Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1997, Blaðsíða 14

TONLISTIN
GRÓF HÉR
MIKINN AUÐ
EFTIR INGUNNI ÁSDÍSARDÓTTUR
OG ÞORVALD KRISTINSSON
er, hvemig söngurinn orkar á sálina. Því
má nefnilega ekki gleyma að í sönglögum
Schuberts leynist ótrúlega djúp og víðfeðm
þekking á þeim tæknibrellum sem hægt er
að beita til að kalla fram ákveðnar geðs-
hræringar með hlustandanum."
Leikið Ijórhent á píanó
Gerrit Schuil hefur verið búsettur á ís-
landi síðastliðin fjögur ár. Hann nam píanó-
leik við Tónlistarháskólann í Rotterdam en
stundaði síðan framhaldsnám í London hjá
John Lill og Gerald Moore og í París hjá
Vlado Perlemuter. Nokkrum árum síðar hóf
hann svo nám í hljómsveitarstjórn hjá rúss-
neska hljómsveitarstjóranum Kirill Kondr-
ashin og hlotnaðist raunar sá heiður að verða
nemandi hans síðustu æviár hans. Gerrit var
um árabil stjórnandi Sinfóníuhljómsveitar
hollenska ríkisútvarpsins sem þá var jafn-
framt aðalhljómsveit Hollensku ríkisóperunn-
ar. Einnig hefur hann stjórnað fjölmörgum
hljómsveitum í Evrópu og Bandaríkjunum,
bæði í óperuhúsi og í tónleikasal. Gerrit hef-
ur átt náið samstarf við íslenska tónlistar-
menn á liðnum árum, ekki síst söngvara
okkar, og afrakstur þeirrar vinnu má að
nokkru leyti sjá á hátíðinni sem nú fer í hönd.
Auk Rannveigar Fríðu koma fram á hátíð-
inni söngvararnir Sólrún Bragadóttir, Signý
Sæmundsdóttir, Sigrún Hjálmtýsdóttir og
Jón Þorsteinsson. Þá mun Bemadel-kvartett-
inn og félagar úr Caput-hópnum flytja kamm-
erverk, meðal annars hinn fræga oktett Schu-
berts. Kolbeinn Bjamason, Zbigniew Dubik,
Guðni Franzson og Þorkell Jóelsson leika
einnig á hljóðfæri og þeir Jónas Ingimundar-
son og Gerrit Schuil leika saman fjórhent á
píanó á sérstökum tónleikum. Sjálfur lýkur
i. svo Gerrit sjálfur hátíðinni í vor með einleiks-
tónleikum á píanó. Einnig sætir það tíðindum
að tveir af ágætustu ljóðasöngvurum Hol-
lendinga koma til landsins af þessu tilefni.
Það em þeir Hans Zomer og Robert Holl,
en hann á óvenju glæsilegan feril að baki.
Meðal annars söng hann aðalhlutverkið í
uppfærslu Bayruth-óperunnar á Meistara-
söngvumm Wagners 1995. Á tónleikunum í
maí mun hann meðal annars flytja öll Heine-
ljóðin úr Svanasöng Schuberts.
Allir tónleikamir verða haldnir í safnaðar-
• heimilinu Kirkjuhvoli við Vídalínskirkju í
Garðabæ.
1797 FRANZ
SCHUBERT 1997
TÓNLISTARHÁ-
TÍÐ í GARÐABÆ
1. tónleikar - 18. janúar kl. 17.00.
Ljóðatónleikar. Rannveig Friða
Bragadóttir, mezzo-sópran - Ger-
rit Schuil, píanó.
2. tónleikar - 1. febrúar kl. 17.00.
Ljóðatónleikar. Sólrún Bragadótt-
ir, sópran - Gerrit Schuil, píanó.
3. tónleikar - 7 15. febrúar kl.
17.00. Samleikur fjórhent á píanó.
Jónas Ingimundarson - Gerrit
Schuil.
4. tónleikar - 1. mars kl. 17.00.
Kammertónleikar. Sigrún Hjálm-
týsdóttir, sópran - Jón Þorsteins-
son, tenór - Guðni Franzson klari-
nett - Kolbeinn Bjarnarson, flauta
- Zbigniew Dubik, fiðla - Þor-
kell Jóelsson, horn - Gerrit Schu-
il píanó.
5. tónleikar - 22. mars kl. 17.00.
Vetrarferðin - Die Winterreise.
Hans Zomer, baritón - Gerrit
Schuil, pianó.
6. tónleikar - 12. apríl kl. 17.00.
Kammertónleikar. Bernardei-
kvartettinn - Caput-hópurinn.
7. tónleikar - 3. maí kl. 17.00.
Ljóðatónleikar. Robert Holl,
bassa-baritón - Gerrit Schuil,
píanó.
8. tónleikar - 17. maí kl. 17.00.
Ljóðatónleikar. Signý Sæmunds-
dóttir, sópran - Jón Þorsteinsson,
tenór - Gerrit Schuil, píanó.
9. tónleikar - 31. maí kl. 17.00.
Píanóleikar - Gerrit Schuil.
Tónleikasalur: Kirkjuhvoll við
Vídalínskirkju í Garðabæ. Forsala
aðgöngumiða: Bókabúð Máls og
menningar Laugavegi 18.
ANN 31. janúar nk. eru 200 ár liðin
frá fæðingu austurríska tónskáldsins
Franz Schubert og af því tilefni hefst
í dag tónlistarhátíð í Garðabæ sem
er tileinkuð honum. Fram til 31. maí verða
haldnir níu tónleikar þar sem eingöngu em
flutt kammerverk, píanótónlist og sönglög
eftir hinn mikla meistara. En hver var hann,
þessi maður sem skipar svo háan sess í hug-
um allra þeirra sem unna tónlist?
Franz Peter Schubert fæddist í bænum
Lichtenthal í nágrenni Vínarborgar 31. jan-
úar 1797. Hann ólst upp í barnmargri og
tónelskri alþýðufjölskyldu, sá fimmti í röð
fjórtán alsystkina af fyrra hjónabandi föður-
ins sem var kennari þar í bænum. Fjölskyld-
an mun hafa verið elsk að tónlist og bæði
faðirinn og nokkur barnanna léku á hljóð-
færi. Sína fyrstu tilsögn í hljóðfæraleik hlaut
Schubert hjá föður sínum.
Barnungur var Schubert tekinn inn í kon-
unglega hirðdrengjakórinn í Vínarborg en
meðlimir hans gengu jafnframt í hinn svokall-
aða Konvikt-skóla kórsins þar sem þeir fengu
menntun í tónlist og almennum fræðum.
Þetta var hans eina skólamenntun um dag-
ana, en henni lauk þegar hann fór í mútur
og hætti að geta sungið í drengjakómum.
Enda var þá svo komið að kennarar skólans
töldu sig ekki geta kennt honum fleira í tón-
list. „Honum get ég ekkert kennt, hann hef-
ur gáfur sínar og getu beint frá Guði,“ er
haft eftir einum þeirra.
Hvernig söngurinn orkar ó sálina
Skóladvölin skipti samt miklu máli fyrir
þroska Schuberts og þá tónlist sem hann
samdi á sinni stuttu ævi. Þar hóf hann að
sinna tónsmíðum og leit brátt svo á að það
væri hans helsta og jafnvel eina hlutverk í
lífínu. Haft er eftir honum að strax á æsku-
árum hefði hann lýst því yfir að hann væri
í þennan heim kominn til þess að semja tón-
list. Ýmsir hafa líka bent á að hið ótrúlega
næmi Schuberts á eðli söngsins, eins og söng-
ljóðin vitna um, eigi sér skýringu í þeirri
staðreynd að hann öðlaðist tónlistarþroska
sinn sem bam og unglingur í kór. Kórstarfið
gaf honum tilfinninguna fyrir því hvað söng-
ur er og hvernig söngurinn orkar á sálina,
enda leynist í sönglögum Schuberts ótrúlega
djúp og víðfeðm þekking á þeim tæknibrögð-
um sem hægt er að beita til að kalla fram
ákveðnar geðshræringar með hlustandanum.
Að skólavistinni lokinni var Schubert ungi
um skamma hríð aðstoðarkennari hjá föður
sínum í Lichtenthal en hann undi illa kennslu-
starfinu og kom sér brátt undan því. Tónsmíð-
amar áttu hug hans allan svo hann settist að
í Vínarborg, bjó þar hjá vinum sínum sem
forðuðu honum þannig frá því að lenda bein-
línis á hrakhólum, og þeir héldu honum að
mestu leyti uppi þau ár sem hann átti ólifuð.
Á móti greiðanum hélt hann þeim stofutón-
leika, stundum oft í viku, þar sem flutt var
tónlist eftir hann. Svo vinsæl urðu þessi tón-
listarkvöld að þau fengu nafnið „Schubertiad-
en“ eða Schubert-kvöldin og báru hróður
hans um alla Vínarborg og jafnvel víðar.
Þannig lifði hann sem hálfgerður bóhem, án
borgaralegs öryggis og án þess að stofna
nokkurn tíma fjölskyldu. Tónlistin var hans
ástríða, enda helgaði hann sig tónsmíðunum
með slíkum afköstum að undrum sætir og
ævistarfið sem spannar aðeins hálfan annan
áratug, skipaði honum á bekk með höfuð-
skáldum rómantísku stefnunnar í tónlist.
„Hefói honum enst aldur ..."
Schubert samdí níu sinfóníur en aðstæður
hans höguðu því svo að kammertónlistina
ber hæst í æviverki hans. Hann samdi hart-
nær tuttugu píanósónötur, fjölmarga fjór-
henta dúetta fyrir píanó, kammerverk af
ýmsum toga og sönglög. Hann var einnig
merkur nýjungamaður í leikhústónlist, svo
og vali á þeim hljóðfærum sem hann valdi
til samleiks í verkum sínum, en einnig lagði
hann sitt af mörkum til að þróa form sónöt-
unnar og sinfóníunnar. Og þó að ekkert bendi
til þess að hann hafí beinlínis ætlað sér að
gerast endurnýjunarmaður í tónlist, þá leyna
sér ekki þau miklu áhrif sem hann hafði á
sporgöngumenn sína.
Líklega eru sönglögin sá þáttur ævistarfs-
ins sem mönnum er efst í huga þegar tónlist
Schuberts ber á góma. Þegar hann lést, tæp-
lega þijátíu og tveggja ára, lét hann eftir
sig rúmlega 600 sönglög. í því sambandi er
gaman að minnast orða Roberts Schumann:
„Hefði honum enst aldur þá hefði honum
ábyggilega tekist að semja lag við hvert ein-
asta ljóð þýskrar tungu.“ Mörg þessara söng-
laga eru við kvæði eftir mestu og bestu ljóð-
skáld rómantíska tímans, svo sem Heine,
Schiller og Goethe en skáldskapur hins síðast-
nefnda var í miklu uppáhaldi hjá Schubert
og við kvæði Goethes samdi hann nokkur
af sínum frægustu og vinsælustu sönglögum.
Sú saga er í minnum höfð að vinur Schu-
berts sendi Goethe nokkur af þessum lögum
á nótum, en hið aldraða skáld hafði ekki
áhuga á tónlist unga Vínarbúans sem hann
tortryggði og endursendi lögin óséð. Þar sást
honum meðal annars yfir „Álfakónginn“.
Aó lifa sig inn i
hugarheim Ijóóanna
En það undursamlega er að Schubert var
á engan hátt háður hinni bestu ljóðlist til að
semja stórkostleg sönglög. Oft varð hann að
láta sér nægja heldur lítilfjörlegan kveðskap
til að tónsetja, en það varð ekki til að spilla
árangrinum. Hann hafði undraverðan hæfí-
leika til að lifa sig inn í hugarheim og and-
rúmsloft ljóðanna, magna upp eiginleika
þeirra og túlka þau. Honum varð ekki skota-
skuld úr því að búa kvæðum, sem annars
væru gleymd í dag, svo meistaralegan búning
að ekki varð bætt um betur. í því sambandi
nægir að nefna skáldið Wilhelm Miilller en
við ljóðaflokka hans, „Malarastúlkuna fögru“
og „Vetrarferðina", samdi Schubert sín
mestu og bestu lög. Án Schuberts væri Wil-
helm Muller líklega flestum gleymdur á okk-
ar dögum.
i hver jw felast töfrarnir?
í hátt á aðra öld hafa menn velt því fyrir
sér í hveiju töfrar söngljóðanna felist. Raun-
in er sú að hvernig sem reynt er að greina
þau staðnæmast menn alltaf við laglínuna,
hina einstæðu lagrænu gáfu sem einkennir
þau og á varla sinn líka í allri tónlistarsög-
unni. Þessi lagræna gáfa er raunar ekki að-
eins bundin sönglögunum. í tónlist Schuberts
er alls staðar að fínna rödd sem syngur og
það er kjarninn í töfrum hans. Þótt um sé
að ræða hljóðfæratónlist þá er hún alltaf
hugsuð út frá söngröddinni - þó að enginn
sé að syngja þá fyrirfinnst þar alltaf syngj-
andi rödd.
Síðustu æviárin lifði Schubert í skugga
dauðans, markaður sjúkdómum og basli.
Engu að síður rís sköpunargáfa hans hvað
hæst þegar dregur að lokum og nægir þar
að minna á „Vetrarferðina" frá 1827 og söng-
lögin sem gefín voru út að honum látnum
undir samheitinu „Svanasöngur". Hann lést
19. nóvember 1828 og var grafinn í Vínar-
borg tveimur dögum síðar. Síðar urðu vinir
hans til að reisa honum minnisvarða þar sem
þessa eftirminnilegu grafskrift er að fínna:
„Tónlistin gróf hér mikinn auð, en þó langt-
um fegurri vonir.“
Höfundar eru óhugamenn um tónlisl Schuberts.
ÞÓRHALLA
GUÐMUNDSDÓTTIR
ÞRJAR
LÍFS-
MYNDIR
I Renfield
Berm údaþríhyrningurinn
ranghverfur í huga mínum
Lífskraftur skordýranna í blóði
mínu
Meistari
ég bíð þín
II Cyrano
Augu þeirra eru augu mín
orð þeirra eru mín orð
Þau eru ekki raunveruleg
ég bjó þau öll til handa þér
Þú heyrir orð mín
þú eignar þau öðrum
Þú horfir í augu mín
þú eignar þau öðrum
En þú finnur ekki hjarta þeirra
því það hef ég
III MacLeod
Sverð mitt
reitt til höggs
gegn útsendurum ljóshærðrar
eyðimerkurinnar
Og hvort í augum annars
finnum við himindjúpið
LÍFIÐ
TÍMINN
OG ÉG
Lífið
hökti í gang
þú ert 98 oktön
blýlaus
Tíminn
sveif í ómælisvíddir
þú ert spíri
80 prósent
Ég
vona
að bremsurnar bili ekki
vona
að bak við næsta horn sé
enginn lögreglubíll
Höfundur er nemi í finnsku í Háskóla
Islands.
v
14 LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 18. JANÚAR 1997