Morgunblaðið - 24.04.1983, Blaðsíða 21

Finlandia-húsið í miðborg Helsinki er eitt af þekktari verkum Alvar Aalto.
FINNSKUR ARKITEKTUR,
HÖNNUN OG ALVAR AALTO
Nafn Alvar Aalto og Norræna hús-
ið er vafalítið órjúfanleg heild í hug-
um margra íslendinga og það ekki
að ástæðulausu. Aalto teiknaði á sfn-
um tíma Norræna húsið og allt fram
til dánardægurs var hann talinn
fremsti arkitekt Finna.
Til þess að komast í fremstu röð
arkitekta í Finnlandi þarf meira
en margan grunar. Ekki aðeins
hafa Finnar átt fjölda mjög hæfra
manna í þessari stétt, heldur hafa
og verk þeirra varpað ljósi á
mennina að baki þeim. Nægir þar
að nefna byggingar eins og Fin-
landia-húsið í Helsinki, sem Aalto
teiknaði og Temppeliaukiokirkku,
sem þeir Timo og Tumo Suomala-
inen teiknuðu fyrir rúmum tveim-
ur áratugum. Síðarnefnda bygg-
ingin er ekki aðeins undur frá
sjónarhóli byggingarlistar, heldur
og sannkallað listaverk.
í raun þarf ekki að leita að
byggingum til þess að sjá finnskt
hugvit og formfegurð fara saman.
Nægir þar að grípa til hluta, sem
notaðir eru á heimilum til daglegs
brúks, s.s. leirtau og fatnað. Það
er nokkuð sama hvert litið er,
hönnunin lætur ekki að sér hæða.
En víkjum aðeins að Aalto á ný.
Hann fæddist í Kuortane f Ost-
erbotten þann 3. desember 1898 og
ar elstur fjögurra systkina. Þegar
hann var fimm ára gamall flutti
hann með foreldrum sínum til Jy-
váskylá og þar hóf hann skóla-
göngu sína. Móður sína missti
hann þremur árum síðar. Móð-
urmissirinn var honum mikið
áfall því þau höfðu alla tíð verið
mjög samrýnd, ekki hvað síst
vegna þess að faðir hans dvaldi
langtímum að heiman vegna
vinnu sinnar.
Aalto hóf nám við menntaskól-
ann í Jyváskylá árið 1908 og var
þar til vors 1916. Hann átti f erfið-
leikum með námið vegna orð-
blindu, en þessir erfiðleikar komu
ekki í veg fyrir að hann gæti sinnt
uppáhaldsgreinum sínum, leikfimi
og teikningu, af heilum huga.
Teikningar hans frá skólaárunum
hafa vakið mikla athygli og marg-
ir hafa undrast hvf hann lagði
ekki málaralist fyrir sig f stað
arkitektúrs.
Haustið 1916 hóf hann nám f
arkitektúr við Tekniska Högskol-
an í Helsinki og hann lauk þaðan
prófi 1921. Tveimur árum eftir að
Aalto lauk prófi fluttist hann aft-
ur til Jyváskylá og opnaði þar
teiknistofu. Hann kvæntist arki-
tektinum Aino Marsio, sem unnið
hafði á stofu hans, en hún lést
1949.
Árin í Jyváskylá voru mikill af-
kastatími hjá Aalto. Auk verk-
efna, sem stofa hans fékk, tók
hann þátt í fjölda samkeppna.
Hann hlaut sín fyrstu verðlaun
fyrir teikningar að bókasafni í
Viipuri 1927 og þessi verðlaun
voru m.a. hvatinn að því að hann
flutti til Turku því hann vildi vera
nær þungamiðju byggingafram-
kvæmdanna f Finnlandi.
Þótt Aalto legði meginárherslu
á teikningu húsa kom að þvf að
hann sætti sig ekki við þá fjölda-
framleislu innanstokksmuna, sem
ríkti í landinu. Hann hóf því að
teikna húsgögn úr beygðum við,
auk lampa og vasa. Upprunalega
var þetta fyrir bókasafnið í Viip-
ori. Fleiri arkitektar voru sama
sinnis og Aalto og upp úr þessu
skapaðist fólki sá möguleiki að fá
húsgögn í hús sín í stíl við útlit
þeirra.
í sameiningu stofnuðu Alvar og
Aino fyrirtækið Artek, sem hún
rak. Þetta fyrirtæki sá um fram-
leiðslu húsgagna og annarra
muna, sem Aalto hafði teiknað.
Sagt hefur verið, að allar bygg-
ingar Aalto eftir 1950 beri sama
svipmót og sumir hafa að hluta til
tekið undir þá skoðun. Við nánari
athugun kemur hins vegar berlega
f ljós hið mikla samspil byggingar
og umhverfis í verkum hans. Ekki
væri gerlegt að flytja byggingarn-
ar frá einum stað til annars án
þess að þær misstu stórlega svip
sinn. Þetta er atriði, sem margir
hafa ekki leitt hugann að.
Verkefnin, sem Aalto voru feng-
in á síðari hluta ævi hans, voru
nær óþrjótandi. Hann teiknaði t.d.
menningarmiðstöðina í Helsinki,
listasafnið í Álaborg og eitt
stærsta verkefnið sem hann
fékkst við var skipulagning Tölö-
svæðisins í Helsinki. Þar var ætl-
unin að byggja m.a stóra verslun-
ar- og menningarmiðstöð. Fin-
landia-húsið, sem er stærsta ráð-
stefnumiðstöð á Norðurlöndum og
teiknað af Aalto, var fyrsta bygg-
ingin, sem lokið var við á þessu
svæði. Byggingunni lauk rétt fyrir
dauða Aalto 1976.
Nútímaþjóð, stolt af sinni fortíð
og lítur framtíðina björtum augum
Þótt ótrúk-gt kunni aó v >öast er almenn þekking íslendinga á Finnlandi
næsta takmörkuó. Kemur þar e.t.v. til fjarlægóin á millí landanna og mun
minni tengsl á tnilli íslands og hinna Noróurlandanna, en sennilega er ekki
fjarri lagi að ætla, að misskilniegur og þá um leið vanþekking valdi því að
tengslin á milli landanna e, u ekki sterkari en raun ber vitni.
Sjálfir segja Finnar, að ekki
þurfi að fara lengra en til Noregs
til að finna fólk, sem gengur um í
þeirri trú, að í Finnlandi sé allt
morandi í sovéskum hermönnum
og að finnska þjóðin geti sig
hvergi hrært án heimildar frá
rússneska birninum. Ekkert fer
eins mikið í taugarnar á þeim og
misskilningur af þessu tagi. Finn-
ar eruákaflega stolt þjóð og um-
fram allt stoltir af sínu frelsi.
Blm. vissi sjálfur næsta lítið um
Finnland umfram venjulegan
grunnskólalærdóm, sem ennþá sit-
ur fast í kollinum, merkilegt nokk,
áður en honum var boðið í viku-
ferð til þúsund vatna landsins á
vegum finnska utanríkisverslun-
arsambandsins. í ferðinni lagðist
allt á eitt um að breyta viðhorfum
blm. til þessarar fjarlægu „grann-
þjóðar". Ekki aðeins land og þjóð,
heldur og hlýlegt viðmót, nútíma-
legt viðhorf til allra hluta og þá
ekki síðast en síst finnsk matar-
gerð.
Finnland er fimmta stærsta
land Evrópu og alls 337.000
ferkílómetrar að stærð. Þar af er
Lappland um 100.000 ferkm. íbúar
Finnlands eru hins vegar ekki að
sama skapi margir miðað við
stærð landsins, rétt eins og hér á
íslandi. íbúarnir eru rúmlega 4,0
milljónir og 94% þeirra hafa
finnsku að móðurmáli, hinir
sænsku. Um 60% íbúanna búa í
borgum og bæjum, 40% í strjál-
býli og sveitum. Tæplega 93%
þjóðarinnar eru Lútherstrúar, 7%
tilheyra ýmsum öðrum minni trú-
arflokkum.
Þúsund vatna landið hefur
Finnland ekki verið nefnt að
ósekju. Enginn veit með vissu
fjölda stöðuvatnanna í landinu.
Stundum er talað um allt að
500.000 vötnum, en oftast eru þau
talin á bilinu 60—62.000. Alls eru
stöðuvötnin um tíundi hluti
stærðar landsins og 17 þeirra eru
meira en 200 ferkílómetrar. að
flatarmáli. Langsamlega stærst er
þó Saimaa-vatn, 4400 ferkílómetr-
ar. Á aðalvatnasvæði landsins
þekja vötnin sums staðar frá
20—50% landsins.
Helsinki er höfuðborg landsins
með 500.000 íbúa. íbúatölum ber
hins vegar ekki fyllilega saman í
heimildum og veltur það að sögn
kunnugra á því hvort nærliggj-
andi úthverfi eru talin með. Temp-
ere er önnur stærsta borgin með
um 170.000 íbúa, þá kemur Turku
með litlu færri, síðan Lathi með
um 100.000 íbúa, Oulu, Pori, Ku-
opia, Jyváskylá og Lappeenranta
með tæplega 60.000 íbúa.
Finnar eru upprunalega ættaðir
frá Austur-Evrópu og talið er víst,
að fyrstu íbúar landsins hafi kom-
ið þangað í þjóðflutningunum
miklu fyrir fjöldamörgum öldum.
Um leið og þessir nýju landbyggj-
ar hösluðu sér völl, hröktu þeir
Lappana norður á bóginn og nú
eru aðeins 2.000 hreinræktaðir
Lappar í Finnlandi.
I kjölfar raða krossferða tóku
Svíar völdin á Finnlandi á tólftu
öld og héldu yfirráðum sínum allt
fram til ársins 1809 er þeir urðu
að láta landið eftir í hendur
Rússa. Finnar lýstu yfir sjálfstæði
sínu árið 1917 en í kjölfarið fylgdi
blóðug borgarastyrjöld áður en
stjórnarskráin var opinberlega
staðfest árið 1919.
Finnar hafa verst allra Norður-
landaþjóðanna orðið út í styrjöld-
um á þessari öld. Sjálfir áttu þeir
í styrjöldum við Rússa árið
1939—1940 og svo aftur 1941 —
1944. Þá tók slagur við Þjóðverja.