Lesbók Morgunblaðsins - 19.02.1994, Blaðsíða 8

ístaka af Tjörninni. Til hægri á myndinni má sjá menn koma ísklumpi á sieða. Margir verkamenn fengu vinnu þegar ís var
tekinn af Tjörninni og fluttur í íshús. Myndin mun tekin skömmu eftir síðustu aldamót.
Ljósmyndasafn Reykjavíkurborgar/ljósmyndari ókunnur.
s
Isfiskur og póst-
ur til útlanda
Um síðustu aldamót má eygja nýja dagsbirtu í
íslenskri atvinnusögu. Þá var stofnað til nokk-
urra framfarafélaga sem áttu að bæta hag
þjóðarinnar, fá landsmenn til að læra af því
sem vel væri gert erlendis svo að þeir gætu
1. hluti
Hér er hluti af
atvinnusögu okkar sem
sýnir hvað var við að
berjast. Aðeins rétt fyrir
aldamót var til
lánastofnun og
íslendingar áttu engin
skip til að flytja vörur
milli landa. Aftur á móti
sáu menn erlendu
togarana veiða inni á
fjörðum.
stígið af þúfnakollunum og séð út fyrir
túngarðinn. Til þess að svo mætti verða
varð að auka samskiptin við útlönd.
Vandi forystumanna þessara félaga var
ærinn þegar í fyrstu. Stofnfé var ekkert,
engin lánastofnun í reynd fyrr en rétt undir
aldamót og íslendingar áttu engin skip til
að flytja vörur milli landa. Menn sáu erlendu
togarana veiða inni á fjörðum, en landar
drógu mest á handfæri þótt línuveiðar þekkt-
ust. Eins og jafnan vill verða þar sem at-
vinnulíf er fábreytt og breytíngar litlar sem
engar voru menn hræddir við nýjungar.
Framfaramenn lögðu því upp með bjartsýni
og dugnað að vopni til að sigrast á tregðu
og fordómum. Þeim sveið samanburðurinn
við grannþjóðirnar, vildu læra af fyrirtækj-
um þeirra og fá þær til samstarfs við íslend-
inga. Einn þessara bjartsýnismanna var
Tryggvi Gunnarsson, lengi kaupstjóri
Gránufélagsins en síðar bankastjóri Lands-
bankans.
Tryggvi var einn helsti frumkvöðull íshúsa
á íslandi. í þessari og fjórum öðrum greinum
verður einkum skýrt frá einum þætti í íshús-
rekstri Tryggva: Tilraun hans að koma ís-
fiski á erlendan markað til að treysta grunn
ísfélagsins við Faxaflóa þar sem hann var
formaður.
ÍSFÉLAGIÐ YIÐ FAXAFLÓA
TekurTilStarfa
ur samskiptaleysi) hans við móðursjúka unn-
ustu, daðri hans við heimsfræga kvikmynda-
stjömu og förum með honum í nokkur gáfu-
leg en vonlaus parti.
La dolce vita er sannarlega ekki bjartsýn
mynd eða uppörvandi, enda má segja að
afstaða höfundar sé klár. Ýmsir hafa litið á
myndina sem eina alls herjar móralíseringu
(siðapredikun), meðan aðrir hafa ásakað
Fellini um að velta sér uppúr spillingu og
óhamingju ákveðinna þjóðfélagshópa.
La dolce vita þóttí óhemju djörf og
óskammfeilin á sínum tíma. Þegar hún var
frumsýnd, árið 1960, brugðust flestir áhorf-
enda ókvæða við, púuðu og létu öllum illum
látum, það var jafnvel hrækt á leikstjórann
og hann sakaður um að hafa dregið Ítalíu
uppúr forinni. Sovéski sendiherrann á Ítalíu
sá myndina hins vegar í öðru ljósi. Hann
kyssti „félaga“ Fellini kammeradakossi, því
hann sá á tjaldinu hina sönnu ásjónu kapítal-
ismans. Kirkjan réð sér vart af reiði og á
þingi ræddu stjómmálamenn um það af fullri
alvöru að leggja blátt bann við frekari sýn-
ingum á ósómanum. En ósóminn varð ekki
stöðvaður; verðlaun i Cannes og Óskar. Siða-
postulum Italíu var gefið langt nef.
La dolce vita er löng mynd, jafnvel of
löng. Og hún er misgóð. Hún nær að vera
frábær á köflum, en þar sem boðskapur
verksins er að mestu kominn til skila eftir
venjulega bíómyndalengd, er ekki laust við
að hún þynnist í annan endann.
Það er ljóst að Fellini þótti alla tíð vænt
um La dolce vita og varði hana einatt.
Hann gat ekki stillt sig um að hæðast að
þeim sem létu hæst í vandlætingu sinni, í
stuttri mynd, Le tentazioni del dottor
Antonio, Freistingu Doktors Antonios, sem
var hluti Fellinis af samvinnuverkefni fjög-
urra ítalskra leikstjóra, De Sica, Viscontis,
Monicelli, og svo auðvitað Fellinis. Heildar-
verkið nefndist BOCCACCIO 70. Aðalper-
sóna Fellinis, Doktor Antonio, er siðapostuli
sem fellur fyrir risastóru auglýsingaskilti,
n.t.t. mynd af kynþokkafullri konu (Anitu
Ekberg). Þessi bráðskemmtilega og per-
sónulega satíra varð fyrsta litmynd Fellinis.
Fellini lét litina lönd og leið í næsta verki,
en hann hélt áfram að vera persónulegur.
„Sjálfsfróun snillings“ var ein af mörgum
athyglisverðum lýsingum á næstu kvikmynd
meistarans. Sjálfsfróun, sennilega vegna
þess að kvikmyndin fjallar um kvikmynda-
gerð og aðalpersónan er leikstjóri í hug-
mynda- og tilvistarkreppu. (Mastroianni
túlkar hann eins og aðrar persónur sem líkj-
ast leikstjóranum sjálfum). Persónuleg,
vegna þess að Fellini þorði að horfast í augu
við, og vinna með, eigin vanmátt. Titillinn
er sjálfsævisögulegur. 8V2. Fellini taldi sig
hafa gert 7 fullgildar myndir, 3 töldust hálf-
ar, ergo; átta og hálf mynd.
8V2 er tvímælalaust með merkari myndum
Fellinis. Þrátt fyrir að margir kvikmynda-
leikstjórar hafi farið flatt á því að fjalla um
svo nákominn hlut sem starf þeirra er, tekst
FeUini að sigla heilu fleyi allt á leiðarenda,
og mörg atriðanna eru stórbrotin (Nota
Bene) á tjaldi.
Það er með 8V2 eins og svo margar aðrar
myndir Fellinis, að sá sem reynir að skilja
þær til fullnustu mun aldrei fá þeirra notið.
Við reynum ekki endilega að skilja tónlist,
við annaðhvort njótum hennar eða njótum
ekld. Þeir voru margir sem urðu til að njóta
8V2 og verðlaunin helltust yfir Fellini, þ.á m.
enn einn Óskarinn. Árið 1982 kusu nokkrir
af frægustu kvikmyndagagnrýnendum
heims bestu myndir allra tíma. 81entí í
fimmta sæti á lista þeirra.
Með 8V2 breyttust vinnuaðferðir Felhnis
gagnvart leikurum. Hann hætti að gefa leik-
urum nákvæmar upplýsingar, og það fór að
heyra til undantekninga ef þeir fengu að sjá
meira en nokkrar blaðsíður í handriti. Þetta
olli mörgum leikaranum hugarangri, sér í
lagi stjörnum, því þetta þýddi að leikarinn,
sem varla vissi í hvaða mynd hann var, varð
að vera tilbúinn til þess að treysta leikstjór-
anum í fullkominni blindni. Þetta fyrirkomu-
lag hentaði hins vegar leikmönnum ágæt-
lega. (Fellini var ávallt veikur fyrir fólkinu
af götunni) og losaði leikstjórann við langar
gáfulegar umræður sem að hans matí flæktu
meira en þær einfolduðu. Fellini hafði tekið
sér óskert alræðisvald á tökustað.
8% var erfið í fæðingu. Fellini hafði sjálf-
ur átt í eins konar tilvistarkreppu sem lista-
maður. Hann hafði sökkt sér niður í sálfræði-
rannsóknir og gengist undir sálgreiningu,
án þess að fá svör við vandamálum sínum.
í gegnum Emst Bernhard, nemanda Carls
Gustavs Jung, hafði hann kynnst fræðum
meistarans og fyllst áhuga á þeim. Niður-
lag í næstu Lesbók.
Höfundur er kvikmyndaleikstjóri.
Eftir HAUK SIGURÐSSON
Árið 1894 telst upphafsár íshúsa á ís-
landi. Það sumar kom H.Th.A. Thomsen
kaupmaður í Reykjavík sér upp litlu íshúsi
í EUiðaárhólma. Þar geymdi hann lax í ís
og flutti síðan á erlendan markð. Áður höfðu
verið ískjallarar hér, einn fyrir vestan Tjöm-
ina, annar í Borgamesi og sá þriðji á Seyðis-
firði. Isak Jónsson, sem varð helsti frum-
kvöðuU íshúsa á íslandi, segir í bréfi tíl
Tryggva Gunnarssonar 30. júní 1889 og sem
hann skrifaði frá Kanada að síðastliðið haust
hafi maður komið frá Islandi og sagt sér
að Ottó Wathne, sem var þá helsi útgerðar-
og kaupmaður á Seyðisfii-ði, hafi reynt að
koma sér upp íshúsi en frost hafi ekki reynst
nægjanlegt.1 Þetta hefur því ekki verið
seinna en 1888. Sjálfm- hafði Tryggvi reynt
áður að sjóða niður sild tU beitu með engum
árangri.
Sumarið 1894 var Tryggvi Gunnarsson,
þá bankastjóri Landsbankans, búinn að fá
verulegan hug á að koma upp íshúsi í Reykja-
vík. Hann var þá formaður Verslunarmanna-
félags Reykjavíkur. Félagið hafði beitt sér
fyrir að C.F. Drechsel sjóliðsforingi hélt
fyrirlestur í Reykjavík í júlí þetta sumar.
Þar talaði hann um tilraun að flytja nýjan
fisk í ís frá Reykjavík tU hafna erlendis. Á
fundi í félaginu 15. september þá um haust-
ið hélt Tryggvi erindi um „klakageymslu-
hús“. Hann taldi Reykjavík vera á eftir öðr-
um kaupstöðum í ýmsum greinum. Hann
hvattí menn tU að koma upp íshúsi og voru
fundarmenn því hlynntir, t.d. Helgi Helga-
son kaupmaður og Halldór Jónsson banka-
gjaldkeri. Matthías Jóhannessen kaupmaður
vUdi fara varlega í sakimar. Kosin var nefnd
tíl að fylgja málinu eftir og sátu í henni auk
Tryggva Guðbrandur Finnbogason konsúll,
Matthías Jóhannessen, Bjöm Jónsson rit-
stjóri og Helgi Helgason.
Á fundi í félaginu 22. september var nefnd-
in komin með tillögur sínar. Hún lagði til
að ísgeymsluhúsi yrði komið upp, stofnfé
yrði 8-10.000 kr. en Landsbankinn væri til-
búinn að leggja fram helminginn. Hinn helm-
ingurinn skyldi koma frá einstaklingum sem
keyptu 50 kr. hlutabréf. Einnig var lagt U1
að húsið yrði reist á stakkstæði Christens
Zimsens, sem var á lóð Hafnarstrætis 23.
Hafist yrði handa þetta sama haust. Fundar-
menn lýstu áhuga sínum á málinu og nefnd-
inni var falið að ganga frá stofnun. I boðs-
bréfi frá nefndinni var félagið nefnt „Klaka-
geymslu- og fiskifélag Reykjavíkur".2
Á stofnfundi 5. nóvember 1894 fékk félag-
ið heitið „Isfélagið við Faxaflóa". Af þessum
gögnum verður því ljóst að fyrsta ísfélagið
á Islandi var stofnað að frumkvæði Verslun-
armannafélags Reykjavíkur, sem varð
hundrað ára á síðasta ári. Tryggvi Gunnars-
son var þá formaður félagsins, en hann hafði
þá þegar fengið nokkur bréf frá ísak Jóns-
syni um þetta framfaramál, en hann hafði
kynnst rekstri íshúsa við Winnipegvatn í
Kanada.