílastæði. Allar nánari upplýsingar í sima: 565 8898 og 565 8872 eða á staðnum: Garðatorgi 1, Garðabæ.
«
J3JiTrf. UNÁRJ
r