Ísafold - 20.08.1910, Blaðsíða 1

Kemui út tyisvar i viku. Yerö Arg. (80
arkir minat) 4 kr., erlendib 6 ki efca 1 */»
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlendie
fyrir fram).
ISAFOLD
UDpaðgn (atriíieg) bandm vift Aramðt. sr
ógiitl nema komln si tii útgefanda. fyrir
1. ott. ng Ko iptmdi nknldlaas vift blaftift
Afgreiftsla: Aartnratrieti 8.
XXXVII. árg.
Reykjavík laugardaginn 20. ágúst 1910.
I. O. O. F. 918199
Forngripasafn opib hvern virkan dag 12—2
tslandsbanki opinn 10—2 lft og B1/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sibd. Alm. fundir fsd. og sd. 81/* sibdegis
Landakotskirkja. öuösþj. 9*/a og 8 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10 V»—12 og 4—5
Landnbankinn 11-2 */•, 5^/i-ð1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib á þrd. fmd. og ld. 12—1
Lækning ók. i læknask. þribjd. og föstd. 11—12
Náttúrugripasafn opiö 1 */•—21/* á sunnudögum
Tannlækning ók. Pósth.str. 14, 1. og 3. md. 11—1
Lárus Fjeldsted
yfirréttarmálafærslumaður
Lækjargata 2
Heima kl. n—12 og 4—5.
Faxaflóagufabáturinn Ingólfur
fertii Borgarness 22. og 30. ág.
-----Keflavíkur og Garðs 25. ágúst.
Ólafur Þorsteinsson
háls- nef- og eyrnalæknir
Vonarstræti 1 (Iðnskólinn).
Heima kl. 11—1 alla virka daga.
Divide et impera.
— Tvistraðu — og ríktu. —
Alvarlegt íhugunarefni gefa t]ú af-
drif Finna öllum hinum mentaða
heimi, er Rússinn innlimar þá fyrir
fult og alt, sem kallað er — og ekki
ættu þau að verða sízt alhugunarverð
fyrir oss íslendinga, ef vér hefðum
tíma til. Þvi að jafnhliða starfi voru
á flokksdeiluvígvellinum, eigum vér
líka að rannsaka rétt vorn út á við.
En hvar er nú allur réttur, spyrja
menn, og livað stoðar slík hugmynd,
þegar einhver voldugasti þjóðhöfðingi
heimsins er að brjóta svarinu eið við
eina af þjóðum sínum — við þjóð,
sem að nútíðar sýnilegri menningu
stendur oss miklu framar?
Er hún ekki miklu ágætari en vér
og hvað verður úr hennar rétti?
Það er nú ekki vert að halda æði
langt í réttarrannsókn í stuttri blaða-
grein, en minna má á það, sem reynd-
ar liggur ofarlega í hyggjuviti hvers
einstaks manns, að rétturinn er meira
en hugmynd.
Hann er ein sú verulegasta stærð,
sem til er, þótt hann að vísu liggi
dýpra en skáldin syngja á manna-
mótum. Hann er ekki eitthvað, sem
»ætti að verac, heldur verulegur mátt-
ur, sem annað hvort er, eða er ekki
og reyndar mælist ekki á sama mæli-
kvarða og það sem vér köllum bol-
magn, en býr á bak við það og
stjórnar því.
Vor öld er vantrúaröld — vantrú-
uð á alt, sem ekki felst í formi
þröngra hugtaka rits og ræðu, eða
mælist við einfaldan og áþreifanlegan
mælikvarða formvísindanna. — Hví
er lítil eining sterkari en dreifður
fjöldi ? Raunvisindin vita, að það er,
en það leiðir ekki beint af neinni
rökfræðilegri samtengd, að slíkt purfi
að vera, og er enda í skæðri mót-
sögn við hina rótgrónu miljónatrú
vors tíma.
Rétturinn er veruleg stærð. Hann
er fyrst og fremst möguleiki til að
lifa i samræmi við sjálfa oss, og því
næst hæfileiki til að lifa svo, að vér
þurfum ekki að eta hveí annan eða
hver frá öðrum.
Vitanlega liggur þessi hæfileiki djúpt
fyrir visindalegri rannsókn, en það
væri heldur ekkert gaman að lifa, ef
hann lægi opinn upp á gátt.
Eins og allur sjúkleiki kemur af
heildarklofningu hji einstaklingnum,
eins koma réttarbrestir þjóðanna af
sundrung. Muna megum við Sturl-
ungualdarbrestinn, þegar fullveldið
hvarf. Mundi hann nú fullgróinn
enn, eftir svo langa legu? Vonandi
er, að tilkenningarnar séu aðeins eftir-
stöðvar, sem gjöra vart við sig um
leið og vér erum að byrja að stíga
á fæturna.
Þegar um ógæfu Finna er að tefla,
liggur mjög nærri að athuga, að þeir
eru tvær heildir, en ekki ein, tvær
þjóðir, finsk og sænsk. Það er ekki
ein eðlisheild, sem verið er að drepa.
Og skoðað þann veg, verður ógæfan
miklu veigaminni en ella.
Tvístraðu og ríktu! Ef þér tekst að
tvístra hefurðu fengið rétt til að ríkja,
því að tvístruð heild er stjórnarþurfi.
Þetta er mergurinn málsins, og
brestir munu á rétti Finna, þótt þætt-
ir séu sjálfsagt í honum óslitnir, sem
koma i veg fyrir fullnaðarósigur og
þjóðartortímingu.
Franz v. Jessen, kunnur blaða$nað-
ur danskur, segir í bréfi þaðan
austan úr álfu til blaðs í Danmörku,
að Finnland sé félagslega, stjórnmála-
lega og þjóðlega klofið og skift. í
landinu séu fimm andstæðir stjórn-
málaflokkar, sem ekki hafi tekist að
mynda neina stjórn í landinu, sem
þjóðin beri nokkurt traust til. Þjóð-
in sé tortrygg bæði út á við og inn
á við. —
Hvaða þátt Rússaé eiga í þessu er
ekki svo gott að segja, en sjálfsagt
er það ekki betra, þótt meinið væri
heima-alið. Það er samt á höfundi að
heyra, að honum finnist Rússar standa
betur að vígi að nota sér innanlands-
deilur hjá Finnum en Danir hjá ís-
lendingum —. Vart er því nú treyst-
andi, en gjarna mætti það satt vera.
En svo lengi lærir sem lifir og
Danir eru ekki ónæmari en aðrar þjóð-
ir, og víst er það, að þeir hafa and-
vara á sér gagnvart oss.
Það virðist nú liggja nærri, þegar
um rétt Finna og íslendinga er að
tefla, að gæta afstöðu hans við
réttarstyrk og möguleika Rússa og
Dana í sjálfu sér. — Ef menn viður-
kenna þá bráðabirgðaskýringu á rétt-
inum, sem eg drap á, þá leiðir af
henni, að veilur séu á eðlisrétti
þessara þjóða, úr þvi að þær þurfa endi-
lega að eta frá Finnum og oss —
beinlínis eða óbeinlínis. Bolmagni
vor smáþjóðanna stafar nú einmitt
hætta af þessu, en það er innri spill-
ing fyrir hinar stærri, þvi að þar með
hætta þær að hugsa um að vera sjálf-
um sér nógar og neyta eðlilegra með-
ala í baráttunni fyrir tilverunni.
Fregnin um innra ástandið i Finn-
landi gæti nú mint Dani óþægilega
á mörgu stjórnmálaflokkana hjá sér
og stjórnarglundroðann og upplausn-
ina, sem þar af leiðir, en allir þekkja
pottbrotin á Rússlandi. Og aldrei er
óuggvænt, hvar ágjörn augu hvíla, þar
sem sundrung er í aðsigi.
En af þvi að réttur vor er veruleg
stærð, eins og áður er sagt, en ekkert
hlutfallshugtak eða , afstöðugagn, þá
helst hann óbreyttur sem hlið á þroska-
stigi voru, hvort sem Dönum’gengur
betur eða ver. — Því munum vér
unna þeim góðs, en eigi ills, og hugsa
vorn eigin hag. hj.
Mannalát vestan hafs.
Ari Egilsson frá Vogum hér syðra,
andaðist í Brandon 22. júní, 57 ára.
Hann var af Sveinbjarnar Egilssonar
ættinni.
Enn eru dáin vestra í vetur hjónin
Andrés Jóhannesson og Valgerður Björns-
dóttir, bæði ættuð úr Þingeyjarsýslu.
Voru búin að vera vestra rúm 20 ár.
Þræta um Spitzbergen.
Hver á Spitzbergen?
Hver á að ráða yfir því framtiðar-
innar landi?
Um það er mikil deila um þessar
mundir.
Rússar telja sér það. Þeir voru
það og, er numu þar land fyrstir og
helguðu sér það með þvi að reisa þar
rússneska fánann. En síðan hafa þeir
vanrækt landið öldum saman, ekkert
gert til þess að byggja það eða nota
á nokkurn hátt. Og slíkt hirðuleysi
telja ýmsir, að sé brot á þjóðaréttin-
um og hafi Rússar því með þessu
lagi fyrirgert eignarrétti til lands-
ins.
Norðmenn telja einnig sér landið,
og rökstyðja með því, að peir hafi
verið þar að staðaldri. Þeir hafi not-
að landið o. s. frv.
Norðmenn og Rússar hafa valið
nefnd, sem um þessar mundir er að
fjalla um, hvorum Spitzbergen beri.
Bókafregn.
Eimreiðin. XVI. ár. 3. hefti er
nýkomiö. 1 þessu hefti eru 2—3 grein-
ar, sem vafalaust vekja miklar umræð-
ur og nokkuiar deilur, ekki sízt- III.
kafli af grein Þorvalds Thoroddsen pró-
fessors um »vísindalegar nýjungar og
stefnubreytingar nútímans«.
Þar kennir margra grasa. Prófessorinn
ritar þar um efniskenninguna (material-
ismus), þingræðið, siðferðisveiklun vorra
daga, um Ibsen — segist hafa kynst
honum í fullu fjöri í Rómaborg 1885,
og seinna í Kristjaníu 1897; en þá ver
ið lítið eftir af hans fyrra manni, —
Nietsche, Brandes, Hörup, og stefnu
þeirra í Danmörku og áhrif á íslenzka
námsmenn (Verðandi-mennina og flokk
þeirra). — Virðist anda fremur kalt til
þessarra nýju strauma vorra tíma úr
hugskoti prófessorsins — og þykir oss
Hklegt, að minst verði rækilega á greiu
hans síðar hér í bjaðinu.
Auk þessarrar ritgerðar eru 2 aðrar
eftirtektarverðar greiuar í Eimreiðinni:
»Um fjárhag vorn og framtíð«, eftir
Ólaf Friðriksson, (höf. greinarinnar Dýr
á íslandi, sem birtist nýverið í ísafold)
og »Vín og vínbann« eftir Halldór Her-
mannsson.
Þá eru enn í heftinu kvæði eftir Sig-
urð Jónsson og Gunnar Gunnarsson,
grein um loftsiglingar eftir Guðm. G.
Bárðarson, Ritsjá og íslenzk hringsjá
eftir ritstjórann.
Andvari er nýlega út kominn.
»»Frá Hallgrími Sveinssyni biskupi«
— heitir fyrsta greiniu og er eftir Jens
prófast Pálsson. — Þá ritar Jón dr.
Þorkelsson um »Undirtektir Dana« —
undir mál vor, hin helztu (sambands-
málið, viðskiftaráðunautinn og botnvörpu-
sektirnar), þeir J. Þ. og Einar Arn, um
ísland gagnvait öðrum ríkjum, og loks
Björn Þórðarson yfirdómslögmaður um
»konsúla og erindreka<(. •
Andvökur, III*, bindi — og síðasta,
af kvæðum Stepháns G. Stephánssonar er
alveg nýlega út komið. — í þetta bindi
er tekin upp kvæðasyrpan: Á ferð og
flugi. Nær safnið annars fram á árið
1909.
Þetta bindi er tileinkað kostnaðar-
mönnum kvæðasafnsins, svo sem nú
greinir:
Það telst að skifta gulli fyrir grjót,
'Á gróða-vonlaust eyða blessun sjóða;
Að steðja út um strseti og gatnamót
Og stökum snauðum húsa-skýli bjóða.
Bg þakka ykkur — nefni engin nöfn,
Eg næ þeim ei i svona fúum linum —
Sem lögðuð ykkar efni og fyrirhöfn
í upptinsluna á flækingunum mínum.
Nýir læknar.
Guðmundur Guðjinnsson læknaskóla-
kandídat er af ráðh. settur til að þjóna
Axarfjarðarhéraði frá i. sept.
Ólafur Oskar Ldrusson er sett-
ur frá i, sept til þess að þjóna Hró-
arstunguhéraði.
Panamaskurðurinn.
Verður lokið í sumar.
Búist er við, að Panamaskurðurinn
verði opnaður til umferðar í sumár.
Hann verður 75 rastir á lengd (eins
og frá Reykjavík austur að Þjórsá) og
9—10 stikur á breidd.
Panamaskurðurinn gengur frá Colon
við Atlanzhafið yfir í Panamaflóann
við Kyrrahafið.
Panamaskurðurinn veldur miklum
byltingum á sjóferðum. Leiðin frá
Liverpool á Englandi til Auckland á
Nýja Sjálandi styttist um 441 sjó-
mílu, leiðin frá Liverpool til Valpar-
aiso í Chile um 2445 sjávarmílur og
frá Liverpool til San Francisko um
5136 sjávarmilur — eða l/r> hluta af
lengd miðjarðarlínunnar.
Það munu talin verða einna mest
tíðindi á 20. öldinni, er Panamaskurð-
urinn verður opnaður.
Svo sem menn muna varð hið mesta
hneykslismál á Frakklandi út af Pana-
maskurðinum, laust eftir 1890. Þá
var hætt við mannvirkið að sinni —
um 10 ár. En þá sneru Ameríku-
menn sér sjálfir að verkinu, keyptu
hin frakknesku réttindi fyrir 40 mil-
jómr dollara og héldu áfram verkinu.
Og nú á að sjást fyrir endann á því
innan tveggja mánaða.
Ýms erlend tíðindi.
Óíriður milli Tyrkja og Grikkjaer
nú á allra vörum. Sagt er að Tyrkir
sóu í óða önn að viða að sór herskip
öinkum frá Þýzkalandi, en Grikkir í
annan stað að afla sór allskonar herbún-
aðar víðsvegar að. Þar er sögð enn hin
versta óöld í landinn, samsæri og upp-
hlaup, en annars er\i sögurnar svo rugl-
ingslegar og mismunandi, að ilt er að
vita hverju trúa skal.
Af fluginu eru að fróttast ný og ný
afrek — og nýjar slysfarir. Alls hafa
á áriuu 1910 beðið bana 10 fiugmenn
(Aviatores).
Svendsen, sá er flaug yfir Eyrarsund,
ætlar sór nú, hvenær sem færi gefst að
fljúga frá Khöfn til Köge, þorps á Sjá-
landi. Er það all-langur vegur.
Kóleran á Rússlandi er magnaðri
en hún hefir verið nokkru Sinni fyr og
er nú komin út um alt land. Fólkið
flýr í hópum undan veikinni og ber
hana með sér.
Crippen, konumorðinginn, játar ekk-
ert ennþá og sama er að segja um
frillu hans, Ethel Le Neve. Þau verða
flutt til Englands á næstunni og rann-
sóknunum haldið áfram þar.
Flytjast Finnar í strauinuin til
Kanada? Sagt er að Kanadastjórn hafi
ákveðið að senda ógrynni útflutnings-
meðmælenda til Finnlands til þess að fá
eins marga Finna og hægt er til þess
að rækta þar landið. Auk ókeypislands
á að bjóða þeim allskonar kosti. Finnar
eru taldir vera ágætis bændur í Kan-
ada og þola vel kulda. Kanadastjórn
býst við, að þessi boð verði þegin nú, þá
er innlimun Finnlands er samþykt af
Rússum.
Áuk stjórnarinnar í Kanada ætlar
Pacific-járnbrautarfólagið þar í landi að
bjóða þeim líka kosti. Þeir ætla að bjóða
þeim bygð í héraðinu Alberta (þar sem
Stephán G. Stephánsson býr). Þar hef-
ir félagið ræktað landið með vatnsveit-
um o. fl. og því eiga Finnar eigi að fá
það alveg ókeypis, en góða borgunar-
skilmála á að bjóða þeim, og fólagið ætl-
ar að flytja á sínum skipum, þá er til
fararinnar verða — en það verða mörg
hundruð þúsund, býst fólagið við.
_______________________
Látinn er í Khöfn merkur stærðfræð-
ingur: Julius Petersen, prófessor.
Eftir hann eru enn kendar bækur i ai-
menna mentaskólanum.
-----tuKi-
54. tölublaA
Innlinmnarkenningar Dana
á þýzku.
(Simfr. frá Khöfn).
Símað var ísafold í morgun, að
bók dr. Kn. Berlín vœri komin út á
pýzku þ. e. rit það, er hann gaf út
á dönsku með titlinum: Islands stats-
retlige stilling. — Þeir ætla sér þá,
Janir, að reyna að gróðursetja inn-
imunarkenningar sínar í þýzkum jarð-
vegi. En eigi tjáir að láta Berlín
vera einan til frásagnar, um mál vor
á þeim véttvangi — þar sem vér nú
eigum jafn ágæt svör í fórum vorum,
sem er t. d. ritgerð þeirra Jóns Þor-
celssonar og Einars Arnórssonar í
Andvara síðast.
Ungmennafélögin
og Heimastjórnin.
»Þess skalgetið, sem gert erc stend-
ur þar.
Ungmennafélögin (U. M. F. í.) sóttu
um styrk, 2000 kr., til síðasta
alþingis. Eg vil taka hér upp nokk-
uð úr ræðu ráðherra Björns Jónsson-
ar um þessa styrkbeiðslu:
»Þá kemur styrkur til Ungmenna-
félags íslands og er í 11. lið 16. gr.
Félagsskapur þessi ætlar styrkinn til
eflingar á skógrækt og til sandgræðslu.
Þessi félagsskapur, sem er einn hinn
vænlegasti framfaravísir með þjóð vorri,
hefir komið því til leiðar, að ung-
menni íslands hafa fengið mikinn á-
huga á hinni fornu, fögru og frægu
íþrótt: íslenzku glimunum, og virðist
vor fátæka og fámenna þjóð vera á
góðri leið til að afla sér orðstirs með-
al erlendra þjóða fyrir þá íþrótt. Sendi-
för íslenzku íþróttamannanna til Lund-
úna er flestum eflaust í fernsku minni.
Og skógræktarhugmyndin er ágæt,
enda ætla eg, að sjálfsagt sé að styrkja
þá menn, er verja kröftum sínum til
þess að græða og klæða landið, sem
er bert og nakið fyrir vanrækt fyrri
kynslóða. Sú stefna ætti að breytast:
að hafa ímugust á likamlegri vinnu,
og þykja hún ógöfug og þreytandi,
en vilja eingöngu lifa á bókvitinu.—
Það er þó fátt, er styrkir betur og
stælir bæði vöðva og taugar en holl
vinna með höndunum. Eg óska og
vona, að eg lifi það, að þessi styrkur
verði margfalt hærri; eg er sannfærð-
ur um, að því fé er ekki á glæ kast-
að.c
Styrknum reiddi vel af, nema hvað
efri deild mun hafa fært hann niður i 15
hundruðkr. Ogengurnþingmanni.sem
hlyntur var Ungmennafélögunum datt
í hug,að hann yrði færður meira nið-
ur. — En viti menn. Við síðustu
umræðu fjárlaganna í n. d. skriðu fram
úr skotum sínum tveir heimastj.þing-
menn, Pétur bóndi á Gautlöndum og
Jón frá Múla, — þessi aldavinur (!)
Ungmennafélaganna — og leggja það
til, að styrkurinn skuli færður niður í
1000 á ári. Þeir héldu það væri nóg!
Veslingarnir! Þeir hafa ekki enn ver-
ið búnir að gleyma »hneykslinuc á
Þingvöllum 2. ágúst 1907, þegar ung-
mennafélögin neituðu að draga niður
íslenzka fánann, þann eina, sem blakti
þar þann dag, innan um' öll þúsundin
af »Dannebrogc.
O-jæja. Af litlu má marka, hvers
Ungmennafélögin ættu að vænta, ef
»Heimastjórninc kæmist aftur að völd-
unum.
Ungmennafélagi.
Meiðyrðamál.
A fimtudaginn var kveðinn upp dóm-
ur i máii, er bankastjórar Landsbank-
ans, Björn Kristjánsson og Björn Sig-
urðsson höfðuðu gegn ritstjóra Lög-
réttu fyrir meiðyrði í þeirra garð og
aðdróttanir. Meiðyrðin voru dæmd
dauð og ómerk og ritstjórinn dæmd-
ur í 80 kr. sekt, auk málskostnaðar.
Mál það, er Tryggvi höfðaði gegn
Þórði lækni á Kleppi fyrir gagnrýni
á honum og kosningu hans í bæjar-
stjórn dæmdi undirréttur einnig í fyrra
dag, og fekk Þórður 100 kr. sekt, auk
málskostnaðar.