Morgunblaðið - 19.12.1940, Blaðsíða 5

Fimtudagur 19. des. 1940.
1
JptorgtmMftfóft
Útgef.: H.t. Áryakur, Reykjavlk.
Rltatjörar:
J6n Kjartaneaon,
Valtýr StefánsBon (ábyrgOarm.),
á.uglýsingar: Árni Óla.
Ritetjörn, auglý»i.tgar o#r afgrelilala:
Austurstræti 8. — Slml 1800.
Á»kriftarg-jald: kr. 8,50 á mánuBl
lnnanlands, kr. 4,00 utanland*.
f lausasölu: 20 aura elntakiO,
25 aura meO Lesbðk.
Fjórar nýjar bækur:
Sturlnngaöld
Einar Ól. Sveinsson: Sturl-
ungaöld. Drög um íslenska
menningu á þrettándu öld.
Reykjavík. 1940. Kostnaðar-
menn: Nokkrir Reykvíking-
ar. Prentsmiðjan Guðenberg.
166 bls. '
TT'lest af því, sem ritað liefir
verið um sögu vora, hefir
annað hvort verið persónusaga,
ur á nóttu og degi. Við þráum ævi manna rakin frá vö^^n fil
Skammdegið
"^7IÐ erum í dimmasta skamm-
* deginu og er nú lítill mun-
jþá stund, að daginn fari aft-
ur að lengja, að sólargangurinn
liækki aftur. Þess er nú skamt
að bíða.
En þótt dimt sje yfir í skamm-
grafar, eða atburðasaga þjóðarinn
ar sögð í tímaröð, eftir því seir.
við varð komið. Á liitt hefir að
jafnaði verið lögð minni stund, að
fá ljóst yfirlit yfir aðaleinkenni
■deginu, verðum við öll að,llvers tímabils- sJá sviP Þess
stuðla að því, að bjart verði í
huga allra um jólin, sem nú
íara í hönd. „Enginn svangur
og enginn kaldur um jólin“, eru
æinkunnarorð Vetrarhjálparinn-
:ar, sem hefir það göfuga hlut-
-skifti, að miðla einhverjum
:glaðning til þeirra heimila, sem
•foágast eiga. Mæðrastyrksnefnd_
an vinnur að hinu sama. En það
er okkar Reykvíkinga að sjá
til þess, að þessar hjálparstofn-
.unir geti látið eitthvað af hendi
jrakna til heimilinna, sem bágt
seiga.
Vetrarhjálpinni hafa þegar
heildarsýn og ráða af honum þau
öfl, sem undir bjuggu, það hug-
arástand, hneigðir og ástríður, er
börðust um völdin, leitúðu sjer
jafnvægis og rjeðu þar með yfir-
bragði aldarfarsins.
í bók dr. Einars Ól. Sveinsson-
ar um Sturlungaöldina er þessi
leið farin, enda hefir höfundur-
inn margt til þess. Hann er maður
víðlésinn, ekki aðeins í íslenskum
fræðum, heldur hefir hann skygnst
víða um erlendar bókmentir og
af því fengið víðan sjóndeildar-
liring um meðferð söguefna og
grannskoðun á þeim. Og með rann-
borist um 700 hjálparbeiðnir jsóknum sínum í sambandi a ið út-
og sýnir það best, að dimt er "áfu íslendingasagna, þar sem
yfir hjá mörgum hið innra. nú
3 skammdeginu, ekki síður en
3iið ytra. Mæðrastyrksnefndin
■veit einnig um æði mörg heim-
ili, sem hún hefir hug á að
rjetta hjálparhönd. Nefndin
þekkir sín heimilL Hún veit um
margar einstæðmgs mæður, sem
Jítið sem ekkert hafa handa á
milli.
Reykvíkingar hafa oft haft
verri ástæður en nú, þegar leit-
að hefir verið til þeirra um
hjálp til bágstaddra fyrir jól-
in. Altaf hafa þeir samt haft
eitthvað aflögu til þess að
míðla þeim, sem erfiðastar á-
stæður hafa.
Nú er hinsvegar, sem betur
fer, betri afkoma hjá fjölda
mörgum en undanfarin ár. —
Veldur því fyrst og fremst, að
vinnan í bænum hefir verið
meiri en áður. En þess utan eru
jþeir ekki fáir, sama hafa hagn-
ast mjög vel á þessu ári og hafa
því nú meiri fjárráð, en þeir
hafa haft um langt skeið. Þetta
er öllúm gleðiefni. En þetta ætti
líka að gera auðveldara fyrir
Reykvíkinga, að láta nú ræt-
ast einkunnarorðin: „Enginn
svangur og enginn kaldur um
jólin.“
Látum þessi einkunnarorð
rætast, góðir Reykvíkingar. —
Minnumst þess, að jólin verða
•okkur margfalt ánægjulegri og
við njótum betur jólagleðinnar,
■ef við erum okkur þess með-
vitandi, að okkar skerfur er
með í hjálpinni til hinna bág-
stöddu. Það skyggir á jólagleð-
ina, ef maður veit af einhverj-
um, sem bágt á, en lætur hjá
líða að koma til hjálpar.
Minnumst þess, að ef bjart er
innra, hverfur hið dimma
! skammdegí ytra.
konungs. III. Sjálfstætt fólk. IV.
Kurteisi og rómantík. V. Stjettir
og fjárhagur. VI. Fornar og nýj-
ar dygðir og lestir. VII. Dauðinn.
VIII. Gamanrúnir og eljaragletta.
IX. Bergmál. X. Heimur neikvæð-
isins. XI. Kristni tólftu alaar. XII.
Um 1200. XIII. -larteiknir. XIV.
Presturinn. XV. „Garður drott-
ins“. XVI. Staðamál. XVII. Nið-
urlag.
Er hjer saman kominn mikill
fjöldi margvíslegra atliugana og
dæma, en meðferðin öll mótuð af
næmri íhygli og hófsemi og um
leið auðfundin þung undiralda á-
hugans á efninu. Hygg jeg, að
höfundur hafi ekki ritað annað
betur en þessa bók. Þess er eng-
inn kostur, að gera henni full
skil í stuttri ritfregn. Jeg skrifa
þessar línur til þess að benda á,
að hjer er bók, sem væri hollur
jólalestur og lærdómsrík öllum,
sem einhvern áhuga hafa á sögu
vorri. Hefi jeg lesið hana með
mikilli ánægju og færi höfundi og
kostnaðarmönnum bestu þakkir.
15. des. 1940.
Guðm. Finnbogason.
Jórsalaför
p
Ásmundur Guðmundsson og
Magnús Jónsson: Jórsala-
för. Ferðaminningar frá
landinu helga. 86 myndir og
uppdrættir. Rvk. 1940.
að hefir jafnan verið einhver
undrabirta yfir landinu
helga í vorum augum. Annars
vegar er eins og vjer könnumst
þar við hvern blett. Betlehem,
Nazaret og Jerúsalem eru fyrstu
erlendu staðirnir, sem vjer heyrð-
um nefna. Sþámenn og konungar
gamla testamentisins, Jesús Krist-
ur og postular hans lifðu þar og
störfuðu; barnshugurinn svalg í
sig hinar undursamlegu frásagn-
ir um guðs útvöldu þjóð og bar-
áttu hennar um fyrirheitna land-
ið, um dýrðarverk _ frelsarans,
þjáningar hans og dauða. Á hinu
bóginn er alt svo undarlega fjar-
lægt; tugir alda eru liðnir og tím-
inn hefir sveipað frásagnirnar
töfrablæju sinni. Landið sjálft
óravegu frá oss, úthafið skilur og
heil heimsálfa. Og þó liggur land-
ið þarna, á mörkum hinna sól-
brendu öræfa, eins og fyr, og enn
STRONDIN
Ströndin:
P. V. G. Kolka
ít
Ljóðmæli
eftii .köllun sína í formála sínum, hóf-
Aðalútsala
Isafoldárprentsmiðja h.f. ‘urra álirifa gætir í bókinni frá
hann hefir unnið mikið og gott
verk, og af rannsóknum sínum á
Njálu, hefir hann, eins og eðli-
legt var, fundið þörf á að skilja
til hlítar það tímabil sögu vorrar,
er mestu afreksverk íslenskra bók-
menta voru unnin. Árangurinn er
þessi bólc. Má fagna því, að hún
er komin iit sem sjálfstætt rit.
Því að Sturlungaöldin er vissu-
lega fyrirferðameiri en svo, að
hún rúmist vel í bók um annað
efni. „Síðasta öld þjóðveldistímans
er eigi aðeins eitthvert hið örlaga-
ríkasta tímabil, sem yfir ísland
hefir komið, heldur einnig eitt-
hvert meriklegasta tímabilið í
menningarsögu þess“, eins og höf.
segir í upphafi bókar sinnar; hún
er eins og Matthías kvað um
Grettis sögu —
full með ramman Urðar-óð
örfbg vor og hjartablóð,
og skilningur á henni er og verð-
ur því alt af eitt af helstu leiðar-
Ijósunum til að skilja sögu vora
alla. Og þótt Sturlunga saga sje
óviðjafnanleg lieimild, er hún það
rit bókmenta vorra, er seint verð-
ur skýrt til fulls. Aragrúi þeirra,
er við söguna koma, hin flóknu
og breytilegu sambönd þeirra og
hinn óði straumur atvikanna ger-
ir alla yfirsýn erfiða og torfengna.
Það er engin tilviljun, að ekki
eru nema örfáir menn, sem telja
má reglulega vel heima í Sturl-
ungu, þó að margir lesi hana oft-
sinnis og enginn, sem nokkuð fæst
við sögu vora, geti án hennar ver-
ið. Því velkomnari er sú bók, sem
hjer ræðir um, þar sem aldarfar-
inu er lýst frá mörgum hliðulu in alvara og einlæg barátta á ferð
og skygnst eftir samhengi hinna inni, barátta við gátur mann-
ýmsu þát.t þess. Má fá nokkra lífsins og við form og efni. Það
hugmvnd um efnið af fyrirsögn- er enginn vafi á því, að þessi mað-
um kaflanna: I. Forspjall. II. ,ur er skáld að eðlisfari og inn-
Þingmenn höfðingja og þegnar ræti. Sjálfur minnist liann á þessa
samlega og yfirlætislaust. Nökk-
Dað hefir verið sagt, og er víst
rjett, að .enginn algildui
mælikvarði sje fundinn á skáld
skap. Verður því hver að segja
sitt skjm á honum, eða rjettara
sagt, hvað honum finst. Iljer verð
ur farið nokkrum' orðuin um hina
nýju Ijóðabók Páls V. G. Kolka,
Ströndina, sem er nýkomin út.
Fyrir henni er langur formáli
(um 40 bls.), og er það einkenni-
legt. Jeg man í svip ekki eftir
nema tveim dæmum þessa úr eldri
íslenskum bókmentum. Formáli
Kolka lækuis er athyglisverður og
skemtilegur, stefnir allur að einu
marki, sem sje því, að gera mönn-
um ljóst, hvert sje gildi lista, ekki
síst, skáldskaparins, og á líka að
sýna, hvað fyrir höfundi sjálfum
vakir, er liann kemur opinberlega
fram með kvæði sín.
Marklaust hól út í, loftið hæfir
ekki slíkum mönnum, og þeir kæra
sig ekkert um það. En það á að
unna þeim sannmælis. Og Kolka
þarf ekki oflof. Það má með sanni
mikið gott um hann segja. Les-
endur fara ekki tómhentir frá
honum. Það er ekki svo lítið, sem
þeir hefðu gott af að kynna sjer
og íhuga bæði í formála hans og
kvæðum. Þau eru misjöfn, eins og
eðlilegt er — þannig er það hjá
öllum — en hann yrkir af þörf
og jafnvel af nauðsyn, það er ó-
tvírætt, en hvorki af fordild nje
fikti, og lionum eru auðsjáanlega
að vaxa vængir. Hjer er fulllcom-
öðrum skáldum, en í siimum kvæð-
um sínum nær Kolka sjer niðri,
og eru í þeim ótvíræð tilþrif bæði
í stíl og hugsun. Slík kvæði eru
t. d. Móloch, Vaxmyndasafnið og
hið ágæta kvæði til síra Friðriks
Friðrikssonar á sjötugsafmæli
hans. Gróttasöngur er mikið og
-alvarlegt kvæði í 6 köflum. Þó að
ekki sjeu nefnd fleiri góð kvæði,
þá eru þau jsamt í bókinni, en
ekki verður hjer farið iit í nein-
ar kvæðatilvitnanir úr henni. Það
er óþarfi, að vera að mata lesend
ur þannig. Þeir geta fengið sjer
bókina og lesið sjálfir, en fyrir
tvær eða þrjár tilvitnanir eru þeir
litlu nær hvort sem er.
Bókin er vel úr garði gerð af
hálfu prentsmiðjunnar.
Jeg er viss um, að þeim, sem
nú kaupa þessa ljóðabók Kolka,
mun þykja hún góður og skemti-
legur gestur um jólin.
Einar Jónsson.
lifa menn þar lífi sínu að miklu
levti með sama sniði sem fyrir
þúsundum ára.
Um aldir hefir Norðurálfu-
menn fýst að sækja til hinna
lieilögu staða.
Guðfræðiprófessorarnir Ás-
mundur Guðmundsson og Magnús
Jónsson færðust það í fang í fyrra
sumar, að ferðast til Jórsala, þú
að sú ferð sje nú á síðustu árum
ekki með öllu hættulaus, enda
hefir svo lengst verið, síðan sög-
ur hófust, að herskárra hefir ver-
ið þar í landi en víðast annar-
staðar. Þeir hafa nú ritað ferða-
minningar sínar, og er það stærð-
arbók, rúmlega 20 arkir í stóru
broti. Ferðasögunni er skipt, í 19
kafla, og hefir Magnús Jónsson
samið 10 þeirra, en Ásmundur
Guðmundsson skrifað 9.
Höfundarnir hafa báðir alveg
sjerstök skilyrði til þess að segja
ferðasögu um landið helga á þann
hátt að eftirminnilegt verði. Báð-
ir eru þeir manna ritfærastir og
segja skemtilega frá. En auk þess
þektu þeir fyrirfram hvern stað,
sem þeir ' vildu skoða, legu hans
og sögu. Höfundarnir taka les-
aridann við hönd sjer og leiða
hann um undraheima Jórsala-
lands. Þeir vita nákvæmlega, hvar
skal staldra við og litast um.
Iljerna var það, sem þetta gerð-
ist, þarna hitt. Ýmíst eru dregu-
ar upp myndir af því, sem fyrir
augun ber: kouurnar við lindina
í Nazaret með leirkrukkur á höfð-
inu, fiskimaðurinn við Genesaret-
vatn með kastnetið á arminum,
hvorttveggja mynd úr þjóðlífinu
eins og það var fyrir tveim þús-
undum ára og eins og það er enn
í dag. Eða tjaldi sögunnar er svipt
til hliðar:
Eins og krossför svífi um sviðið
síe je" nú, hvað eg veit liðið.
Löngu liðnar kynslóðir koma
fram á sviðið og leika harmleik
sinn fyrir opnum tjöldum, en les-
andinn horfir á, hugfanginn og-
undrandi.
Góðar ferðasögur, ritaðar aí
fjöri og þekkingu, er eitthvað
það skemtilegasta, sem getur að
Iesa. Um þessa bók er óhætt að
fullyrða það, að hún sje ein allra
fremsta bók sinnar tegundar á
voru máli. Hún skilur mikið eftir.
P. S.
p»Organlénar
Með vinsælustu nótnaheftum,
sem gefin hafa verið iit hjer
á landi, voru „Organtónar“ Bryn-
jólfs Þorlákssonar. Rann þar
margt til: að lögin voru smekk-
lega valin, góð músik við alþýðu-
hæfi, að útsetningar laganna voru
svo auðveldar, að flestir gátu ráð-
ið við þau, og að orgel-harmoní-
um var og er vinsælasta hljóðfæri
á landi hjer. Það má fullyrða, að
Organtónar Brynjólfs hafi átt
ekki all-lítinn þátt í því, að kynna
almenningi góða innlenda og er-
lenda tónlist.
Fyrsta upplag Organtóna seld-
ist upp á mjög skömmum tíma.
Annað upplagið, sem prentað var
all-löngu síðar, seldist einnig mjög
ört, og hafa Organtónar verið ó-
fáanlegir um margra ára skeið-
En nú nýlega hefir einhver hluti
síðara upplagsins, sem hafði ver-
ið of vandlega geymdur, komið i
leitirnar, og eru þessar línur rit-
aðar, til þess að benda mönnum
á, að þetta smekklega nótnasafn,
sem líklega mundi seint úreldast,
þótt það kæmi enn út í mörgnm
upplögum, er nú fáanlegt í bóka-
verslunum, svo lengi sem upplag-
ið endist. E. Th.