Morgunblaðið - 16.07.1998, Page 38

Morgunblaðið - 16.07.1998, Page 38
38 FIMMTUDAGUR 16. JÚLÍ 1998 MORGUNBLAÐIÐ GREINARGERÐ HOLLUSTUVERNDAR RÍKISINS Ekki má setja stryknín og fenemal undir sama hatt Morgunblaðinu hefur borizt greinargerð frá Her- manni Sveinbjörnssyni forstjóra Hollustuverndar ríkisins, þar sem hann fjallar um þau skrif sem undanfarið hafa verið hér í blaðinu um leyfisveit- ingar til æðarbænda fyrir notkun fenemals gegn vargfugli. Telur Hermann að ekki megi bera sam- an það tjón sem arnarstofninn varð fyrir vegna útburðar strykníns fyrir ref fyrir nokkrum ára- tugum og eitrun með fenemali. Ekki sé unnt að setja fenemal og stryknín undir sama hatt. „UNDANFARNAR vikur hefur verið mikið fjaðrafok í fjölmiðlum um undanþágur sem umhverfísráð- herra hefur veitt fímm æðarbænd- um. Pessir bændur hafa fengið leyfi til að nota efnið fenemal til að verj- ast ágangi vargfugls í æðarvörpum sínum. Tilefni þessarar greinar er sú um- fjöllun sem beinst hefur að hlut Hollustuverndar ríkisins í afgreiðslu þessara mála, en stofnunin hefur um nokkurra ára skeið komið að leyfis- veitingum fyrir notkun fenemals sem umsagnaraðili. Umfjöllun fjöl- miðla um fyrmefndar undanþágur STEINTEX 4 Ltr. Verð frá kr. 2.807.- 10 Ltr. Verð frá kr. 6.595.- Viðarvöm KJORVARI 4 Ltr. Verð frákr. 2.717.- Takið teilmingar með. Við reikmim emisþöríina Oll málningaráhöld á hagstætni verði. Grensásvegl 18 s: 581 2444 I' allt sumar MÁLNINGARDAGAR Vidurkeimd vörumerki Timimáltiing: SKIN10 4 Ltr. Verð frá kr. 2.842.- PLÚS10 4 Ltr. Verð frákr. 2.540.- hefur verið mjög sérkennileg. Þar hafa einnig komið fram ýmsar full- yrðingar og rangfærslur sem nauð- synlegt er að leiðrétta. Ádeilur á Hollustu- vernd ríkisins I grein sem birtist í Mbl. 4. júlí sl. er eftirfarandi haft eftir Ævari Pet- ersen; „ að ráðuneytið hafí kosið að snúa sér til eiturefnasviðs Hollustu- verndar ríkisins í málinu í stað þess að ráðfæra sig við nefndina (þ.e. ráðgjafanefnd um villt dýr). Til marks um það megi nefna að nefnd- in hafi ekki fengið til umsagnar ým- is mikilvæg skjöl eða upplýsingar sem skipt hafí sköpum við af- greiðslu málsins. Ekki sé annað að sjá en Holiustuvernd ríkisins hefði tekið að sér það hlutverk að vera ráðgefandi um mál sem væru fyrst og fremst vistfræði- og fuglavernd- unarlegs eðlis, jafnvel þótt stofnun- in hafí ekki yfír að ráða starfsfólki með kunnáttu á fuglum og vistfræði þeirra, þótt þekking þeirra á sviði eiturefna sé óvéfengjanleg." Hollustuvernd ríkisins hefur á að skipa sérfræðingum sem hafa þekk- ingu á vistfræði. Hinsvegar hefur stofnunin ekki talið það hlutverk sitt að veita umsagnir varðandi þann þátt þessa máls heldur hafa umsagnir byggst á því hvort stofn- unin teldi forsvaranlegt að veita umsækjendum leyfi til þess að nota svefnlyfið fenemal. í því sambandi hefur stofnunin farið yfir gögn varðandi málið og aflað nauðsyn- legra viðbótargagna ef þörf hefur krafist. Þannig hefur stofnunin met- ið hvort ástæða væri til að leggjast gegn notkun fenemals í því umfangi sem hér er til umræðu, fullvissað sig um að umsækjendur væru með friðlýst æðarvarp, tryggt að eitrun yi’ði eingöngu framkvæmd af fólki sem hefði gild veiðikort og reynslu í notkun fenemals og að viðkomandi hefðu áður notað efnið í samræmi við reglur þar um. Þess vegna mót- mælir stofnunin ummælum sem ætlað er að gera faglega þekkingu sérfræðinga stofnunarinnar tor- tryggilega. Ekki er hinsvegar ljóst til hvaða mikilvægu skjala eða upp- lýsinga er verið að vísa í þessari ómaklegu fullyrðingu. Það væri furðulegt ef umhverfis- ráðuneytið leitaði ekki til Hollustu- vemdar sem umsagnaraðila varð- andi þetta mál þar sem stofnunin hefur yfirumsjón með notkun eitur- efna hér á landi. Eiturefnasvið stofnunarinnar hefur fylgst með notkun fenemals og haldið utan um og verið umsagnaraðili þegar veitt hafa verið leyfi til notkunar fenemals frá því að eiturefnanefnd var lögð niður í byrjun árs 1992, en nefndin hafði gegnt þessu hlutverki frá því árið 1973. Stofnunin gerir ráð fyrir að umhverfisráðuneytið hafi einnig leitað umsagna annarra aðila er málið varðar til að tryggja vandaða afgreiðslu málsins. Breytt lagaumhverf! Notkun eiturefna eða svefnlyfja til að verjast ágangi vargfugls er ekki ný af nálinni. Fyrstu lagaá- kvæði sem sett voru þar að lútandi eru frá því árið 1941 og fyrsta reglugerðin um eyðingu svartbaks með fenemali var gefin út árið 1971. Samkvæmt þeirri reglugerð höfðu umráðendur friðlýstra æðarvarpa heimild til að nota fenemal að því tilskildu að efnið væri lagt út í eggj- um í varpinu sjálfu. Mikil umræða var um þessi mál á þeim tíma og náði hún inn á Alþingi. Þrjár sér- fræðinganefndir hafa á undanfórn- um áratugum fjallað um notkun eit- urefna til að verjast ráni vargfugla í æðarvörpum. Allar hafa þær komist að þeirri niðurstöðu að við ákveðnar aðstæður þar sem um afmörkuð vandamál sé að ræða þurfi að vera hægt að beita slíkum aðferðum. Niðurstaða tveggja fyrri nefndanna var að nauðsynlegt væri að leyfa áfram notkun fenemals í þessum til- gangi uns heppilegra efni kæmi fram. Sérfræðingahópur sem fjall- aði um þessi mál árið 1995 lagði til að notuð yrðu efnin alfaklóralósa og seconali. Ekki liggja hinsvegar fyrir þekktar aðferðir til að nota þessi efni í æðarvarpi. Á árunum 1973-74 voru gerðar tilraunir með notkun efnanna fenemals, tríbrómetanóls og alfa- klóralósa sem helst þótti koma til greina að nota til að eyða vargfugli. I framhaldi af þeim tilraunum voru reglugerðarákvæði um notkun fenemals þrengd þannig að æðar- bændur þurftu að hafa sérstakt leyfisskírteini til þess að fá að kaupa og nota efnið. Lög nr. 64/1994 um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villt- um spendýrum tóku gildi 1. júlí 1994. I lögunum er ákvæði um að ekki sé heimilt að nota eitur eða svefnlyf við veiðar. I aðdraganda að setningu þessara laga var þetta ákvæði ekki kynnt fyrir Hollustu- vernd ríkisins eða öðrum sem fóru með framkvæmd reglugerðar nr. 100/1973, um eyðingu svartbaks og hrafns með tríbrómetanóli og fenemali, en hún féll fyrirvaralaust úr gildi með setningu laganna. Und- anþáguheimildir sem ráðherra hef- ur eru því nauðsynlegar til að leysa vandamál sem óhjákvæmilega hljóta að koma upp og erfitt er að leysa með öðrum hætti. Nágrannalönd okkar hafa haft ólíkar reglur varðandi notkun eitur- efna til að fækka vargfugli. I febr- úar sl. var samþykkt ný Evrópu- bandalagstilskipun um varnarefni, önnur en þau sem notuð eru í land- búnaði og -garðyrkju (bíosíð), og verður hún væntanlega tekin inn í EES samninginn innan tíðar. Sam- kvæmt ákvæðum þessarar tilskip- unar má gera ráð fyrir því að leyfð verði notkun tiltekinna efna til að halda fjölgun vargfugla í skefjum. Notkun eiturefna og hættulegra efna Notkun eiturefna og hættulegra efna felur ávallt í sér ákveðnar hættur ýmist fyrir fólk eða um- hverfi ef ekki er nægilega varlega farið. Mörg þekkt dæmi eru um langvarandi tjón sem hlotist hefur af óvarlegri notkun eiturefna fyrir lífríkið. Það er því nauðsynlegt að skoðuð séu gaumgæfilega fyrirsjá- anleg áhrif og afleiðingar af notkun efna. Þetta breytir ekki því að í okk- ar daglega umhverfi og í atvinnulíf- Ljósmynd Hjálmar R. Bárðarson ÖRN á hreiðri. inu er mikið af hættulegum efnum sem við teljum okkur ekki geta ver- ið án. I slíkum tilvikum verður að leggja mat á þann ávinning sem við höfum af notkun og vega það á móti því því tjóni sem efnin gætu valdið. Nærtækt dæmi um notkun eitur- efna er notkun skordýraeiturs og illgresiseyða í landbúnaði svo og notkun rottu- og músaeiturs. Mikið magn af hættulegum efnum er not- að í þessum tilgangi til þess að verj- ast tjóni. Ef varúðar er ekki gætt og reglum fylgt getur notkun eiturefna haft margskonar skaðleg áhrif. Sum efni brotna seint niður, þ.e. þrávirk efni og geta þau haft langvarandi áhrif í umhverfinu. Þekkt dæmi um notkun slíkra efna er notkun DDT á árum áður. I fjöl- miðlum var nýlega rifjað upp það tjón sem arnarstofninn varð fyrir vegna útburðar strykníns/yrir ref fyrir nokkrum áratugum. I umfjöll- un um fenemal geta þó menn ekki leyft sér að setja þessi efni undir sama hatt eins og gert var í rit- stjórnargrein Mbl. 2. júlí sl. Er fenemal þrávirkt efni? „Fenemal er ákaflega þrávirkt og því hættulegt öðrum fuglum og spendýrum sem komast í eitur- dauða fugla, eins og mörg dæmi eru um hér á landi“ segir í yfirlýsingu frá Fuglaverndunarfélagi Islands sem birt var í Mbl. 23. aprfl sl. Ekki er ljóst hvaðan höfundum þessarar yfirlýsingar hafa borist upplýsingar en hitt er ljóst að fenemal er ekki þrávirkt efni. Það er hinsvegar stöðugt og seinvirkt miðað við önnur skyld efnasam- bönd. Fenemalskammtar sem leyfð- ir hafa verið í egg eru það litlir að ekki er líklegt að þeir geti valdið tjóni á öðrum dýrum. Kæmust aðrir fuglar í hræ af vargfugli sem hefur gleypt egg með fenemali er einnig afar ólíklegt að það hefði mikil áhrif á þann fugl. Ástæðan fyrir því er að hlutfallslegur styrkur efnisins í hræinu mundi vera mun minni en styrkurinn í egginu og efnið mundi þá þegar vera farið að brotna niður. Sögusagnir eins og þær sem nefnd- ar eru í tilvitnuninni hér að framan má líklega rekja til þess tíma þegar sérstökum trúnaðarmönnum veiði- stjóra var heimilað að nota fenemal í tilraunaskyni til þess að fækka vargfugli á árunum 1976-1991. Þessar heimildir voru ekki bundnar við það að efnið væri lagt út í egg og var efnið lagt úr í æti á stöðum sem vargfuglinn sótti í. Ekki var heimilt að nota fenemal á þennan hátt á út- breiðslusvæðum arnarins. Hollustuvernd ríkisins hafa aldrei borist upplýsingar um að fenemal sem lagt hefur verið út í egg hafi valdið tjóni á örnum, fálkum eða hundum og telur ekki að slíkt geti gerst ef farið er að þeim reglum sem settar hafa verið um útlagn- ingu efnisins. Leyfisveitingar til æðarbænda Á því tímabili sem æðarbændur fengu skírteini til að kaupa og nota fenemal var fjöldi leyfishafa að jafn- aði á bilinu 20 til 30 en æðarbændur munu vera 3-400 hundruð. Leyfis- skírteini voru oftast veitt til þriggja ára en í sumum tilvikum dugar að eitra í örfá egg til að fæla burtu vargfuglinn. Því er líklegt að færri hafi árlega beitt þessari aðferð til að fækka vargfugli en fjöldi leyfa segir til um. Einhverjir bændur notuðu efnið í góðri trú árið 1995 þar sem leyfisskírteinin voru ekki innkölluð fyrr en í byrjun árs 1996. Magn fenemals sem notað var í þessum tilgangi var aðeins brot af því sem trúnaðarmenn veiðistjóra notuðu á sínum tíma. Hollustuvernd ríkisins varð þeg- ar árið 1995 vör við vanda æðar- bænda sem ekki fengu endurnýjuð leyfísskírteini til að kaupa og nota fenemal til að verja æðarvörp sín fyrir vargfugli. Stofnunin telur að við ákveðnar aðstæður þurfi umráð- endur æðarvarpa að hafa aðgang að eiturefnum til að verjast ágangi fugla. Mikilvægt er að slík efni séu aðeins notuð af þeim sem hafa kunnáttu á því sviði. Ef menn telja að fenemal sé ekki heppilegt efni þá er mikilvægt að gera tilraunir með önnur efni sem geta komið í stað þess. Samvinna stofnana Hollustuvernd ríkisins hefur í að- draganda þessa máls talið sig vera í góðri samvinnu við veiðistjóra og Kristján H. Skarphéðinsson hjá Náttúrufræðistofnun sem báðir eiga sæti í ráðgjafanefnd um villt dýr, um það hvernig staðið yrði að mál- um þannig að æðarbændur gætu sótt um undanþágu fyi-ir notkun fenemals ef nauðsyn krefði. Hefur í þeirri framkvæmd sem að stofnun- inni snýr verið tekið fullt tillit til allra athugasemda og ábendinga sem frá þessum aðilum hafa komið varðandi framkvæmd málsins. Lokaorð Það er ekld góður kostur að þurfa að bera út eitur til að drepa fugla. Það verður þó að líta til þess að ýmsir utanaðkomandi þættir geta haft áhrif á og raskað því jafnvægi sem annars gildir í lífríkinu. Eitt af því sem hefur þar áhrif er t.d. óvið- unandi umgengni um úrgang sem getur haft þær afleiðingar að fjölgun vargs verði það mikil á ákveðnum svæðum að það valdi illviðráðanleg- um vandamálum í nágrenninu. Við slíkar aðstæður getur verið nauð- synlegt að grípa inn í. Þá verða þeir sem um þessi mál fjalla að geta hlut- laust og fordómalaust metið hvaða vamaraðgerðir eigi rétt á sér.“ Höfundur er forstjóri Hollustu■ ver/idar rfkisins.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.