Sunnudagsblaðið - 17.01.1965, Blaðsíða 12

Frauenburg í Prússlandi.
kirkjunnar og biskupsdæmisins. f
Timarnir voru heldur ófriðlegir á
köflum, og Kópernikus átti þátt
í ýmsum stjórnmálaaðgerðum
Ermlands. En jafnframt vann
hann stöðugt að ritverki sínu um
hreyfingar plánetanna, sem hann
mun hafa gert fyrsta uppkastið að
skömmu eftir að hann kom til t
Frauenburg. Hann valdi sér að-
setur í turni einum, sem síðan
hefur verið kenndur við hann. Úr
þeim turni mun hann hafa gert
flestar stjörnuathuganir sínar.
Stjömuathugánir voru þýðing-
armikill liður í starfi Kópernik-
usar. Hann varð að geta sýnt
fram á með athugunum, að kenn-
ingar sinar stæðust. Hann varð
að geta mælt nákvæma afstöðu
ejnstakra hnatta á ákveðnum
timum. Kópernikus var þó aldr-
ei mikill stjörnuskoðari. Að-
ferðir hans og tæki voru óná-
kvæmari en tæki beztu stjarn-
fræðinga Hellena meira en þús-
und árum fyrr. Á hinn bóginn
var honum sjálfum ljóst, að mæl-
ingar hans voru ekki hámá-
kvæmar, en þær voru nógu ná-
kvæmar fyrir það, sem hann
ætlaði þeim að sanna. í riti sínu
gerir hann grein fyrir 27 eigin
athugunum og langflestar þeirra
eru gerðar í Frauenburg.
Þótt Kópernikus væri tregur
til að birta skoðanir sínar opin-
berlega, barst samt ávæningur af
þeim út, og hann varð kunnur
fyrir þær meðal lærðra manna.
En sjálfur taldi hann rit sitt ekki
fullbúið til birtingar. Fleira mun
þó hafa komið til. Um þetta leyti
var tekið að brydda á átökum
í trúmálum. Lúther hafði hafið
á loft uppreisnarfánann í Þýzka-
landi og kenningum hans og
kirkju óx óðfluga fylgi. Fyrir
bragðið var kaþólska kirkjan far-
in að taka harðar á öilum frá-
vikum frá hinum fornhelgu kenn-
íngum en hún hafði gert áður,
og húp hafði horn i siðu kenn-
inga hans. Vegna þessarar and-
úðar kaþólsku kirkjunnar hefði
mátt ætia, að Lúthersmenn hefðu
aðhyllzt kenningar Kópernikus-
ár. En reyndin varð hin, að þeir
forköstuðu þeim jafnvel enn á-
kveðnar en kaþólskir menn. —
Kópernikus hafði Jengi Jpglð J
gröf sinni, þegar kaþólska kirkj-
an bannfærði rit hans, en Lút*
her fordæmdi kenningar hans
áður en bók hans kpm út. í borð-
ræðum sínum hallmælti hann
„þessum nýja stjörnufræðingi,
sem ætlar að sanna að jörðin
snúist en ekki himnarnir, sólin
og tunglið; það væri eins og ein-
hver sæti í vagni á ferð eða skipi
og þættist vera kyrr, en jörðin,
og trén hreyfðust fram hjá hon-
um. En svona eru aðferðirnar nú
orðið: þeir, sem þykjast vera gáf-
aðir, þurfa að koma með eitthvað
frumlegt, sem hlýtur að vera
feykigott, af þvi a? þeir hafa fund-
ið það upp. Þessi bjáni vill snúa
öllum stjarnvísindunum við. En,
eins og Heilög ritning segir,
skipaði Jósúa sólinni, ekki jörð-
inni að standa kyrr.”
Þessi ummæli Lúthers sýna, að
skoðanir Kópernikusar voru orðn-
ar allfrægar, enda bárust honum
ýmis tilmæli úm að birta athug-
anir sínar fljótlega, jafnvel frá
kardínáium við kúríuna i Kóm.
En Kópernikus vildi ekki hætta
á neitt. Hann féllst ekki á birt-
ingu fyrr en síðasta árið, sem
hann lifði, og þá var það læri-
sveinn hans einn, sem fékk hann
til þess. Þessi lærisveinn Kóper-
nikusar kom frá óliklegasta stað,
háskóla Lúthersmanna i Witten-
berg i ÞýzkalandL
Vorið 1539 kom ungur vísinda-
maður til Frauenburg og baðst
viðtals við Kópernikus. Hann hét
Georg .Jóakim og var prófessor
í stærðfræði við háskólann í
Wittenberg. Hann hafði farið
austur til Ermlands fyrirvara-
laust og án þess að gera boð á
undan sér til þess að fá nánari
íregnir um stjarnfræðikenning-
ar Kópernikusar, en af þeim hafði
hann frétt á skotspónum. Þessi
stærðfræðiprófessor var þá 25
ára gamall og hafði tekið sér
viðurnefnið Rheticus eftir heima
byggð sinni.
Rheticus stóð við í Póllandi f
tvö ár .og komst í mikið vinfengi ,
við Kópernikus. Hann færði
stjarnfræðingnum að gjöf allmörg
vísindarit, sem Kópernikus á-
nafnaði dómkirkjusafninu eftir
sinn dag. Þessi rit lagði Gústaf
Adólf Svíakonungur undir sig i
þrjátíu ára stríðinu, ásamt fleir-
um, og þvi er flest rit Kópernik-
usar nú að finna i háskólabóka-
safninu í Uppsölum.
En aðalerindi Rheticusar til
Frauenburg var ekki að gefa Kóp-
ernikusi gjafir. Hann fékk að
lesa ritverkið, sem nú var að verða
fullgert, og hann skráði ágrip af
kenningum hans á latínu og gaf
út árið 1540 með leyfi stjarn-
fræðingsins. Reyndar náði það
verk ekki nema yfir hluta a£
28 SUWWUDAGSBl^AD - ÁLÞÝBUBhAÐW