Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1976, Blaðsíða 4

aö bókin „Letters from Iceland"
var skrifuð I samvinnu við Louis
MacNeice.
Hann var alls þrjá mánuði á
tslandi. Fyrstu sex vikurnar var
hann á eigin vegum, en eftir það
var Louis MacNeice með honum
og þar af í 10 daga ásamt nem-
endunum. Síðustu tvær vikurnar
vorum við þrír saman.
ísland og Islendingasögur
höfðu lifað I hugarheimi hans,
allt frá því er faðir hans var
vanur að lesa fyrir hann íslenzk
ævintýri. Það mátti meira að
segja rekja ættir hans til íslands,
og þess vegna átti hann að hafa
verið skírður Wystan. Aðdáun
hans á tslendingasögum hélzt til
æviloka eins og glögglega kom
fram bæði í ræðu og riti.
Ferð hans til Islands uppfyllti
því óskir hans á tvennan hátt:
Hann hafði yndi af þvl að ferðast,
þar sem hann gat fylgzt með
stjórnmálalegum, sögulegum og
menningarlegum straumum og
fyrirbærum, og hann hafði ríka
þörf á að njóta þess, sem hrifur
augað — landslags, byggingarlist-
ar og jarðfræði. Hann var stoltur
yfir þekkingu sinni á bók-
menntum og sögu tslands, en
fékk ekki greint neitt endurskin
eða bergmál þeirra í nútíma lifi
Islendinga. Landslag eyjarinnar
— burtséð frá byggingunum örv-
aði hugmyndaflug hans, hreif
hann eða skelfdi. Það virtist enn
vera umgjörð „bófa“-þjóðfélags
fyrri alda.
Tilgangur þessarar greinar er
að rifja upp mína eigin ferð
þangað og minningar mínar um
hann á þeim tíma — minningar
skólapilts. Þó að allt standi mér
jafn skýrt fyrir hugskotssjónum
nú og árið 1936, hef ég orðið að
leita til „Letters from Iceland"
(Bréfa frá Islandi) viðvíkjandi
ýmsum smáatriðum og nöfnum,
en þó án þess að um ritstuld sé að
ræða, vona ég. Og ennfremur varð
mér ljóst, að ég hefði fært dagbók
mina um seinni hluta ferðar-
innar, eftir að nemendahópurinn
var kominn aftur til Englands.
Nevill Coghill sagði um það á sinn
elskulega hátt: „alveg eins og við
var að búast af góðum enskum
skólapilti". Innilokað fjölskyldu-
lif og einangraðir menntaskólar
sköpuðu ekki ákjósanleg skilyrði
til að þroska með sér sérlega
skarpa athyglisgáfu á ferðalög-
um. Ég held, að Wystan hefði
viðurkennt það.
Nemendahópurinn sigldi með
Goðafossi frá Hull snemma i
ágúst. Fararstjóri var W.F. Hoy-
land. Fargjaldið var fjögur sterl-
ingspund og tiu shillingar að við-
bséttum fimm krónum fyrir fæði.
Ferðin tók fjóra daga, en höfð var
stutt viðdvöl í Vestmannaeyjum,
sem voru nær því að gjöreyðast í
eldgosum 1973. Þetta var slæm
sjóferð.
Tilgangur leiðangursins var að
fara umhverfis einn af stærstu
jökium landsins, Langjökul, á
hestum. Hópnum var skýrt frá
því, að tvö skáld myndu slást í
hópinn, W. H. Auden og Louis
MacNeice.
Þeir voru á hafnarbakkanum i
Reykjavík tii að taka á móti
okkur. Eftir að hafa skilið megin-
hluta farangurs okkar eftir á
Stúdentagarðinum og keypt
okkur olíuföt héldum við sam-
dægurs til Gullfoss, þaðan sem
ferð okkar skyldi hafin.
I bókinni lýsir Louis ítarlega
næstu tiu dögum í formi bréfs frá
Hetty til Nancy. Hann kaus að
breyta okkur i hóp ungra skóla-
stúlkna undir umsjá kennslukonu
sinnar, en sér og Wystan í tvær
ungar piparmeyjar. Sumum kann
að finnast þetta litið sniðugt. Og
það fannst sumum heldur ekki,
þegar bókin kom út. En engu að
síður hefur þessi frásögn að
geyma margar glöggar athuganir
þrátt fyrir grínið, ekki beint varð-
andi ferð okkar heldur miklu
fremur hvað snertir einstaklings-
einkenni okkar og viðbrögð við
erfiðum aðstæðum.
Gullfoss er tilkomumikill foss,
litill Niagara. Skoðun Wystans
hafði verið sú, að allir fossar
væru nokkurn veginn eins, hvað
sem liði stærð þeirra eða lögun.
En þetta kvöld iðraðist hann þess-
arar kenningar.
Þarna hittum við leiðsögumenn
okkar, Steingrim og Ara, sem
höfðu safnað saman sautján
hestum handa okkur ásamt
vistum til tiu daga. Wystan hafði
annazt verulegan hluta undirbún-
ingsins i einstökum atriðum.
Hann var meira að segja svo fram-
takssamur, að hann var eini
maðurinn, sem var með eldunar-
tæki. Annað afrek, þótt ekki væri
það eins lofsvert og það var hag-
stætt fyrir okkur, var það, að
reyndar voru allir okkar hestar
ætlaðir öðrum hópi ferðamanna,
en hann beinlínis tók þá herfangi
og skildi hinn hópinn eftir hest-
lausan og ráðþrota.
Fyrsta nóttin var ógleymanleg.
Leiðin umhverfis Langjökul var
auðrötuð, en erfið. Þar sem ekki
voru frumstæðir torfkofar sem
skýli (og reyndar voru þeir aðeins
þrir slikir), sváfum við I tjöldum.
Þessa nótt vorum við í tjöldum, og
eini staðurinn, þar sem við gátum
tjaldað, var vindáttarmegin við
fossinn. Eins og að Hkum lætur,
vorum við skólapiltarnir vel út
búnir. Og svo var einnig um
Wystan, þó að hann væri aðeins
með litið keilutjald og einn
hlutann vantaði I tjaldsúluna. En
Louis var aftur á móti allslaus,
hvað ferðabúnað snerti, nema
hvað hann hafði keypt olíuföt I
Reykjavík, og var Wystan hálffúll
yfir því. Við afklæddumst og
fórum I náttföt og sváfum vel um
nóttina. Jafnvel Wystan var I
náttfötum, og það finnst mér stór-
kostlegt, þegar ég lít til baka.
Við fórum á fætur klukkan sex,
enda leyfðist mönnum ekki nein
leti. Þegar við lituðumst um, sáum
við ekkert til þeirra félaga, en
tjaldið lá flatt á jörðunni.
Kannski þeir hefðu skotizt inn I
bárujárnskofa, sem var þarna ná-
lægt, til að fá sér kaffisopa. En þá
Michael Yates var
skólapiltur, þegar
hann kynntist Auden
fyrst, og þeir urðu
vinir ævilangt.
Sumarið 1936 var ég I Bryan-
ston skóla I Dorset. Sá orðrómur
hafði gengið árið áður, að f ráði
væri, að W. H. Auden yrði meðal
kennara. Um svipað leyti barst
bréf frá Auden stflað til eins af
fyrrverandi nemendum hans f
Downs-skóla. Þar sagði hann
meðal annars: „Ég var að frétta,
að G. H. (Geoffrey Hoyland)
myndi prédika á sunnudaginn
kemur. Settu lauk 1 kaleikinn frá
mér.“ Móttakandi bréfsins var
svo ógætinn að leyfa skólastjór-
anurn að sjá bréfið. Auden varð
ekki meðal kennara f Bryanston.
En eigi að síður kom hann i
heimsókn til Blandford annað
veifið. Eina helgina það sumar
kom hann til að hitta Wilfred
heitinn Cowley. Ég mætti honum
á sunnudagsmorgni, og hann
stakk upp á því, að við ækjum til
ISLAND
1936
Shaftesbury i hádegisverð. Ég
kom reiðhjólinu minu fyrir aftan
I bílbeygluna hans, og við
þeystum af stað. Þó að hann væri
yfirleitt mjög öruggur bílstjóri,
átti hann til að vera glannalegur
og einnig óþolinmóður stundum.
Það kom til dæmis fyrir einu
sinni, að hann missti þolinmæð-
ina og keyrði letilega belju ofan I
skurð af ásettu ráði. En I þetta
sinn komumst við slysalaust til
Shaftesbury.
Við matarborðið spurði hann
mig, hvort fjölskylda mín myndi
ekki fara til eyjarinnar Manar
eins og venjulega I sumarleyfinu.
Ég játti því, nema hvað ég myndi
ásamt þremur öðrum strákum og
kennara okkar fara til íslands.
Hann varð eldur og funi, og
skömmu siðar fékk ég bréf frá
honum þess efnis, að útgefendur
hans, Faber and Faber, hefðu
fallizt á að kosta ferð hans til
Islands. Og þó að hann yrði
kominn þangað nokkrum vikum á
undan okkur, bað hann mig að
spyrja kennarann, hvort hann
mætti verða með okkur i leiðangri
okkar, þar sem hann langaði til að
segja frá honum I bókinni. Þannig
var aðdragandinn að ferð hans og
skýringin á því, af hverju ég var
með honum og hvernig á þvi stóð,