Morgunblaðið - 24.02.1987, Qupperneq 14
14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. FEBRUAR 1987
Lánveitingar í Reykja-
neskjördæmi bannaðar
þegar Steingrímur sat í stjórn Framkvæmdastofnunar
eftir Ólaf G.
Einarsson
Ritstjóri Tímans ritar grein í blað
sitt laugardaginn 14. þ.m. til vamar
formanni sínum og nú fyrsta manni
á framboðslista Framsóknar á
Reykjanesi.
Tilefni vamarræðu ritstjórans, 3
manns á lista Framsóknar í Reykja-
neskjördæmi, er viðbrögð Matthías-
ar Á. Mathiesen, utanríkisráðherra,
og Karls Steinars Guðnasonar, al-
þingismanns, við sérkennilegu
viðtali, sem birtist við formanninn,
réttara sagt frambjóðandann, í
Tímann þann 30. janúar sl.
Með viðtali þessu hóf Steingrímur
Hermannsson kosningabaráttu sína
í nýju kjördæmi, Reykjaneskjör-
dæmi. Viðtal þetta olli vonbrigðum,
ekki í röðum frambjóðenda annarra
flokka eða þingmanna, heldur meðal
kjósenda almennt. Þeir höfðu búist
við að forsætisráðherrann hefði ann-
að til málanna að leggja en grunn-
fæmislegar ádrepur í garð
þingmanna kjördæmisins.
Við þingmennimir máttum svo
sem vita á hveiju við ættum von.
Ritstjórinn má hins vegar vita, að
viðtalið við Steingrím er vottur um
alveg nýjar baráttuaðferðir fram-
bjóðanda í Reykjaneskjördæmi.
Þingmenn kjördæmisins og fram-
bjóðendur aðrir bera engan ugg í
bijósti vegna framboðs Steingríms
eins og ritstjórinn segir. Við höfum
hins vegar hina mestu skömm á
baráttuaðferðum hans vegna þess
að þær eru óheiðarlegar.
Við, sem í Reykjaneskjördæmi
höfum háð kosningabaráttu í undan-
gengnum kosningum, höfum oft
barist hart, en ekki óheiðarlega. Við
höfum aldrei svarist í neitt fóst-
bræðralag um að gagnrýna ekki
vinnubrögð hvers annars „til þess
að fá að vera í friði“, eins og ritstjór-
inn orðar það svo smekklega.
Við höfum haldið uppi málefna-
legri gagnrýni hver á annan, en
umfram allt höfum við starfað vel
saman að lausn vandamála, sem upp
hafa komið í kjördæminu. Auðvitað
hafa einstakir þingmenn haft þar
misjafnlega mikil áhrif, eins og
gengur, og e.t.v. einnig sýnt misjafn-
lega mikinn áhuga. En þeir hafa
aldrei borið hver öðrum á brýn ónytj-
ungshátt. Þess vegna hafa þeir
heldur ekki ráðlagt neinum að forða
sér í annað kjördæmi, þótt stundum
hafi illa árað hjá einstökum fyrir-
tækjum.
Viðbrögð þau, sem birst hafa í
blaðagreinum vegna viðtalsins við
Steingrím, eru ekki árásir á þann
sem bendir á vandann, eins og rit-
stjórinn segir. Margskonar vandi,
sem að kjördæminu hefur steðjað,
hefur verið þingmönnum þess ljós.
Hins vegar hefur forsætisráðherr-
ann ekki gert sér rellu út af honum
fyrr en nú.
Lánveitingar í Reykja-
neskjördæmi bannaðar
Það væri verðugt viðfangsefni
fyrir ritstjórann að kanna orsakir
þess, hvemig komið er fyrir ýmsum
fyrirtækjum í sjávarútvegi, ekki síst
á Suðumesjum.
Til að létta honum þá rannsókn
er sjálfsagt að benda hér á nokkur
atriði. Eitt af fyrstu verkum vinstri
stjómarinnar 1971 var að koma á
fót Framkvæmdastofnun ríkisins
(1972). Fyrsti stjómarformaður
hennar var Ragnar Amalds og með-
al sijómarmanna var Steingrímur
Hermannsson. Þrír forstjórar voru
ráðnir, einn frá hveijum stjómar-
flokkanna, Framsókn, Alþýðubanda-
lagi og Samtökum fijálslyndra og
vinstri manna. Á vegum Fram-
kvæmdastofnunar var gerð svonefnd
frystihúsaáætlun og hafist handa
um að hrinda í framkvæmd upp-
byggingu frystihúsanna og varið til
þess miklum fjármunum, m.a. úr
Byggðasjóði. Jafnframt var ausið fé
til skipakaupa og margháttaðra ann-
arra verkefna, margra hverra hinna
þörfustu. Það verður þó ekki sagt
um allar þær fjárfestingar, en verður
ekki rakið hér.
Vinstri meirihlutinn í stjóm Fram-
kvæmdastofnunar, Steingrímur og
félagar, gætti þess vandlega á þess-
um fyrstu árum, að sem allra minnst
fé rynni til Suðumesja til uppbygg-
ingar sjávarútvegs eða yfirleitt
nokkurra annarra atvinnugreina. Til
þess að tryggja það var gerð sérstök
stjómarsamþykkt, sem bannaði lán-
veitingar í Reykjaneskjördæmi,
nema til endurbóta á fiskiskipum.
Hinir „ódýru“ peningar fóru því
framhjá Suðumesjum en streymdu
til annarra landshluta. Þar vom
frystihúsin byggð upp fyrir þetta
hagstæða lánsfé.
Á því kjörtímabili, sem nú er að
líða, hefur orðið veruleg stefnubreyt-
ing að því er varðar lánveitingar til
Suðurnesja. Einkum hefur þetta
breyst eftir að Byggðastofnun tók
til starfa árið 1985. Þannig vom á
síðasta ári lánaðar um 150 milljónir
króna frá Byggðastofnun til ýmissa
framkvæmda á Suðurnesjum. Breyt-
ingin, sem orðið hefur er sú, að ekki
er lánað einvörðungu til fyrirtækja
í sjávarútvegi, heldur einnig.í iðnaði.
Þetta aukna ijárstreymi hefur
orðið án nokkurrar hvatningar frá
forsætisráðherra. Hins vegar hefur
sú ánægjulega breyting orðið, að því
er virðist, að hann hefur fengið
áhuga á Suðumesjasvæðinu nú
Ólafur G. Einarsson
„Þingmenn kjördæmis-
ins og frambjóðendur
aðrir bera engan ugg í
brjósti vegna framboðs
Steingríms eins og rit-
stjórinn segir. Við
höfum hins vegar hina
mestu skömm á bar-
áttuaðferðum hans
vegna þess að þær eru
óheiðarlegar.“
síðustu mánuðina. Því ber að fagna.
Þannig segir hann í viðtalinu við
Tímann 30. janúar varðandi togar-
ann Gaut: „Ég vildi gjaman beita
mér fyrir því að togarinn verði
heima.“ Þessi vilji hans dugði þó
ekki til.
Hverjir hafa ráðið í
sjávarútvegsráðuneyti?
Hveijir em það, sem mestu hafa
ráðið um stefnuna í sjávarútvegs-
málum síðustu árin? Ritstjórinn ætti
að athuga það. Og enn til að létta
honum rannsóknarstarfið skal upp-
lýst að frá 1980 hafa Framsóknar-
menn farið með sjávarútvegsráðu-
neytið, fyrst formaður flokksins,
Steingrímur Hermannsson, og svo
frá 1983 varaformaður flokksins,
Halldór Ásgrímsson. En það er
kannski skoðun ritstjórans, að þessir
menn hafi mátt sín lítils. Þeirra
dugnaður og áhugi á uppbyggingar-
starfinu á Suðurnesjum hafi strand-
að á „liðleskjunum", sem kjömar
hafa verið á þing fyrir Reykjanes-
kjördæmi.
Það er einnig nauðsynlegt fyrir
ristjórann að rifja upp, hveijir hafa
valdið því verðbólgubijálæði, sem
hér ríkti frá 1971 til 1983. Eina
kjörtímabilið, sem einhver árangur
náðist í baráttunni við verðbólguna
var 1974—1978, þegar Sjálfstæðis-
flokkurinn fór með stjómarforystu.
Sá árangur var að vísu eyðilagður
í lok þess kjörtímabils af óábyrgri
verkalýðsforystu.
Steingrímur hrif inn
af vinstri stjórn
Baráttan stendur enn við þá
drauga, sem vaktir vom upp á Fram-
sóknaráratugnum. En forsætisráð-
herrann segir í nefndu viðtali: „Ég
verð að segja, að eftir því sem ég
lít betur jrfír Framsóknaráratuginn
því stoltari verð ég.“ Þá veit maður
það. Og spurður um líklegt stjórnar-
mynstur eftir kosningar segir hann
m.a.: „Mér líst að mörgu leyti vel á
myndun vinstri stjómar ef hún er
ábyrg í efnahagsmálum."
Vinstri stjómir Framsóknarára-
tugarins gera forsætisráðherrann æ
stoltari eftir því sem hann hugsar
meira til þess tímabils. En m.a.o.
vom þær ekki allar ábyrgar í efna-
hagsmálum? Það hlýtur að vera, þær
vora allar undir forsæti Framsókn-
ar, nema sú síðasta 1980—1983. Það
sýnist því ljóst af þessu hver óska-
stjóm Steingríms er eftir kosningar.
Þetta er verðmæt vitneskja fyrir
Suðumesjamenn og raunar alla
landsmenn.
Sungið fyrir fugla
Békmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Stefán Hörður Grímsson:
TENGSL.
Ljóð.
Mál og menning 1987.
Eindagar nefnist ljóð eftir Stefán
Hörð Grímsson sem birtist í bók
hans Hliðin á sléttunni (1970). í
þessu ljóði er ort um „yfirburði"
mannsins og „ríkidæmi" og er mik-
illeika hans lýst með eftirfarandi
hætti: „Hann er þegar orðinn skæð-
asta meindýr jarðar./Vegna örrar
tímgunar sinnar/er hann að eyða
öllu lifandi og dauðu/á láði í lofti
og legi.“
Meindýrið maður er viðfangsefni
í Tengslum. í bókinni er fjallað um
mengun í ýmsum myndum. Mest
áberandi er efnið í fyrsta hluta bók-
arinnar. Þar er að fínna ljóðið
Þögnuðuholt sem verður að teljast
eins konar framhald Eindaga þótt
það sé ekki jafn skorinort. Eg spái
þvi' að þetta ljóð verði sígilt, það
hefur alla burði til þess:
Þegar þú gengur núna
þessar beru klappir
þessar urðir og blásnu mela
sérðu nögur þínar
þar sem þú gengur
við hljóðnaðan fuglasöng
horftia stíga meðal ljósra
birkistofna í liðnum ilmi
skógar sem féll
svo að þú fengir lifað
sem af mannlegri náð ert á góðri leið
með að brenna allt sem fram undan er
og allar brýr að baki
svo að skelfingu þinni lostin
stígur engilsmynd þín upp úr lindinni
og rífur ímyndun þína á hol
Nú þeklqumst við bræðrungar
þeysandi á læmingjum
og hvorugur hefur farið úr skónum
Hvasst fyrir tungl
Að ganga við hljóðnaðan fugla-
söng er ekki tilhlökkunarefni. Það
er þess vegna sem rödd skáldsins
verður átakanleg í ljóðinu Spör:
„Steindepill steindepill/á þessari
stundu/þolir bringa mín engan
söng/nema þinn.“
„Eyðimarkafari" fær í þessu ljóði
kveðju frá „kvöldroðastúlku", fugl
og stúlka verða tákn þess sem við
þörfnumst, lífs af holdi og blóði sem
um leið er vængjaður andi.
Næturbón er ákaflega ljóðræn
eins og fleiri ljóð í Tengslum. Á
sömu opnu og Næturbón er Nóv-
embermorgunn sem byijar með
hinum dæmigerða ljóðræna hætti
Stefáns Harðar og þeirri mystík
sem honum er svo lagið að laða
fram: „Morgunn þögull sem gmnað
vængjatak/yfir gmni um sokkið
land“. En þögnin er skyndilega rof-
in og myndinni sundrað því að utan
úr logndrífunni „maður nokkur ek-
ur bíl/á negldum hjólbörðum/og
með fullkomnum Ijósabúnaði". Eftir
að maðurinn hefur ekið „inn í eitt
svartholið enn“ emm við á ný köll-
uð til vitundar um „vængjatak"
skáldskaparins því að: „Á minning-
arhof ófleyga fuglsins/hefur fallið
austurlenzk sorg“.
Fuglar em jafnan nálægir í
fyrsta hluta Tengsla, en bókin hefst
á Ijóði um fíðrildi (Húm) og Iýkur
á ljóði um fiðrildi (Húm II). Það á
að minna okkur á viðkvæmni lífsins
og hverfulleik. Fegursta nótt í
sumri er að sönnu hverful nótt.
Stefán Hörður gerir dálítið af því
í Tengslum að birta sama ljóðið í
fleiri en einni gerð. Þetta má til
dæmis segja um upphafs- og loka-
ljóðið, en einnig að fyrri hluti þess
birtist fremst í bókinni, en síðari
hlutinn aftast.
Ljóðin Flúðin og Að farga minn-
ingu í þriðja hluta bókarinnar em
birt í sömu opnu og gætu verið
sama ljóðið í tveimur útgáfum.
Einnig er líklegt að Þá sé framhald
Sunnudags, en þessi ljóð em líka í
sömu opnu í þriðja hluta. Stefán
Hörður fer sínar eigin leiðir við
röðun ljóða og uppbyggingu bókar,
en allt hefur sína merkingu hjá
honum þótt hún liggi ekki alltaf í
augum uppi. Fyrsti hlutinn er sem
fyrr segir um mengun, annar hlut-
inn með mystískum ljóðum og þriðji
hlutinn með ýmsum ljóðum og
fijálslegri yrkisefnum. En í þriðja
hluta er líka vikið að mengun og
öll em ljóðin með einhveijum hætti
mystísk. Sum em margræðari en
önnur. Það er líka eðli ljóða Stefáns
Harðar að þau birta okkur sífellt
ný og ný sannindi, fá okkur til að
uppgötva eitthvað nýtt í hvert skipti
sem við lesum þau. Lesendur skyldu
ekki láta sér detta í hug að ljóðin
í þessari bók opnist við fyrstu
kynni. Það þarf að lesa þau oft til
þess að njóta þeirra.
I Tengslum eins og fleiri bókum
sínum virðist mér Stefán Hörður
vera að túlka ýmsar hugmyndir um
líf og framtíð mannsins á jörðinni
Stefán Hörður Grímsson
um leið og hann tjáir hálfsögðum
orðum mikla lífsreynslu þess sem
vissulega hefur verið í háska stadd-
ur. í sumum ljóðanna er þessu
hvíslað að lesandanum, enda ólíkt
Stefáni Herði að öskra. En það
vantar síst af öllu kraft í þessi ljóð.
Þau geta verið beinskeytt og mis-
kunnarlaus, jafnvel nöpur eins og
til dæmis Hátíðleg tugga þar sem
ort er í senn um „yndi blindgötunn-
ar“ og „undur blindgötunnar", lífið
sjálft, og komist að þeirri niður-
stöðu að líklega sé „affarasælast/að
sleikja úturn".
í Farvegum (1981) biður Stefán
Hörður okkur um að syngja fyrir
fugla í ljóði sem er hvatning til að
gæta þess vel sem náttúran hefur
upp á að bjóða. Nú brýnir hann
akkur á ný í Tengslum, syngur fyr-
ir fugla og um fugla, ekki síst þá
fugla sem kvaka í bijóstum manna.
Sérstaða Stefáns Harðar Gríms-
sonar verður enn augljósari með
Tengslum. Hann hefur náð miklum
árangri í þeirri vandmeðfömu list
að segja hvorki of mikið né of lítið.
Vel getur verið að einhveijum þyki
ljóð hans gegn mengun áróðurs-
kennd og sumum þykir kannski að
í þeim ljóðum sem em varla nema
fáein orð sé hann að skopast að
lesendum. Þá er því til að svara að
vissulega er skáldinu mikið niðri
fyrir og við mörg mein að glíma,
en lögmál skáldskaparins jafnan
höfð í heiðri. Og hvað „skopið“
varðar er blekking hins sanna
skáldskapar alltaf fögur og án
hennar myndi ljóðið sjálft kafna eða
breytast í ritgerð.
Tignarlegt málfar og vandað er
meðal einkenna ljóðanna í Tengsl-
um. Stefán Hörður sækir ýmislegt
til ævintýra eins og þegar hann
yrkir um dís sem hann biður að
halda áfram í slæðunum sínum sjö.
í ljóði með jafn ævintýralegu heiti
og Bmnnklukkan slær styðst hann
líka við foma dansa: „Blíðan lagði
byrinn undan“. Stefán Hörður gæt-
ir þess vel að ofbjóða ekki lesendum
með tilvitnunum og of mörgum vís-
unum í ævintýri og danskvæði.
Ekki er heldur víst að þau ævintýri
sem Stefán Hörður styðst við eða
sækir orðalag til séu meðal hinna
kunnustu.
„Hvar sem þú ert ertu margt“
stendur í Staðleysu. Frá þessu ljóði
hvarflar hugur minn á ný til Flúðar-
innar:
Já. Dag nokkum þegar
skyldufor er lokið
kemur gestur þinn aftur
róandi fyrir klappamefið
og leggst fast á árar.
Og það faðmast skuggar
við lendinguna.
Skýringuna á þessu máttuga ljóði
er að finna í Að farga minningu:
„Sá sem kemur aftur/er aldrei sá
sami/og fór.“