Morgunblaðið - 27.04.1983, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 27. APRÍL 1983
47
3. AÐGERÐIR
RÍKISSTJÓRNAR
Að sjálfsögðu eru aðgerðir
ríkisvaldsins ekki staðbundnar
þar sem þær eru ekki upprunnar
hjá aðilum í héraði sem tilraun til
lausnar á eigin vanda. Hér verður
þó getið um hinar helztu sem hafa
á sér það einkenni að vera þeim til
aðstoðar við að leysa mál sín sjálf-
ir.
Byggðastefna
Bretar eru meðal frumkvöðla í
aðgerðum í byggðamálum og hafa
rekið tiltölulega skýrt mótaða
byggðastefnu frá stríðslokum. Hér
er ekki rúm til að rekja það í
hverju aðgerðirnar hafa verið
fólgnar. Landinu er skipt upp í
svæði sem njóta mismunandi mik-
illar fyrirgreiðslu. Norðaustur-
England allt er á því svæði sem
mestrar aðstoðar nýtur. Þegar
ríkisstjórn íhaldsmanna tók við
völdum dró hún úr áherzlu á að-
gerðir í byggðamálum m.a. með
því að leggja niður styrk, sem
greiddur var fyrir hvern vinnudag
á styrkjasvæðunum (Regional
Employment Premium) og
minnka fjárfestingarstyrki. Þeir
eru þó ennþá mikilvægir og hægt
er að fá styrki til að flytja fyrir-
tæki, þjálfa starfslið, flytja nýtt
starfslið á svæðið og til vöru-
þróunar. Byggðaaðgerðir hafa þó
ef til vill fyrst og fremst minnkað
að gildi vegna minnkandi fjárfest-
ingar og framkvæmda á styrkja-
svæðunum. Þá hefur ríkisstjórnin
einnig breytt um áherzlur, lagt
meira upp úr stuðningi við iðn-
greinar eða jafnvel fyrirtæki (t.d.
British Leyland).
Framkvæmdasvæði
Eliefu svo nefnd framkvæmda-
svæði (Enterprise Zones) hafa
verið skilgreind viðs vegar um
verstu vandamálasvæði Englands.
Til stendur að fjölga þessum
svæðum á næstunni. Fram-
kvæmdasvæðin eru afmarkaðar
landspildur (allt að 450 ha), þar
sem staðbundnir skattar og skipu-
lagsreglur gilda ekki i 10 ár.
Hugmyndin að baki þessari að-
gerð íhaldsstjórnarinnar er að ef
iðnaðurinn fái að þróast frjáls og
óháður á svæðum þessum muni
hann vaxa og dafna. Alveg á eftir
að koma í ljós hver langtíma-
reynsla verður af þessari aðgerð.
Fyrstu vísbendingar eru þó þær að
lækkun staðbundinna gjalda hafi
áhrif til hækkunar húsaleigu og að
þau fyrirtæki sem á framkvæmda-
svæðin flytjast séu ekki ný fyrir-
tæki. Flest fyrirtækjanna eru þeg-
ar starfandi og úr næsta nágrenni
svæðanna en ekki lengra að.
Aðrar aðgerðir ríkisvaldsins
Brezka ríkisstjórnin rekur
margar stofnanir, sem hafa það
hlutverk að styðja staðbundið
framtak til að efla atvinnu. Marg-
ar aðgerðir eru notaðar til að
reyna að efla smáiðnað. Iðnaðar-
ráðuneytið ábyrgist til að mynda
lán til smáfyrirtækja. Rekin er
ráðgjafarþjónusta fyrir lítil fyrir-
tæki, sem hefur skrifstofur í flest-
um bæjum og borgum. Þá er
möguleiki fyrir atvinnuleysingja
að fá styrk til að stofna smáfyrir-
tæki án þess að tapa atvinnuleys-
isbótum.
Að sjálfsögðu sér ríkisvaldið um
ýmiss konar grunngerð, sem fyrir-
tæki þurfa á að halda og dreifing
fjárfestingar í slík verkefni hefur
að sjálfsögðu mjög staðbundin
áhrif. Mikilvægasta verkefnið sem
snýr beint að iðnaðaruppbyggingu
er bygging iðngarða, en hana ann-
ast nokkrar ríkisstofnanir: Ensku
iðngarðarnir (English Industrial
Estates), Smáiðnaðarráðið fyrir
sveitahéruð (Concil for Small In-
dustries in Rural Areas), stofnun
til byggingar nýrra borga (New
Towns Corporation) og Borgar-
þróunarstofnunin (Urban Deve-
lopment Corporation). Nokkur
hluti þessara aðgerða er greiddur
af Byggðasjóði Efnahagsbanda-
lagsins.
Mjög mikið er gert af hálfu
ríkisvaldsins til að hamla á móti
hinu vaxandi atvinnuleysi í Bret-
landi, til að reyna að skapa tíma-
bundna vinnu og annað þess hátt-
ar. Hér verður þó ekki fjallað um
þessi verkefni.
Hartlepool hefur gengiö mjög langt í auglýsingaflóöinu. (Jtan úr geimnum sjást framkvæmdasvæðin. Áhersla er lögö á tengsl við
iönaðinn sem fyrir er — en mörg þessara fyrirtækja hafa veriö lögö niður.
4. AÐRAR AÐGERÐIR
OPINBERRA AÐILA
Brezka stálfélagið
Brezka stálfélagið er í eigu
ríkisins og rekur alla járn- og
stálframleiðslu í landinu. Um all-
mörg undanfarin ár hefur fyrir-
tækið sagt upp starfsmönnum í
stórum hópum. Þetta er gert
vegna endurskipulagningar fyrir-
tækisins, þar sem framleiðslugeta
hefur verið minnkuð og stórum
verksmiðjum lokað. I þeim til-
gangi að gera þessar aðgerðir póli-
tískt viðráðanlegri og minnka
áhrif uppsagnanna var stofnað
dótturfyrirtæki, BSC (Industry)
Ltd., sem hefur það markmið að
efla iðnað í þeim héruðum, sem
verst hafa orðið úti vegna upp-
sagna og lokunar. Þetta er gert
með því að reisa iðnaðarmiðstöðv-
ar, veita ráðgjöf og fjárhaldsað-
stoð. Þegar allt er talið er sú að-
stoð sem þannig er fáanleg í stál-
héruðunum veruleg. Fyrirtækið
telur að þessar aðgerðir hafi
heppnast vel. í Hartlepool hafa
þeir reist nokkrar iðnaðarmið-
stöðvar, þar sem allmörg fyrir-
tæki hafa komið sér fyrir. Hús-
næðismöguleikar eru af mörgum
stærðum, og virðist það henta
slikum fyrirtækjum vel að geta
verið í mjög litlu húsnæði. Mörg
hafa þó stækkað við sig innan
miðstöðvanna, en önnur flutzt í
stærra húsnæði annars staðar í
bænum. Sá fjöldi starfa, sem
þarna hefur orðið til er að sjálf-
sögðu einungis dropi í hafið miðað
við þann gífurlega fjölda, sem
stálfélagið hefur sagt upp á svæð-
inu. Þessi aðgerð virðist þó hafa
friðað samvisku stálfélagsmanna
töluvert.
Viðskiptaskólinn í Durham
Það hefur verið svo í Bretlandi
eins og víðar annars staðar að æð-
ri menntastofnanir hafa verið í
litlum tengslum við iðnað og
viðskipti. Þetta er þó mikið að
breytast.
Margir tækniskólar og háskólar
bjóða nú námskeið um viðskipti og
rekstur fyrirtækja, ekki einungis
fyrir stúdenta heldur einnig fyrir
þá sem stunda atvinnurekstur eða
hyggjast gera það. Þessi viðleitni
styður á mjög mikilvægan hátt
viðleitni sveitarfélaga og annarra
til að efla atvinnu.
I háskólanum í Durham er rek-
inn viðskiptaskóli (Durham Uni-
versity Business School (DUBS),
sem hefur verið brautryðjandi í
Englandi á mjög mörgum sviðum.
Hægt er að skipta starfsemi skól-
ans eins og hún snýr að atvinnulíf-
inu í fernt. f fyrsta lagi er um að
ræða beina aðstoð við fyrirtæki.
Rekin er s.k. „hjónabandsmiðlun",
þar sem markmiðið er að tengja
saman menn með hugmyndir og
menn eða stofnanir með peninga.
Þá eru fyrirtæki aðstoðuð við
rekstrarvandamál og við að fá
framgang sinna mála í bönkum og
£50,000
IN CASH
PRIZES
FOR SMALL
BUSINESSÉS
Stórfyrirtæki hafa lagt háskól-
anum í Durham til fé í hug-
myndasamkeppni meðal smá-
fyrirtækja.
lánastofnunum, með réttum fylgi-
gögnum o.þ.h.
Annar þáttur þessa sviðs snýr
að ýmiss konar almenningstengsl-
um og áróðri fyrir stofnun fyrir-
tækja og nýsköpun. Skólinn hefur
staðið fyrir samkeppni um nýjar
iðnaðarhugmyndir, með allgóðum
árangri. Þeir hafa einnig staðið
fyrir stofnun klúbba, sem í eru
menn, sem stofnað hafa sín eigin
fyrirtæki. Skólinn hefur staðið
fyrir uppbyggingu sambanda við
banka og bókhaldsfyrirtæki, með-
al annars í þeim tilgangi að breyta
viðhorfum, einkum hinna fyrr-
nefndu, til smáfyrirtækja. Skólinn
hefur lagt sig fram um að koma á
framfæri í fjölmiðlum fréttum af
nýjum fyrirtækjum, sem vel hefur
tekizt til um.
Þriðji þátturinn í starfsemi
skólans snýr að menntun og þjálf-
unarstarfi. Haldin eru stutt nám-
skeið t.d. yfir helgi fyrir þá, sem
áhuga hafa á stofnun eigin fyrir-
tækja. Síðan eru haldin nokkurra
vikna námskeið fyrir eigendur
fyrirtækja, bæði nýstofnaðra og
annarra. Þá hefur skólinn haldið
námskeið fyrir þá sem starfa hjá
þeim stofnunum sem ætlað er það
hlutverk að aðstoða smáfyrirtæki.
í fjórða lagi eru stundaðar
rannsóknir í DUBS, sem bæði
snerta lítil fyrirtæki og stór.
Nefna má verkefni sem snúa að
möguleikum til að lítil fyrirtæki
geti orðið til út úr stórum. Einnig
hefur verið athugað hvort mögu-
leikar séu á því að stór fyrirtæki
búi yfir þekkingu á framleiðslu-
tækifærum, sem ákveðið hefur
verið að ráðast ekki í, ekki vegna
þess að þau hafi reynzt arðlaus,
heldur vegna þess að þau hafi ekki
verið talin borga sig fyrir viðkom-
andi stórrekstur og þess vegna
verið stungið niður í skúffu. Þá
hefur verið kannað hjá þeim
mörgu fyrirtækjum, sem þurfa að
segja upp mönnum í stjórnunar-
stöðum, hvort meðal þeirra reyn-
ist ekki menn með hugmyndir um
framleiðslu og a.m.k. hvort þeir
séu til í að reyna stjórnunarþekk-
ingu sína í eigin fyrirtæki.
Þarna hefur og verið stigið
skrefi lengra með stofnun „Ent-
erprise North". Það er stofnun,
sem samanstendur af hópum
manna úti um allt Norðaustur-
England, með reynslu í viðskipta-
lífi og atvinnurekstri. Þessir hóp-
ar veita ráðgjöf í sjálfboðavinnu,
þeim sem til þeirra leita. Reynt er
að leysa úr brýnustu vandræðum
manna þannig, en síðan er þeim
vísað áfram í leit sinni að ráðgjöf
eða stuðningi. Slíkir sjálfboðahóp-
ar eru saman settir af mönnum
með mismunandi bakgrunn og
þekkingu. Hefur þetta fyrirkomu-
lag reynzt mjög vel. Það vekur
athygli að Durham University
Business School er ekki rekinn af
almannafé nema að takmörkuðu
leyti. Mestur hluti rekstrarkostn-
aðar er fenginn í styrkjum frá
fyrirtækjum og stofnunum.
Smáidnadarráðiö
fyrir sveitahéruð
. Smáiðnaðarráðið fyrir sveita-
héruð (Council for Small Industr-
ies in Rural Areas (CoSIRA) hefur
það verkefni að bæta hag smá-
rekstrar til sveita í Englandi.
Stofnuninni er ætlað að vinna með
fyrirtækjum, sem ekki hafa meira
en 20 þjálfaða starfsmenn í vinnu
og sem staðsett eru i sveitahéraði
eða bæ með innan við 10.000 íbúa.
í hverri sýslu Englands starfar
sérstök nefnd og með henni er
starfandi fulltrúi. í nefndinni er
saman kominn þekkingargrunnur
á aðstæðum sem komið getur
fyrirtækjunum til góða. Fyrirtæk-
in fá ráðgjöf eftir því sem hægt er.
Einnig rekur CoSIRA námskeið í
ýmsum greinum atvinnurekstrar,
þar á meðal gömlum iðngreinum,
sem voru að leggjast af eins og
lagning stráþaka (thatching) og
söðlasmíði. Einnig eru rekin nám-
skeið í nýjum greinum, t.d. smíði
úr glertrefjum, rafeindaiðnaði
o.fl. Að baki CoSIRA er sjóður,
sem lánar fyrirtækjum til bygg-
inga og vélakaupa. Einnig hefur
stofnunin byggt litla iðngarða.
5. AÐGERÐIR
EINKAAÐILA
Aðilar, sem standa utan við
hinn opinbera geira gera mjög
margt til að efla iðnað og atvinnu-
líf í Bretlandi. Merkasta framtak-
ið á þessu sviði eru hinir stað-
bundnu „fyrirtækjasjóðir“ (Ent-
erprise Trust). Hér er um að ræða
sjóði eða stofnanir, þar sem hópur
fyrirtækja á ákveðnu svæði hefur
lagt saman fé í sjóð til að byggja
húsnæði og á annan hátt styrkja
atvinnulíf svæðisins. Má segja að
hugmyndin sé ekki ólík því sem
menn hérlendis hafa verið að láta
sér detta í hug með iðnþróunarfé-
lög.
Þekktasti sjóðurinn er St. Hel-
ens Trust við Mersey. Hann var
stofnaður af glerfyrirtækinu Pil-
kington, þegar fyrirtækið þurfti
að segja upp miklum fjölda starfs-
manna vegna tæknibreytinga.
Sjóðurinn, sem hefur fjóra
starfsmenn, þar af þrjá að láni frá
starfandi fyrirtækjum, sér um
ráðgjafarstarfsemi við fyrirtæki,
fjárfestir nokkuð í fyrirtækjum og
hefur byggt iðnaðarhúsnæði með
sveitarfélaginu. Á rúmum tveimur
árum hefur sjóðurinn staðið fyrir
því að orðið hafa til 630 heil störf
og 250 hlutastörf.
Hér að framan var minnst á að
fyrirtæki hefðu lánað starfsmenn
til að vinna við St. Helens Trust.
Þetta er að verða algengt form á
framlagi stórra fyrirtækja í
einkaeign til eflingar atvinnu í því
héraði sem þau starfa í.
Að sjálfsögðu er svo gífurlegur
fjöldi alls kyns fyrirtækja og
stofnana, sem hafa eflingu at-
vinnu að markmiði. Nægir þar að
nefna samtök atvinnurekenda í
hinum ýmsu greinum og héraðs-
deildir þeirra: Brezka stjórnunar-
félagið og verzlunarráð á hinum
ýmsu stöðum. Hér verður einungis
getið smáfyrirtækjaklúbba, en
þeir hafa risið upp í allnokkrum
bæjum.
Smáiðnaðarklúbburinn í Tees-
dal (Teeside Small Business Club)
var stofnaður 1973 og er að form-
inu til hlutafélag. Fyrst og fremst
er starfsemin fólgin í mánaðar-
legu fundahaldi félaganna, en það
eru nær allir eigendur smáfyrir-
tækja í sveitarfélaginu. Athygli
vekur að í klúbbnum eru einnig
bankastjórar á svæðinu, háskóla-
menn og menn úr stofnunum, sem
tengjast smárekstri. Klúbburinn
hefur látið vinna fyrir félagana
ýmsar leiðbeiningar, sem snúa að
rekstri litilla fyrirtækja t.d. um
skattamál, tryggingar, lögfræðileg
atriði, og ekki sízt túlkanir á ýms-
um reglugerðum frá stjórnvöld-
um. Klúbbnum berast einnig
beiðnir frá stjórnvöldum um um-
sagnir vegna ýmissa mála, sem í
undirbúningi eru. Árlega er gefið
út rit með lista yfir alla félagana
og hvað hver þeirra framleiðir. Rit
þetta er notað til auglýsingar á
framleiðslu svæðisins og hefur
gefizt vel. Þá gefa þeir út frétta-
bréf þar sem félagarnir hafa m.a.
tækifæri til að auglýsa eftir til-
boðum i aðföng sín Hefur þetta
gefizt vel í þeim tilgangi að auka
samtenginu fyrirtækjanna. Þá eru
í fréttabréfinu auglýst útboð á
svæðinu o.fl. Á fundum klúbbsins
fá menn að heyra gagnleg erindi
o.þ.h., en þó fyrst og fremst tæki-
færi til að ræða við aðra menn,
sem eru að reyna að leysa sams
konar vandamál, eða hafa jafnvel
leyst þau og eru reiðubúnir að
miðla öðrum af reynslu sinni.