Ísafold - 14.11.1906, Blaðsíða 2

298
ÍS ALFOD
Einingiii.
Hún mun þykja tíöindi nær og fjær,
cg líklega góð tíðindi, einingin meðal
flestallra blaðamanna landsins um sam-
hljóða kröfur til sjálfsforræðis í sam-
bandinu við Dani.
Samdráttartilraunin byrjaði fyrirrúmri
viku, með milligöngu manns utan þess
hóps, og hefir borið þenna ávöxt.
Ur þeirri eitiingu ber hvorki að gera
of mikið nó of lítið.
Það væri að gera of mikið úr henni,
að ímynda sér, að allur áskilnaður um
landsmál í ísleuzkum blaðaheimi væri
þar með horfinn. Það væri heimska,
enda fjarri því að vera æskilegt, einmitt
vegna málanna sjálfra.
Hér hefir verið gert bandalag í einu
stórmáli, stjórnbótarmáli voru að því
leyti sem það veit við satnbandsþjóð
vorri, Dönum. Það bandalag g e t u r
að vísu leitt til frekari samvinnu. En
um það er engu hægt að spá að svo
stöddu.
Hitt væri að gera of lítið úr fyrnefnd
um tíðindum, ef þau væri kölluð mark.
lítið uppþot, eiiis og bóla, sem brátt
mundi hjaðna og alt sækja í sama horf.
Þ a ð verður ekki. Þær hrakspár
springa á þeim, er þær flytja.
Víst er og um það, að stórmikil áhrif
hafa samhljóða tillögur helztu blaða
landsins á rekspöl mála í hugum þjóð-
arinuar. Og stefni þær f rótta átt og
þjóðinni heillavænlega, þá er eining
þeirra mikilsverð tíðindi.
Meginatriði samkomulagsins, undir-
strikuðu línurnar í ávarpinu, sjá allir
hvað merkja:
Frjálst sambandsland er gagnólíkt
óaðskiljanlegum ríkishluta.
Orðið land merkir, að vér hugsum
ekki til að vera ríki sór.
Sambandslög, sett með óháðu atkvæði
íslands, er jafn gagnólík stöðulögum,
er annar málsaðili valdbýður hinum (lög-
in frá 1871).
Að vera einráðir með konungi um
löggjöf og stjórn, er annað en að láta
ríkisráð annarar þjóðar eiga þar einnig
um að fjalla. Sórmálin út úr rfkisráð-
inu er óhjákvæmileg afleiðing þess.
Þetta er það sem þjóðin á að geta
sætt sig við, heldur en að fara fram á
algerðan skilnað.
Danir voru óseinir á sér að vanbrúka
traust vort á meinleysi ríkisráðssetuunar,
með ráðgjafaskipunarundirskriftinni m.fl.
Þeir hafa kent oss með því, að krefjast
n ú að losna alveg við ríkisráðið með
sórmál vor. Brent barn forðast eldinn.
Það munu allir sjá, að um allan merg
málsins er Lögréttu - liðið oss hinum
alveg samdóma. Þetta örlitla atriði,
sem í milli ber: hvenær nema skuli
burt úr stjórnarskránni ríkisráðssetu-
fyrirmælið, það g e t u r ekki orðið að
áskilnaði til lengdar. Eða hvað skyldi
eiga að ganga fyrir því, úr því sem nú
er komið?
En ráðgjafinn, hvað gerir hann nú?
Heldur hann áfram uppteknum hætti
um milligöngu milli vor og stjórnarinn-
ar í Khöfn, þeim er vér skulum eigi
rifja upp að þessu sinni; eða hverfur
hann nú að því heillaráði, að neyta sinna
miklu yfirburða í aðlaðandi og þó sköru-
legri lipurð til þess að reyna að koma
fram við samningsaðilann í Khöfn, sem
bann er svo handgenginn, þeim sam-
búðarkostum, sem þjóð hans öll eða
sama sem öll mun nú vilja aðhyllast og
gera sér ein a að góðu?
Oss er bæði skylt og ljúft, að vænta
hins bezta af hans hendi í því efni.
Hallur af Síðu lagði son sinn ógildan,
hinn dyrsta mann, og vann það til sátta.
Þá setjast stórmál, er mætir menn og
mikilsverðir leggja ógild tilfinninga-óska-
börn sín og eiginhagsmuna.
Erlendar ritsímafréttir
til Isafoldar.
Khöfn **/,, kl. 9 árd.
Hákon konungur
í Liundúnum.
Hákon konuDgur kom til Lundúna
í gærkveldi.
Búauppreisn.
Búauppreisn byrjuð í Suður-Afríku.
Bíkiskanzlarinn.
Búlow ríkiskanzlari ber efra skjöld.
Podbielski landbúnaðarráðgjafí fellur,
* *
*
þetta sem segir frá um, að Hákon
konungur sé komínn til Lundúna, merk-
ir upphaf fyrirhugaðrar kynnisfarar
hans og drotningar hans á fund ým-
issa þjóðhöfðingja álfunnar. Hann
byrjar á tengdaföður sínum.
Búauppreisnin kemur á óvait, ef
hún er almenn og í löndunum, sem
Bretar bældu undjr sig fyrir fám ár-
um, Transvaal og Oraníu; því stjórnin
nýja í Lundúnum var vel við þá og
veitti þeim í sumar kost á frjálslegri
stjórnarskrá.
Búlow fursta, ríkiskanzlaranum
þýzka, hefir verið spáð falli f haust
hvað eftir annað — talinn valtur í sessi.
Nú segir þessi frétt, að hann hafi bor-
efra skjöld, en aðalandstæðingur hans
fallið. Podbielski var hálíhneykslan-
lega við riðinn féglæfra, er upp kom-
ust í sumar um mikils háttar menn í
nýlendustjórn keisaradæmisins. Keis-
ari vildi þó halda honum. Nú hefir
þó ríkiskanzlarinn fengið sínu fram-
gengt um að hann færi frá völdum.
Saltfisksmarkaðiiriim.
Um hina miklu verðhækkun á
saltfiski erlendÍ8 fyrir nokkrum vikum,
þessa sem skýrt var frá þá hér í blað-
inu eftir ritsímaskeyti frá Khöfn, er nú
skrifað þaðan með s/s Esbjerg, að til-
drögin hafi verið þau, að eftir að
fiskikaupmannabandalagi í Barcelona
hafði lánast í alt vor og sumar að
halda verðinu niðri eftir sinni geð
þekni, tókst einhverjum spekúlant
í Khöfn að selja vestfirzkan farm eða
farrna, frá einum kaupmanni þar,
töluvert hærra en þeir buðu þetta,
Bem ísafold sagði frá 20. f. mán. 91 rm.
fyrir Faxafióafisk, en nokkrum rfkis-
mörkum minna fyrir annan sunnlenzk-
an fisk.
þá voru ýmsir hinna fslenzku kaup
manna búnir að selja fyrir töluvert
minna, og nöguðu sig sárt í handar-
bökin, sem ekki var láandi. En
nokkrir komust í happið, og hafa
grætc svo um munar.
Ekki vissu kaupmenn hér í Reykja-
vík yfirleitt um þessa verðhækkun fyr
en fréttin kom um hana í ísafold.
Fengu ekkert skeyti sjálfir, nema ef
verið hafa einhverir, sem hafa þá
farið dult með það. En svo er hrað
skeytasambandinu fyrir að þakka, að
ekki er til neins að ætla sér að leyna
þess konar. Enda virðist ekki hafa
verið neinu að leyna.
Heilsuhælisfélag.
Syo nefnist félag, er stofnaö var hér í
gærkVeldi á fjölmennum borgarafundi
3—400 manna, eftir svolátandi fundar-
boði frá 12 Oddfellowum :
Ollum ntendur ótti af því, hversu al-
geng berklaveikin er orðin hér á landi.
Allir skynja, hversu brýna nauðsyn ber
til, að riða bót á þessu þjóðarmeini.
Aðrar þjóðir hafa sannað, að það er
ekki óvinnandi þraut; ráðin eru þau,
að reisa heilsuhœli, efla þekkingu á veik-
inni meðal almennings og hefta för
hennar mann frá manni. En þetta er
alt erflðara en svo, að landsstjórn geti
ein annað því. Öll alþýða veröur að
hefja handa. í öðrum löndum hafa
verið stofnuð allsherjarfélög í þessu
skyni; þau hafa unnið stórgagn.
Nú heflr Oddfellow-félagið hér á landi
haft þetta mál til meðferðar, kynt sér
alþýðufélagsskap annarraþjóðatil varna
gegn berklaveiki og útvegað kostnaðar-
áætlun um heilsuhœli hér á landi. Leyf-
ir félagið sér að bjóða yður til fundar
í Bárubúð þriðjudagskvöld 13. þ. m. kl.
8lli til að ræða um stofnun félags til
varna gegn berklaveiki.
Fyrir hönd Oddfellow-fél. á íslandi
Reykjavík 10. nóv. 1906.
Ásgeir Sigurðsson. Björn Jónsson.
Einar Árnason. G. Björnsson.
Guðm. Olsen. Hannes Thorsteinsson.
Hjörtur Hjartarson. Jón Þórarinsson.
Klemens Jónsson. Sighv. Bjarnason.
Sœm. Bjarnhéðinsson. Þórður Edilonss.
FormaðurOddfellowstúkunnar íslenzku,
bankastj. Sighv. Bjarnason, setti
fundinn með nokkrum orðum um til-
gang hans.
Því næst var kosinn fundarstjóri skrif-
stofustjóri Jón Magnússon og skrifari
kaupm. Ásgeir Sigurðsson.
Þá flutti settur landlæknir G u ð m.
Björnsson mjög fróðlega og áheyri-
lega tölu um nauðsyn og nytsemi alls-
herjarfólagsskapar hér á landi til varna
gegn berklaveiki, h v í t a d a u ð a n u m,
sem gerði nú orðið viðlíka usla og
svarti dauðinn áður, þótt bægra
hefði um sig. Hér hefði verið fremur
lítið um veikina fyrir 2 mannsöldrum.
Nú orðin mjög algeng, í sumum héruð-
um viðlíka og í nálægum löndum, en
þar drepur hún eins marga og allir
næmir sjúkdómar aðrir samtals, 7. hvert
mannsbarn, og 3. hvern mann á aldrinum
15—60 ára. Læknar fyndu nú hér á landi
200—300 nýja sjúklinga á hverju ári.
Hér á landi deyja á ári 1400 manns,
þar af líklega alt að 150 úr berklaveiki.
Mannslífið mikilla peninga virði, auk
annars. Norðmenn teldu veiki þessa gera
sér 28 milj. kr. beinan skaða á ári. Að
jafnri tiltölu yrði tjónið 1 milj. kr. hér.
Veikin var áður haldin arfgeng og
ólæknandi. Hún er hvorugt. Sótt-
kveikjan, sem henni veldur, fanst 1882.
Meðal hefir ekkert fundist við henni
enn. En ýms þjóðráð hins vegar til að
afstýra henni og lækna hana, ef lítt er
mögnuð orðin. Fyrir þau ráð hefir hún
þverrað um helming á Englandi á 30
árum.
Ráðin eru: 1. að fræða almenning
um eðli veikinnar; 2. að bæta og auka
heimilisþrifnað; 3. að reisa heilsuhæli
fyrir berklaveika, — reynslan hefði sýnt,
að í þeim batnaði öðrum hverjum sjúk-
ling, og fleirum, ef veikin væri tekin
nógu snemma, auk þess sem sjúklingar
lærðu þar að haga sór svo, að lífi sjálfra
þeirra og annarra yrði sem minst hætta
búin.
Hlutverk fyrirhugaðs félags hér ætti
að vera:
a) að efla þekking almennings á veik-
inni;
b) að koma upp heilsuhæli og rekai
það.
Eftir skýrslum og áætlunum frá Sig-
urði lækni Magnússyni, nú undirlækni
við Bæjarspítalann í Khöfn, og Hirtí
Hjartarsyni trésmið, mundi mega koma
upp hæli handa 40—50 sjúklingum fyrir
120 þús. kr. Árskostnaður mundi verða
30—40 þús. Með 1 kr. 25 a. meðgjöf
á dag frá sjúklingum gæti hann komist
ofan í 16—18 þús.
Lægsta árstillag í félaginu hugsað 2
kr., en búist við margföldun á því frá
efnamönnum. Með einu 2 kr. tillagi
frá hverju heimili á landinu fengjust
20,000 kr. á ári.
Landssjóði væri ofætlun að rísa einn
undir slíkri stofnun, og landsstjórninni
að anna nauðsynlegum framkvæmdum
þar að látandi. Þar »þarf saman að
vinna vitur stjórn, vel mentaðir læknar
og skynsöm alþýða«.
Tilætlunin sú, að félagið ætti sér yfir-
stjórn hér í Reykjavík, en hefði undir-
deildur út um alt land.
Oddfellowstúkan hér gæfi fólaginui
1500 kr. í skírnagjóf, af frjálsum fram-
lögum innan félags, til þess fyrst og
tremst að standast stofnunarkostnaðinn.
Guðm. Magnússon læknir studdi
mál frummælanda. Hafði hitt sjálfur fyrir
355 berklaveikissjúklinga nýja sína tíð
hér. Þeim færi sífjölgandi og þeir væru
í öllum sýslum landsins. Misskilningur,
að loftslag hér verði þessari veiki. Fyrir-
hugað heilsuhæli ætti helzt að vera einnig:
hjúkrunarathvarf fyrir ólæknandi fólk.
E i n a r ritstjóri Hjörleifsson>
kvaðst ætla, að fregnin um stofnun
þessa fólags mundi koma eins og sólar-
geisli inn í svartnættisskuggsýni, sólar-
geisli, sem legði inn á hvert einasta
heimili, ekki einungis þeirra, er veikina
þefði sjálfir, eða ættu ástvini, er hana
hefði, heldur einnig þeirra, er gæti bú-
ist við að fá hana, en það vreri öll
heimili á landinu, og loks þeirra, er
vænt þætti um, að nauðstöddum væri
hjálpað; en í einhverjum þeitra 4 flokka
væri öll heimili landsins. Þetta líknar-
starf mundi verða hið sameiginlegasta
áhugamál allrar þjóðarinnar, allra stótta
og hinna andstæðustu stjórnmálaflokka.—
Eg kom einu sinni, mælti hann, á fá-
tækt sveitaheimili, og sá þar 12—13
vetra telpu, sem eg tók eftir að var
óvenju-athugul á alt, sem fyrir hana
bar, rótt eins og hún vissi sig þurfa að
nota vel tæpan tíma, — hún var dæma-
laust hvítleit. Hún er brjóstveik, garm-
urinn, sagði móðir hennar. Hún hafði
heyrt getið um heilsuhæli fyrir brjóst-
veikt fólk í öðrum löndum. En hún er
nú ekki nema íslendingur, auminginn,
bætti hún við; og þá rann út í fyrir
henni. Hann vonaði nú, að þessi
fólagsskapur yrði til þess, að ekki
þyrfti að renna út í fyrir nokkurri móður
af sömu ástæðu, og yrði þá þessi dagur
(13. nóv.) mikill sæmdardagur íslenzkuro
Oddfellowum.
Steingr. læknir Matthíasson
kvað það eitt hið raunalegasta mótlæti
berklaveikra manna, að þeim væri eins
og útskúfað öllum frá. Enginn vanda-
laus fengist til að hafa þá á heimili.
Fyrir því væri sérhæli fyrir þá afar-
nauðsynlegt.
Jon Ólafsson ritstj. taldi það
meðal annars og ekki sízt þcssum
félagsskap til ágætis, að hann yrði upp-
eldisskóli til aðstoðar læknum í barátt-
unni gegn veikinui.
Tr. Gunnarsson vildi láta snúa
konungsmyndarsamskotunum upp í að-
styrkja þennan félagsskap, í minningu
hins ástsæla framliðna konungs og nafnii
hans til æfinlegrar vegsemdar.