Lesbók Morgunblaðsins - 22.08.1998, Blaðsíða 16

NORRÆN MENNING Á ÍSLANDI,
• ÍSLENSK Á NORÐURLÖNDUM
Norræna húsið í Reykjavík heldur upp á 30 ára afmæli
sitt um helgina. Nýr forstjóri þess, Riita Heinamaa frá
Finnlandi, vill stórauka starfsemi hússins sem menning-
arseturs og upplýsingamiðstöðvar. JOHANN
HJALMARSSON ræddi við hana af þessu tilefni um
’* hlutverk hússins, breytingar og auknar kröfur sem
þarf að gera til starfseminnar.
RIITA Heinámaa, forstjóri Norræna húss-
ins, hóf störf í janúar sl. og hefur því ekki
veitt húsinu forstöðu lengur en í sjö og
hálfan mánuð. „Tíminn líður fljótt,“ segir
hún og það er ekki á henni að sjá að verkefni
skorti. A Heinámaa er samt enginn asi.
Heinámaa var áður skólastjóri Teaterhög-
skolan í Helsingfors, en þar var áhersla á leik-
list, danslist og tónlist og norræna samvinnu að
hluta. Hún er spurð að því hvað hafí einkum
fengið hana til að sækja um starf forstjóra Nor-
ræna hússins og nefnir hún fyrst möguleika
hússins, breiddina sem gefur öllum listgreinum
% Norðurlöndum rúm. En hvemig hefur
reynsla hennar verið?
„Mjög jákvæð. Það sem ég í upphafi hélt um
möguleika hússins og breiddina í starfínu hefur
gengið eftir. Skipulag er gott og það er ákveð-
inn kjami sem sækir dagskrámar þannig að
gmnnurinn er öraggur, en mótun í höndum for-
stjórans."
Hvað viltu segja um þróun hússins, hefur
takmarkinu verið náð?
„Þróunin hefur verið góð í þessi þrjátíu ár.
Húsið var alger nýjung í upphafi, en þetta hef-
ur gengið vel og húsið stenst kröfur tímans.“
Hefur stefnuskránni verið fylgt?
'%' „Það hefur verið tokið mið af tilganginum
sem er sá sami, að í fyrsta lagi kynna norræna
menningu á Islandi og í öðm lagi íslenska á
Norðurlöndum. Bæst hefur við sú viðleitni að
kynna Island á Islandi, til dæmis hvað varðar
norræna og annarra þjóða ferðamenn og einnig
má nefna sem dæmi kynninguna um íslenskar
konur í listum sem hefur staðið í sex vikur í
sumar. Við viljum sjá hlutina í stærra samhengi
og vanda tíl þeirra, hafa breidd í sýningum,
bókmenntakynningum o.fl. Þeirri línu verður
fylgt að kynna Island líka á Islandi. Hvað varð-
aði sýninguna um konurnar og listirnar unnum
við með Kvennasögusafni Islands. Samvinna er
mikilvæg við aðrar stofnanir og ekki síður ein-
staklinga."
Norrænu stofnanirnar og húsin vinna náið
saman?
„Það er mikilvægt að hafa samband við aðrar
norrænar stofnanir. Vestur-Norðurlönd vinna
mikið saman og munu gera í framtíðinni. I
Færeyjum er nomænt hús og norræn stofnun á
Grænlandi. Næsta vor verður Islandskynning á
Grænlandi. Mjög margt er að gerast, m.a. í evr-
ópsku og alþjóðlegu samstarfí. Norðurlönd eru
færð til Evrópu og Evrópa til okkar, minna má
á alþjóðlegar sýningar í Norræna húsinu hér
þar sem t.d. þýskir listamenn voru þátttakend-
ur.“
Þú finnur ekki fyrir neinni einangrun húss-
ins?
„Norræna húsið er ekki einangrað, samvinna
þjóðanna hefur aldrei verið meiri. Ég get nefnt
alþjóðlegu bókmenntahátíðimar hér og margt
fleira."
Má tala ensku í Norræna húsinu?
„Ég er Norðurlandasinni. Höfuðáherslu skal
leggja á norræn tungumál og það hefur verið
gert. Enska og önnur mál em í algjöru lág-
Morgunblaðið/Arnaldur
RIITA Heinámaa vill laða fleiri að dagskrám Norræna hússins.

1 nH j|
marki. Dagskrárnar em mjög mikilvægar og
það getur í fáeinum tilvikum reynst nauðsyn-
legt að hafa þær á ensku. Reynt er að huga að
öðrum ferðamönnum en norrænum, við höfum
haft tvo fyrirlestra á ensku og sýnt kvikmyndir
með ensku tali fyrir ferðamenn sem ekki skilja
norræn mál. Kynningarstarfið á sumrin er
fyrst og fremst fyrir norræna ferðamenn en
líka fólk frá öðrum þjóðum. Engir Islendingar
koma á þessar dagskrár.“
Sýnist þér ekki áheyrendahópurinn, þeir sem
koma á dagskrár Norræna hússins, þröngur,
alltaf sömu andlit?
„Það er rétt að grundvöllurinn, þeir sem láta
sig dagskrárnar mest varða, er fastmótaður.
En gæði dagskránna eiga að vera slík að nýir
komi, ekki síst yngra fólk, þá verður léttara að
stækka hópinn. Allar stofnanir þurfa að byggja
á vissum hópum sem sýna þeim ræktarsemi, en
við viljum líka ná til annarra. Það er til dæmis
eftirsóknarvert að fá fleiri en þá sem verið hafa
á Norðurlöndum og þekkja vel til norrænna
málefna."
Til að standa undir ýmsum dagskrám Nor-
ræna hússins, sérstökum verkefnum svo og ým-
islegri viðbótarstarfsemi þarf að sækja um
styrki til nomænna menningarsjóða og stofn-
ana. Framlag landanna stendur undir hefð-
bundnum rekstri en ekkert umfram það.
Heinámaa vill blanda saman því sem telst til-
gangurinn: að vera menningarmiðstöð og sjá
um upplýsingamiðlun um menningu og samfé-
lag. Hvað þetta varðar er hlutur bókasafnsins
stór að hennar mati, það áh'tur hún nauðsynlegt
að efla og styrkja. Brýnt sé að norræn dagblöð
liggi áfram frammi í kaffistofu og önnur blöð og
tímarit í bókasafninu.
Til þess að geta sinnt tilgangi sínum telur
hún að húsið þurfi að verða virkara því að
margt sé að gerast. Húsið sé að vissu leyti í
samkeppni við aðrar stofnanir og menningar-
viðburði sem séu fjölmargir allt árið um kring.
í framtíðinni sér hún fyrir sér aukna starfsemi í
þágu bama og unglinga, Barnahellirinn er vísir
og nú er reynt að ná til leikskólabarna og hefur
tekist vel. Hún vill aukna samvinnu um alþjóð-
leg efni. Síðast en ekki síst vakir það fyrir Riitu
Heinámaa að 30 ára afmælishátíð Norræna
hússins verði þjóðarhátíð, að sem flestir komi
og njóti þess sem boðið verður upp á.
FAGURT FORDÆMI EÐA
LIFANDI STARFSEMI
* Fáum blandast hugur um að hlutur Norræna hússins
er og hefur verið stór, en mestur í up iphafi þegar
fábreytnin var meiri í íslensku mennin garlífi, skrifar
JÓHANN HJÁLMARSSON í 1 hugleiðingu um
hlutverk hússins og framtíð |: >ess.
AÞRJÁTÍU ára afmæli Norræna húss-
ins sem haldið verður upp á um helg-
ina mun verða litið um öxl og horft
fram á við. Fáum blandast hugur um
að hlutur hússins er og hefur verið stór, en
mestur í upphafi þegar fábreytnin var meiri en
nú í íslensku mennningarlífi. Eins og núver-
andi forstjóri, Riita Heinámaa, bendir á í við-
tali á húsið í vissri samkeppni við aðra því að
menningarstarfsemi á íslandi er óvenju blóm-
leg um þessar mundir. Þetta kemur stundum
niður á Norræna húsinu að hennar mati og lýs-
ir sér í því að vandaðar dagskrár em ekki
nægilega vel sóttar. Það verður að teljast
bagalegt en fjölbreytnina ber þó ekki að lasta.
Allar vísbendingar um minnkandi áhuga á
því sem norrænt er verða að teljast af hinu illa,
en því ber ekki að leyna að nágrannaþjóðir
okkar á Norðurlöndum hafa oftar en einu sinni
fælt fólk frá með einstefnu í stjórnmálum og
menningu. Það er verðugt verkefni fyrir nor-
í-æn hús og stofnanir að sýna og sanna að ólík
viðhorf fái að njóta sín.
Gylfi Þ. Gíslason sem sat lengi í stjórn Nor-
ræna hússins, segir í 25 ára afmælisriti húss-
ins, 1993, að bygging hússins hafi verið eins-
dæmi í Evrópu og kannski þótt víðar hefði ver-
ið svipast um í heiminum: „Hér var um að
ræða fagurt fordæmi um göfuga norræna sam-
vinnu, sem íslendingar hafa vissulega kunnað
að meta.“
Andi vináttunnar
Gylfi leggur áherslu á anda vináttunnar
meðal norrænna þjóða. Fordæmið var ekki að-
eins fagurt heldur nauðsynlegt eins og dæmin
sanna því að norræn hús og stofnanir hafa risið
víða á Norðurlöndum, nú síðast á Grænlandi.
Þegar best hefur gengið hefur andi vináttu
ráðið ríkjum.
Starfsemi Norræna hússins hefur í seinni tíð
breikkað og orðið fjölbreyttari. í fyrstu voru
fagurlistir, fræði og vísindi helst í brennidepli,
en nú er stefnt að því að ná til sem flestra, ekki
síst barna. Kannski hafa þeir forstjórar sem
setið hafa að undanfórnu verið veraldlegri í
skoðunum, en líklega er sú skýring haldbetri
að þetta sé stefna sem hafi orðið ofan á um
Norðurlönd. Þeir sem harðast sækja vinna sig-
ur. Norðurlönd eru kunn fyrir „félagsleg“ sjón-
armið til allra hluta og í þeim felst að allir eiga
að vera jafnh-, tónsnillingar jafnt sem trúðar.
BROSMILDIR stjórnendur og stefnu-
mótendur Norræna hússins 1993. Fyrir
miðju er Gylfi Þ. Gíslason. Fremstir standa
Matti Gustafson (t.v.) stjórnarformaður frá
Finnlandi og Svíinn Lars-Áke Engblom þá-
verandi forstjóri hússins.
Með aukinni samvinnu Evrópulanda þar sem
Norðurlöndin láta æ meir að sér kveða, sumum
þykir nóg um samstöðu þeirra, gæti hið „fagra
fordæmi" virst hjákátlegt og jafnvel óþarft.
Svo er þó ekki. Margt tengir Norðurlönd sam-
an og það er ekki út í hött að hlúa að sameigin-
legum rótum. í því sambandi þykir skyldleiki
tungumálanna og bókmenntaleg ar-fleifð vega
einna þyngst.
Stjórnmálamenn áberandi
í stjóm Norræna hússins hafa margir setíð
og em stjórnmálamenn áberandi. Ég vil ekki
fullyrða að þetta hafi verið til skaða, en það hef-
ur ekki dregið úr þeim samfélagslegu áherslum
sem einkennt hafa starfsemina. Forstjórar
hússins, þeir Ivar Eskeland (1968-1972) Jyrki
Mántylá (1972), Maj-Britt ímnander (1972-
1976), Erik Sönderholm (1976-1980), Ann Sand-
elin (1980-1984), Knut 0degárd (1984- 1989),
Lars-Áke Engblom (1989-1993), Torben
Rasmussen (1993-1998) og Riita Heinamaa
(1998-) eru ekki einn og sami maðurinn. Óneit-
anlega vora þeir einna litríkastir Norðmennirn-
ir Eskeland og ódegárd, kannski vegna þess að
báðir eru bókmenntamenn og fylgnir sér (fleiri
bókmenntamenn voru að vísu í hópi forstjóra).
Eskeland var forstjóri á tímum mikillar vinstri-
bylgju og hafði það einhver áhrif á starfsemina.
0degárd var forstjóri þegar alþjóðlega bók-
menntahátíðin hóf göngu sína.
Út til fjöldans
Fjöldamenning eða aukin „breidd" í starf-
semi hússins varð áberandi í stjórnartíð Lars-
Áke Engblom og sérstaklega hjá Torben
Rasmussen sem gerði hana að opinberri stefnu
sinni. Öðrum tókst þetta ætlunarverk misjafn-
lega en yfirleitt farsællega. Ég sé ekki betur en
Riita Heinámaa ætli að fylgja þessari stefnu
eftir enda hefur hún góða reynslu af fjölþættri
menningarstarfsemi.
Finninn Alvar Aalto teiknaði Norræna húsið
og er það eina byggingin efth- hann á Islandi,
en þær era fáar utan heimalandsins. Ætlunin
er að stíll hans setji í ríkara mæli svip á húsið,
m.a. húsgögn. Aalto er einn af fáum norrænum
arkitektum sem era heimskunnir og mun Nor-
ræna húsið minnast hans með dagskrá eða dag-
skrám síðar á þessu ári að sögn Heinámaa.
Norræna húsið getur virst dálítið einmana-
legt og afskekkt í mýrinni þar sem það stendur,
en engin tilhneiging í einangranarátt gerir vart
við sig hjá stjórnendum þess. Áfram þarf að
vinna að því að fólk líti ekki svo á að það sé bara
fyrir einhverjar Norðurlandaklíkur eða smáma-
fíur menntamanna og listamanna sem geri sér
mat úr tengslum sínum við Norðurlönd.
4 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 22. ÁGÚST1998