Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1992, Blaðsíða 12

RANNSÓKNIR í HÁSKÓLA ÍSLANDS
Umsjón: Hellen M. Gunnarsdóttir
Mælingar á beinþéttni
í íslenskum konum
Rannsóknir hafa sýnt að beinþéttnin í líkamanum
(þ.e. magn steinefna á rúmeiningu beins) nær
hámarki um þrítugt. Hversu sterk beinin verða
|á þeim aldri í hverjum einstaklingi er háð
kyni (karlar hafa þriðjungi meiri beinþéttni en
konur), erfðum, líkamsáreynslu og næring-
arþáttum. Af næringarþáttum hefur athygl-
in einkum beinst að kalkinu í fæðunni þar
sem verulegt magn er af kalki í beinum og
magn þess er í réttu hlutfalli við styrkleika
beinsins. Vert er að benda á að bein er lif-
andi vefur sem er í stöðugri umsetningu
alla ævi. Eftir 40-50 ára aldur minnkar
beinþéttnin vegna þess að beinmyndunar-
frumur fylla ekki upp í þær eyður sem bein-
úráturnar mynda. Þessi beinþynning á sér
stað í báðum kynjum en mun hraðar meðal
kvenna. Ef þetta beintap einstaklingsins er
óeðlilega mikið, eða hafi hámarksbeinþéttn-
in (um þrítugt) verið lág, getur þetta leitt
til þess að á 10-20 árum verði beinstyrkleik-
inn það lítill að geti hlotist brot af við tiltölu-
lega lítinn áverka sem ekki ylli broti í öðrum
einstaklingum með hærri beinþéttni.
Beinþynning Mun Algeng-
ARIMEÐAL KVENNA
Beinþynning stuðlar að vissum tegundum
beinbrota, einkanlega framhandleggsbrot-
um, samfalli á hryggjarliðum og brotum á
lærleggshálsi. Þessi brot eru a.m.k. þrefalt
algengari meðal kvenna en karla. Fram-
handleggsbrotum kvenna fjölgar mjög um
50 ára aldurinn (eftir tíðahvörf) og ná há-
marki um sextugt. Þessi brot eru árstíða-
bundin og fjölgar mjög á hálkudögum. Tíðni
samfalla í hryggjarliðbolum eykst verulega
um sextugt og vex stöðugt eftir það. Flest
þessara brota verða innan dyra við tiltölu-
lega litla áreynslu, t.d. við að lyfta upp hlut
eða við að hrasa. Brotum í lærleggshálsi
fjölgar verulega eftir 65 ára aldurinn og
tvöfaldast við hver 10 ár eftir það. Karlar
geta vissulega einnig fengið þessi brot en
að jafnaði tíu árum seinna en konurnar.
Flest þessara lærbrota verða innan dyra við
fall á gólfi.
Þessi brot, einkanlega samfall á hryggjar-
liðum og lærbrot, valda viðkomandi einstakl-
ingum verulegu áfalli og sjúkrahúsvist (lær-
brot þurfa að jafnaði aðgerðar við með öllum
Einingar
v
~<D
-CL
C
'<D
Grannar konur sem reykja niikið eru
taldar í hættu gagnvart beinþynningu
þegar þær eldast.
Eftir 40-50 ára aldur
minnkar beinþéttnin
vegna þess að bein-
myndunarfrumur fylla
ekki uppí þær eyður sem
beinúráturnar mynda.
Þessi beinþynning á sér
stað í báðum kynjum en
mun hraðar meðal kvenna.
Eftir GUNNAR
SIGURÐSSON
Gegnumskurður af hryggjarliðbol í ungum einstaklingi, og eldri, með verulega
beinþynningu.
Algeng sjón: Eldri kona með herðakist-
il vegna samfalls á hryggjarliðum. Er
unnt að finna hvaða konur eru líklegri
en aðrar til að verða fyrir þessu og
fyrirbyggja það?
þeim hættum sem því fylgir) og því væri
til mikils að vinna ef unnt væri að finna
þær konur (helst þegar við tíðahvörf áður
en hraðasta beinþynningin verður) sem helst
ættu á hættu síðar meir að hljóta þessi brot.
Mikilvægi Kalks Enn
Umdeilt En áhrif
KVENHORMÓNA GLÖGG
Það er þegar þekkt að grönnum konum
sem reykja mikið og hafa jafnframt sterka
ættarsögu um beinbrot og stunda auk þess
lítið íþróttir, er sérstaklega hætt við þessum
brotum. Mikilvægi kalkinntöku um og eftir
breytingaskeiðið er enn til rannsóknar enda
þótt mikilvægi kalksins sé e.t.v. mest í
æsku í sambandi við uppbyggingu beinanna
og síðar meir á ævinni eftir 60 ára aldurinn
þegar frásog kalks úr fæðu minnkar. Hins
vegar hafa fjölmargar rannsóknir sýnt að
hormónabreytingar við tíðahvörf, þ.e.a.s.
lækkun kvenkynshormóns í blóði, veldur því
að verndandi áhrif þess hormóns á bein
tapast. Þar með er ekki sagt að allar konur
ættu að fara á hormónalyf eftir tíðahvörf
til að hindra beinþynningu síðar meir en
vaxandi líkur benda til þess að viss hluti
þeirra (hugsanlega 20-30%) myndi njóta
verulega góðs af. Stóra spurningin er því
sú hvernig unnt sé að finna þennan hóp
kvenna.
Nýleg Tækni Til Mælinga
Á Beinþéttni
Á síðustu árurn hefur komið fram tækni
til mælinga á steinefnamagni beina (sem
endurspeglar styrkleika þeirra). Við höfum
kannað allstóran hóp íslenskra kvenna á
aldrinum 35-65 ára til að gera okkur grein
fyrir beinþéttni þeirra miðað við aldur og
einnig miðað við aðrar þjóðir. Við höfum
mælt beinþéttni í hryggjarliðbolum og notað
til þess tölvusneiðmyndatæki Borgarspítal-
ans. Rannsóknirnar eru enn á frumstigi en
hafa vissulega bent til verulegs beintaps í
hryggjarliðbolum íslenskra kvenna á fyrsta
áratugnum eftir tíðahvörf og það svo að
um 60 ára aldur hafa þær að jafnaði tapað
um 30% þess steinefnamagns sem þær höfðu
fyrir tíðahvörf. (Sjá mynd.) Verið er að
kanna hvort sumar konur tapi beini hraðar
en aðrar eða hvort béinþéttnin fyrir tíða-
hvörf sé það sem mestu máli skiptir. Einnig
er verið að kanna hvaða áhrif kalkinntaka
(sem að meðaltali er há hér á landi í saman-
burði við aðrar þjóðir enda þótt brotatíðni
hér sé há) og líkamsáreynsla hafi.
Slíkar upplýsingar gætu gefið vísbend-
ingu um hjá hvaða konum væri æskilegt
að mæla beinþéttnina um tíðahvörf því varla
verður mögulegt að gera slíka rannsókn á
öllum konum.
Að verkefninu unnu: Gunnar Sigurðsson yfirlæknir
lyflækningadeildar Borgarspítalans, Birna Jónsdóttir
röntgenlæknir á Landakotsspítala, Hrefna Guðmunds-
dóttir aðstoðarlæknir á Borgarspítala, Smári Kristins-
son tæknifræðingur á röntgendeild Borgarspítala.