Morgunblaðið - 01.04.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 1. APRÍL 1995 B 3
KOSIMINGAR 8. APRÍL
Ungft fólk þarf líka
að geta keypt íbúð
SÁ SEM hyggst
kaupa íbúð á hinum
almenna markaði þarf
að uppfylla tilteknar
kröfur til þess að geta
fengið húsbréfalán. í
aðalatriðum eru kröf-
umar þær, að tekjur
fjölskyldunnar þurfa
að duga til þess að
greiða afborganir og
heildargreiðslubyrði
má ekki vera meiri en
18% af tekjunum.
Einnig þarf íjölskyld-
an að eiga eða geta
fjármagnað með öðr-
um hætti 35% kaup-
verðs íbúðarinnar.
Þessar reglur eru útaf fyrir sig
ágætar fyrir þorra fólks á hinum
almenna markaði. Þó situr einn
hópur eftir og getur illa eða alls
ekki uppfyllt þessar kröfur: Ungt
fólk sem vill kaupa sína fyrstu íbúð.
Fólk, sem kemur út á vinnumarkað-
inn, sumt frá langskólanámi, með
börn og námslán, á ekki fyrir út-
borguninni og ekki eru allir svo
lánsamir að fá í fyrstu lotu starf,
sem gefur af sér nægar tekjur til
að standa undir greiðslubyrðinni,
hvað þá til að safna um leið fyrir
35% eignarhlutanum. Hins vegar
þurfa allir þak yfir höfuðið og það
strax.
Hvaða möguleika á þetta unga
fólk? í fyrsta lagi eru sumir svo
heppnir að geta leitað heim til for-
eldra, búið þar um hríð yog lagt
fyrir til íbúðakaupa. I öðru lagi er
hægt að fara á leigumarkaðinn.
Það er dýrt og skilar engu til íbúða-
kaupa, greiðslubyrðin er svipuð eða
hærri en afborganir af láni, og erf-
itt reynist að leggja
fyrir. í þriðja lagi er
hægt að reyna að kom-
ast inn í félagstega
kerfið, en þá þurfa
menn líka að vera við
því búnir að losna ekki
þaðan næstu áratugi,
því að greiðslubyrðin
er umtalsverð, en
eignamyndun engin
fyrstu 15-20 árin.
Ekki liggja fyrir töl-
ur um hvaða ráða unga
fólkið tekur til, en svo
virðist sem það leiti í
auknum mæli á náðir
félagslega kerfisins.
1989 voru lántakendur
í félagslega kerfinu á aldrinum 24
ára og yngri 9% allra samanlagðra
lántakenda Byggingarsjóðs ríkisins
Ungt fólk þarf að geta
komið sér upp þaki yfir
höfuðið, segir Þórhall-
ur Jósepsson, með
viðráðanlegum hætti.
þ.m.t. húsbréfadeild og Byggingar-
sjóðs verkamanna í þessum aldurs-
flokki. 1992 komst þetta hlutfall í
tæpt 21% og síðustu tvö ár, 1993
og 1994, hefur hlutfallið verið um
18%. Þetta hlutfall hefur einnig
hækkað á sama tímabili í aldurs-
hópnum 25-29 ára, úr 8,8% 1989
í 17,1% 1993 og rúm 13% 1994.
Ég hygg að tilgangur Byggingar-
sjóðs verkamanna hafi aldrei átt
að vera að taka við ungu og frísku
fólki, nýkomnu úr námi, á þeirri
einu forsendu að almenna lánakerf-
ið sé því lokað.
Allt frá því húsbréfakerfið kom
til sögunnar hefur ungt fólk, í vax-
andi mæli, stunið undan þessum
ágalla kerfisins. Því miður hafa fé-
lagsmálaráðherrar Alþýðuflokksins
ekki sýnt nokkurn skilning á þessu
vandamáli, kannski látið sér vel líka
hin aukna ásókn í félagslega kerfið.
Sjálfstæðisflokkurinn, einn flokka,
hefur gert það að stefnu- og bar-
áttumáli sínu (á síðustu tveimur
landsfundum 1991 og 1993 og nú
í kosningastefnuskrá) að ráða bót
á þessu vandamáli. Davíð Oddsson
forsætisráðherra hefur heitið ungu
fólki úrlausn í húsnæðismálum, úr-
lausn sem er löngu tímabær og
engum er betur treystandi til að
framfylgja.
Heftur aðgangur ungs fólks að
húsbréfakerfmu er aðeins eitt dæmi
af mörgum um ósveigjanleika þessa
kerfis, sem annars er í grundvallar-
atriðum hið ágætasta lánakerfi. Nú
eru rúm fímm ár frá upphafí þess,
en allan þann tíma hafa ráðherrar
málaflokksins þverskallast við að
gera eðlilegar úrbætur þar á. Á
næsta kjörtímabili gefst tækifæri
til að lagfæra húsnæðiskerfið og
gera það manneskjulegra eins og
forsætisráðherra hefur lagt ríka
áherslu á í málflutningi sínum. Fái
Sjálfstæðisflokkurinn til þess kjör-
fylgi, má því vænta betri tíðar í
þessum efnum, sérstaklega getur
ungt fólk vænst þess, að því verði
auðvelduð sín fyrstu íbúðakaup.
Höfundur er formatjfir
húsnæðisnefndar
Sjálfstæðisflokksins.
Þórhallur
Jósepsson
Hugarafl þitt!
Yilt þú hafa áhrif
á framtíð þína?
SÚ RÍKISSTJÓRN
sem nú hefur verið við
völd liðið kjörtímabil
hefur sannað með sjáan-
legum árangri stefnu
sína. Hún hefur tekið
svo á málum að í dag
er óskin um stöðugleika
orðin veruleiki og fólk
trúir með réttu að enn
betri tímar séu fram-
undan, með sömu stefnu
sjálfstæðisfólks í land-
inu.
Það hefur sannast í
verki þess fólks sem nú
er í fylkingarbijósti í
ríkisstjóm okkar að það
hefur haldið réttri
stefnu, stefnu sem fólk-
ið kann að meta, stefnu sem er þeg-
ar farin að sanna ágæti sitt í betri
lífskjörum og stöðugleika.
Við skulum einnig muna eftir laun-
þegunum sem hafa með ábyrgum
gjörðum sínum fallist á lágmarks lag-
færingu iauna sinna, það er fólk sem
Til að draumar
okkar um betri kjör
rætist, segir Sigurður
Magnússon, þurfum
við áframhaldandi
stöðugleika.
hefur með lítillæti stuðlað að þjóðar-
hag og þeim árangri sem náðst hef-
ur, því ber að þakka.
Til að draumar okkar rætist um
betri kjör, þurfum við áframhaldandi
stöðugleika og verðum að leggjast á
eitt, með því fólki, sem nú er búið
að sanna stefnu sína og
heldur henni áfram,
með þeirri varkárni sem
notuð hefur verið og
skilar sér í bættum stöð-
ugleika og betri afkomu
okkar;
Allir geta stutt vel-
ferð okkar með því að
beina jákvæðum huga
sínum og jákvæðum
hugsunum til þeirra sem
eru í fylkingarbrjósti við
vinnu að framgangi
betri lífskjara. Og
hvernig getum við notað
hug okkar? Við gerum
það með því (að koma
saman) og móta okkar
jákvæðu óskir í hugum
okkar og senda þær út með jákvæðri
orku hugans, þá munu þær falla inn
í það mynstur sem er í hugum ann-
arra og efla afl og getu þeirra.
Með því að virkja hugaraflið á já-
kvæðan hátt má ná undraverðum
árangri á öllum sviðum lífs okkar.
Sameinuð stöndum við af okkur erf-
iðleika, en sundruð bíðum við lægri
hlut.
Það ber einmitt mestan árangur,
að standa þétt saman um málefnin
og styðja hvert annað, og þá sem eru
að byggja veginn fyrir okkur, upp í
betri sæti velferðar.
Að sjálfsögðu tekst okkur að ná
settu marki þegar allir sameinast um
að skapa það afl, sem hefur meiri
mátt enn allt annað sem þekkt er.
Eg skora á þig, lesandi góður, að
ganga til liðs við okkur og leggja
sjálfstæðisbaráttunni lið og virkja það
afl sem best vinnur fyrir þig.
Jákvæður hugur er aflið okkar.
Höfundur er fyrrv.
yfirrafmagnseftirlitsmaður.
Sigurður
Magnússon
Lánasjóður íslenskra námsmanna
Afleiðingar laga
nr. 21/1992
í MORGUNBLAÐINU fimmtu-
daginn 23. mars var grein með yfir-
skriftina: Staðreyndin er sú að fólki
hefur fjölgað í lánshæfu námi eftir
Gunnar Birgisson formann stjórnar
LÍN. í þessari grein er Gunnar að
mótmæla ummælum og skrifum Sva-
vars Gestssonar alþingismanns. Nú
hefi ég ekki lesið umræddar greinar
Svavars og ætla ekki hér að tjá mig
um það hvor þeirra heiðursmanna
hefur rétt fyrir sér um fjárhagsstöðu
Lánasjóðsins þegar núgildandi lög
um hann voru sett árið 1992. Hins
vegar er mér skylt að mótmæla
ýmsum þeim ummælum sem Gunnar
hefir uppi um áhrif þeirra laga á
fjölda og kjör lánþega. Það sem helst
snýr að okkur námsmönnum er
þrennt:
1) Eftirágreiðslur: Núna eru
námslán ekki greidd út jafnóðum
heldur á hálfsársfresti eftir að náms-
menn hafa sýnt fram á nægjanlegan
námsárangur. Af þessum sökum þarf
meginþorri nema að taka bankalán
á háum vöxtum sér og sínum til
framfæris. (Þetta er ekki ósvipað því
að atvinnulausir fengju atvinnuleys-
isbætur á hálfsársfresti, eftir að hafa
sannað atvinnuleysi sitt síðasta hálfa
árið.)
2) Námsframvindukröfur: Núna
þurfa námsmenn að sýna fram á
svokallaðan 100% árangur til að fá
námslán. Þessi árangur er í raun það
sem skólinn skilgreindi sem há-
marksárangur og því ekki allir náms-
menn sem ná honum. Ef þessum
100% árangri er ekki náð skerðast
lánin samsvarandi. Einnig er ekki
lengur nóg að ná þessum árangri á
ársgrundvelli, t.d. með
því að dreifa prófum
yfir allt árið (haust-
próf). Þá eru nemar
framfærslulausir á
meðan og þurfa að leita
til bankastofnana.
3) Hertar endur-
greiðslur: Námslán bera
nú í fyrsta sinn vexti.
Auk þess byija nemar
að borga af þeim fyrr
nú en áður. Ofan á þetta
tvennt hefur greiðslu-
byrðin aukist nær tvö-
falt, úr 3,75% í 7% af
heildartekjum. Þetta
þýðir að þeir sem eru
að taka námslán í dag
koma til með að borga
u.þ.b. 10% af ráðstöfunartekjum sín-
um fram á eftiriaunaaldur.
I umræddri grein telur Gunnar
eðlilegt að horfa aðeins á heildar-
fjölda nema sem rétt eiga á námslán-
um. Frá hans bæjardyrum séð er
gott ef nemum sem rétt eiga á náms-
lánum fjölgar en lánþegum fækkar.
Það þýðir að fólk er hætt að taka
námslán að óþörfu. Þó að horft sé
framhjá þessari afsökun Gunnars í
bili, þá stendur eftir sú staðreynd
að námsmönnum í lánshæfu námi
hefur í raun fækkað. Fram að gildis-
töku umræddra laga árið 1992 höfðu
allar spár og áætlanir miðað við að
jöfn línuleg fjölgun yrði á náms-
mönnum (u.þ.b. 4% á ári). Allt að
setningu lagana stóðust þessar spár
að mestu. í kjölfar laganna varð hins
vegar gífuleg fækkun námsmanna
og þó að þeim hafí fjölgað aftur þá
vantar enn töluvert upp á fyrri línu-
legu fjölgun. Einnig er það staðreynd
að þessi raunfækkun (m.v. spár og
undanfarin ár) á sér stað á tíma
vaxandi atvinnuleysis sem ætti að
vera námshvetjandi.
Þannig hefur ekki að-
eins fækkað þeim nem-
um sem taka námslán
hjá LÍN heldur náms-
mönnum í heild í láns-
hæfu námi, þvert á við
það sem Gunnar heldur
fram.
Gunnar reynir að vísu
ekki að fela þá stað-
reynd að lánþegum hef-
ur fækkað. Hann reynir
að afsaka þá fækkun
með því að það sé vegna
þess að áður hafi fólk
sem ekki var í námi tek-
ið lán. Þessi afsökun er
raunar náskyld annarri
sem óspart hefur verið
notuð þessum „ólögum“ til afsökunn-
ar. Þ.e. að eftirágreiðslum hafí verið
komið á vegna þess að margir hafi
áður fengið lán án þess að eiga rétt
á þeim. Staðreyndin er hins vegar
sú að það breyttist ekki við nýju lög-
in. Á tölum frá lánasjóðinum sjálfum
sést að árið 1991-1992 voru of-
greidd lán (þ.e. lán til þeirra sem
ekki áttu rétt á þeim) 55 miljónir
króna. Fyrsta veturinn eftir að lögun-
um um lánasjóðinn var breytt voru
ofgreidd lán 40 miljónir. Hins vegar
voru reglur um upplýsingarskyldu
námsmanna við sjóðinn hertar veru-
lega 1993-1994 og nú eru ofgreidd
lán einungis 5-10 miljónir. Við skul-
um ekki heldur láta blekkja okkur
til að trúa þvi að ofgreidd lán hafi
gert útslagið fyrir slaka stöðu sjóðs-
ins og þannig knúið núverandi ríkis-
stjórn til að taka upp eftirágreiðslur.
Ofgreidd lán hafa aldrei verið tapað
fé fyrir lánasjóðinn heldur þarf að
greiða þau til baka með almennum
vöxtum á 10 mánuðum.
Lengi hafa forsvarsmenn þessara
Ljóst er að nemar með
börn þurfa öðru
fremur, segir Solveig
Sturlaugsdóttir, að
hafa vissan sveigjan-
leika í námi.
laga rembst eins og ijúpan við staur-
inn við að sannfæra okkur náms-
menn um að lögin séu einungis til
góðs. Fækkunin á lánsþegum sé til
komin vegna þess að fólk hafi ekki
þurft á lánum að halda. Heyr á en-
demi! Auðvitað getur verið að ein-
hveijir námsmenn sem búa einstæðir
í heimahúsum og hafa góða og vel
borgaða sumarvinnu komist af án
námslána og hafi hætt að taka þau
af þeim sökum. Þó ég þekki engan.
Hins vegar er það óumdeilanleg stað-
reynd að meginpartur nema kemst
ekki af án námslána og ef þeir hætta
að taka lán þá er það vegna þess
að þeir eru hættir í námi. Þökk sé
nýju lögunum. Og hveijir eru það
sem hafa hætt í námi? Oft hefur því
verið haldið fram að barnafólk fælist
frá námi öðrum fremur. Þessu mót-
mælir Gunnar og segir barnafólki
hafa fækkað álíka mikið og öðrum
lánþegum. Álíka er mjög teygjanleg
hugtak og það veit hann. Við gildi-
stöku laganna fækkaði lánþegum hjá
LÍN um 31%. Lánþegum með börn
á'framfæri fækkaði um 34% og ein-
stæðum foreldrum fækkaði allra
mest eða um 42%! Allir vita að sá
hópur sem erfiðast á með að fara í
nám án námslána er einmitt einstæð-
ir foreldrar. Einstætt foreldri hættir
ekki að taka lán „vegna þess að það
Solveig
Sturlaugsdóttir
þarf ekki á þeim að halda“. Gunnar
heldur því fram að kjör barnafólks
og einstæðra foreldra hafí síst versn-
að eftir gildistöku laganna. Þar vísar
hann í krónutölu námslána þeirra
sem barnafólk fær. Já, það er um
að gera að vísa í austur þegar spurt
er í vestur. Auðvitað veit hann jafn
vel og ég að þessi fækkun bamafólks
og einstæðra foreldra er ekki vegna
þess að lánin hafa hækkað/lækkað
um nokkar krónur. Ástæðan er sú
að með eftirágreiðslum og ósveigja-
leika í námsframvindukröfum hefur
núverandi ríkisstjórn tekist að loka
á þá sem raunverulega þurfa á hjálp
að halda. Ljóst er að nemar með
börn þurfa öðrum fremur að hafa
vissan svegjanleika í námi. T.d. með
því að dreifa vinnuálagi með haust-
prófum. Sumir segja að eftirágreiðsl-
um námslána hafí verið komið á til
að núverandi ríkisstjórn gæti sýnt
minni fjárlagahalla. Hvort sem það
er satt eður ei, þá er það staðreynd-
in að þeir einu sem hagnast á núver-
andi fyrirkomulagi eru bankar og
sparisjóðir sem græða á því miljónir.
Sem dæmi má nefna að einstætt
foreldri með tvö böm sem fær ekki
lán fyrr en að hausti, borgar bankan-
um sínum allt að 50.000 kr í vaxta-
kostnað. Þessi nemi nær þó 100%
árangri. Ef prófunum er ekki náð,
þá stendur hann eftir með fleiri
hundruð þúsund í skuld í banka á
13-14% vöxtum. Ekki er erfítt að
ímynda sér afdrif þessa nema. Ætli
hann bætist ekki bara í hraðvaxandi
hóp námsmanna sem nýju lánasjóðs-
lögin hafa hrakið frá námi?
Nú hefi ég stiklað á stóm um
áhrif þau sem lög nr. 21/1992 hafa
haft á aðstæður okkar námsmanna.
I seinni hluta þessarar greinar mun
ég tala um þann hluta nýju laganna
sem helst snertir mig í daglegu lífi,
þ.e. ósanngjamar námsframvindukr-
öfur og áhrif þeirra á nema í raunvís-
indum.
Höfundur ernemi í lífefnafræði
við Háskóla íslands.