Lesbók Morgunblaðsins - 23.11.1996, Blaðsíða 8

-H
ÞAÐ ER varla hægt
annað en að hafa
gagn og gaman af
löndum, þar sem
eitt helzta verkefnið
á vettvangi efna-
hagsmála er að
halda hagvexti í
skefjum. Þannig er Taíland, eitt af
undralöndunum átta í Austur-Asíu,
þar sem mikil gróska hefur á einum
mannsaldri lyft lífskjörum almenn-
ings í áður óþekktar hæðir.
Taíland á sér langa og merkilega
menningarsögu. Þar býr eina þjóðin
i Indókína, sem aldrei hefur þurft
að lúta erlendum yfirráðum, þótt
búrmanskir ófriðarseggir hafi að
vísu heijað á Taíland fyrr á tímum.
Taíiartdi svipar til Frakklands að
mannfjölda og flatarmáli. Þarna
búa næstum 60 milljónir manns á
meira en 500.000 ferkílómetrum.
Þetta er mikið land.
Ég kom þangað fyrst fyrir 18
árum og var á leiðinni til Búrmu á
vegum Alþjóðagjaldeyrissjóðsins í
Washington, þar sem ég vann í all-
mörg ár, og síðan aftur nú um dag-
inn að tdnna tveggja vikna verk í
Bangkok fyrir sama sjóð. í fyrra
skiptið var Taíland blásnautt og
býsna líkt mörgum öðrum þróunar-
löndum, en sýndi samt þá þegar
ýmis þroskamerki. Síðan 1978 hafa
þjóðartekjur á mann í Taílandi þre-
faldazt, á meðan tekjur á mann hér
heima hafa aukizt um aðeins fjórð-
ung til samanburðar. Nú eru tekjur
á mann í Taílandi komnar upp fyr-
ir þriðjung af tekjum á mann á Is-
landi skv. kaupmáttartölum Al-
þjóðabankans (sjá World Bank Atl-
as, 1996). Fyrir 18 árum var tekju-
munurinn meira en sexfaldur.
Þetta eru mikil umskipti. Tai-
lendingar hafa dregið á íslendinga
og aðrar hátekjuþjóðir undangengin
ár. Með sama áframhaldi hljóta
þeir að fara fram úr okkur innan
tíðar. Hvenær gerist það?
Skoðum það. Síðustu 18 ár hafa
þjóðartekjur á mann í Taílandi vax-
ið um 6% á ári að jafnaði, á meðán
hagvöxturinn á mann hér heima
nam aðeins rösklega 1% á ári. Ef
þessi fímmfaldi hagvaxtarmunur
heldur áfram, verða tekjur á mann
í Taílandi á kaupmáttarkvarða
komnar fram úr tekjum á mann á
íslandi árið 2010. Ef hagvöxturinn
þarna austur frá hægir á sér, svo
sem gæti gerzt, getur þessi ferill
tekið nokkur ár í viðbót, en það
ætti þó að vera orðið löngu ljóst,
hvert stefnir.
UMFERÐIN í Bankok. Umferðaraungþveiti er daglegt brauð og veldur bæði töfum og mengun. Fjöldi fólks
er einn til tvo tíma í vinnu á morgnana.
taílenzkir unglingar sæki fram-
haldsskóla, svo sem tíðkast hér
heima, og að þriðjungur eða jafnvel
helmingur þeirra gangi í háskóla
og aðra sérskóla, svo sem algengt
er í Evrópu. Menntun nýtur virðing-
ar. Sjö af hvetjum tíu þingmönnum
í Taílandi hafa lokið háskólaprófi.
Seðlabanki Taílands hefur marga
unga hagfræðinga á sínum snærum
við doktorsnám í bandarískum há-
skólum, þar af nokkra í sumum
beztu háskólum landsins (Harvard,
MIT, Yale og Stanford). Þegar þeir
snúa aftur heim, getur bankinn
væntanlega státað af óvenjulega
harðsnúinni hagfræðingasveit á
heimsvísu. Margir Taílendingar
virðast vel að sér um bókmenntir
og listir Vesturlanda, langt umfram
kynni flestra Evrópumanna af
austurlenzkri menningu.
Þessi árangur Taílendinga er
aðdáunarverður m.a. fyrir það, að
þeir stóðu nokkurn veginn í sömu
sporum og nágrannar þeirra í
Búrmu, Kambódíu og Laos fyrir
aðeins fáeinum áratugum. Þar er
nú allt í kaldakoli. Þjóðartekjur á
mann í Laos eru aðeins einn sjö-
undi af tekjum á mann í Taílandi.
Búrma og Kambódía telja þjóðar-
tekjur sínar ekki fram í alþjóðlegum
hagskýrslum, en þessi tvö lönd eru
sennilega á svipuðu róli og Laos.
Þar er áætlunarbúskapur enn á
dagskrá. Arangurinn blasir við.
II. Skuggar
Því er samt ekki að leyna, að á
hagvaxtarundrinu í Taílandi og
annars staðar í Austur-Asíu eru
ýmsar skuggahliðar. Taílendingar
hafa t.d. gengið of nærri skógum
landsins. Skóglendi rýrnaði úr 35%
af landsflatarmáli árið 1980 niður
í 25% 10 árutn síðar. Timburútflutn-
ingur er hins vegar hættur að skipta
Taílendinga nokkru máli, svo að hér
er því eingöngu um náttúruspjöll
að ræða, en engin veruleg efna-
hagsspjöll. Til samanburðar var um
íjórðungur íslands viði vaxinn á
milli frjalls og ijöru á landnámsöld,
en síðan hefur skóglendið _ rýrnað
niður í 1% af flatarmáli íslands.
Til frekari samanburðar má geta
þess, að ofveiði okkar íslendinga á
eigin fiskimiðum hefur rýrt helztu
fiskstofna okkar á svipuðum hraða
og Taílendingar hafa rýrt skóga
sína. í okkar dæmi er þó um hvort
tveggja að tefla, umhverfis- og
efnahagsspjöll. Við þetta bætist svo
ofboðsleg umferðarmengun í Bang-
kok. Hún á sér að sumu leyti sögu-
lega skýringu. Framan af öldinni
BROSANDI LAND
EFTIR ÞORVALD GYLFASON
Lífskjarabyltingin í Taílandi er engin tilviljun. Hún
er órangur erfióis. Hún er óvöxtur skynsamlegrar
hagstjórngr og heilbrigós hugarfars. Veróbólgu
hefur verió haldió í skefjum, fjórfesting sem hlutfall
af landsframleióslu hefur tvöfaldast síóan 1965 og
fjórfesting Taílendingg er aó langmestu leyti ó
vegum einkafyrirtækja, sem hafa aró aó leióarljósi.
I. Engin tilviljun
Lífskjarabyltingin í Taílandi er engin tilvilj-
un. Hún er árangur erfiðis. Hún er ávöxtur
skynsamlegrar hagstjórnar og heilbrigðs hug-
arfars. Þrennt stendur upp úr; við skulum
stikla á stóru. Taílendingum hefur í fyrsta
lagi tekizt að halda verðbólgu í skefjum.
Verðbólgan þar nam um 6% á ári að jafnaði
frá 1965 til 1994 á móti 26% á ári hér heima
til samanburðar. Tiltölulega stöðugt verðlag
í Taílandi stuðlaði að mikilli og hagkvæmri
íjárfestingu og um leið að örum hagvexti.
Fjárfesting í Taílandi hefur meira en tvöfald-
azt sem hlutfall af landsframleiðslu síðan
1965: hún jókst úr 19% af landsframleiðslu
í 41% frá 1965 til 1994. Hér heima minnk-
aði fjárfesting hins vegar á sama tíma um
næstum helming miðað við landsframleiðslu,
eða úr 26% af landsframleiðslu árið 1965
niður í 15% árið 1994, auk þess sem gæðum
fjármagnsins hrakaði, m.a. vegna of mikilla
afskipta stjórnmálamanna af bönkum og sjóð-
um og annarra skaðlegra skipulagsbresta.
Fjárfesting Taílendinga er að langmestu leyti
á vegum einkafyrirtækja, sem hafa arð að
leiðarljósi. Hagkvæmni og arður eru ekki
blótsyrði þar austur frá.
Taílendingar hafa í annan stað gætt þess
vel að haga gengisskráningu myntar sinnar
svo, að útflutningur og innflutningur gætu
blómstrað. Þannig hefur hlutfall útflutnings
af landsframleiðslu hækkað úr 18% upp í 45%
frá 1965 til 1994. Hér heima hefur útflutn-
ingshlutfallið hins vegar hangið nálægt þriðj-
ungi allan þennan tíma. Það er óeðlilega lágt
hlutfall í svo litlu landi. Taílendingar hafa
byggt upp öflugan iðnað og leggja jafnframt
mikla rækt við þjónustu, m.a. með því að
reka tvö beztu hótel í heimi (Oriental og
Shangri La) og frábært flugfélag (Thai
Airways). Bangkok er verzlunarborg af
glæsilegri gerð, og þannig mætti lengi þylja.
En Taílendingar flytja ekki aðeins út vörur
og þjónustu, heldur einnig fjármagn, með því
að selja útlendingum hlutafé í taílenzkum
fyrirtækjum. Þannig hefur þeim tekizt að
laða til sín erlenda fjárfestingu í stórum stíl
undanfarin ár - og um leið erlenda sérþekk-
ingu og tækni.
Taílendingar hafa í þriðja lagi lagt mikla
rækt við menntun á öllum skólastigum. Öll
taílenzk börn njóta nú orðið grunnskólamennt-
unar. Meira en þriðjungur allra unglinga sæk-
ir framhaldsskóla. Fimmtungur hvers árgangs
sækir háskóla og aðra sérskóla af sama tagi.
Þess er trúlega ekki langt að bíða, að allir
voru síki svo mikilvægar samgönguleiðir í
borginni, að hún var stundum nefnd Feneyjar
austursins. Eftir miðja öldina var talin stafa
sýkingarhætta af síkjunum, einkum vegna
útbreiðslu malaríu, svo að þau voru þá flest
fyllt og lagðir vegir í staðinn. Gatnakerfi
borgarinnar hefur aldrei getað borið umferð-
ina síðan. Öngþveitið veldur miklum töfum
og mikilli mengun. Fjöldi fólks er einn eða
jafnvel tvo tíma á leið til vinnu á morgnana
og aftur heim á kvöldin. Sumir vegfarendur
ganga með hvíta sótthreinsipoka fyrir vitum
sér eins og skurðlæknar til að veijast loft-
menguninni.
Á þessum vanda er samt einföld lausn.
Hún er sú að láta ökumenn sjálfa greiða
kraðakskostnaðinn, sem þeir leggja hver á
annan með ofakstri. Öllum þykir sjálfsagt,
að ökumenn greiði stöðumælagjald fyrir kyrr-
stæða bíla í borgum. Það er upplagt að út-
rýma öngþveitinu í Bangkok með því að
leggja sams konar gjald á bíla í akstri. Öku-
menn myndu þá greiða eiganda gatnakerfis-
ins afnotagjald óháð því, hvort ökutækin eru
kyrr eða á hreyfingu, því ella gætu aðrir
notað plássið og greitt fyrir það.
Með þessu móti væri hægt að draga úr
umferð og annarri mengun, svo að um myndi
muna, og borgarsjóður myndi afla mikilla
tekna, sem hægt væri að nota t.d. til að bæta
samgöngur enn frekar eða til annarra þarfa
8 1ESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/IISTIR 23. NÓVEMBER 1996