Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1992, Blaðsíða 4

Callandish (sama orð og Kaldaðarnes
eða Kallaðarnes) á Suðureyjum. Þar
réði KetiII flatnefur, faðir kunnra
landnámsmanna á Islandi, Auðar djúp-
úðgu, Þórunnar hyrnu, IJelga bjólan,
björns austræna.og Jórunnar mannvits-
brekku. Steinarnir eru almanak eins
og margflötungarnir fimm.
Stonehenge í Wiltshire á Englandi.
Táknfræði Stonehenge ernáskyld tákn-
fræði íslennzku landnámsmannanna.
Frummyndir Platons
og Njáls saga
rið 1991 kom út hjá forlaginu Heimskringlu
bók eftir Árna Sigurjónsson er nefnist Bók-
menntakenningar fyrrí alda. Er bók þessi
„ætluð skólum og almenningi“. Að vonum er
ekki mikið af nýjum athugunum í slíkri bók
og er hún þó hið þarfasta verk. Þarna sér
maður það helsta sem maður las á sínum
tíma í skóla og nú á íslenzku. Er ekki ætlun-
in að ritdæma bókina hér, en þó er rétt að
kalla eftir annarri efnisskipan, ef bókin skyldi
verða gefin út aftur: smákafla um Egypta-
land, Súmer og Miðjarðarhafsbotna hefði
verið þörf, enda þótt sagan sé „takmörkuð
við bókmenntakenningar á Vesturlöndum“.
Hver á að botna i áhrifum t.d. Gilgamesh-
kviðunnar súmersku eða trúarljóða ísis á
bókmenntir Evrópu, ef upprunans er hvergi
getið? Ekki er óeðíilégt að sleppa Indlandi
og Kína, ef tekið er sérstaklega fram, að svo
skuli gert, en vafasamt þykir mér eigi að
síður að nefna ekki þau miklu menningar-
svæði svona í framhjáhlaupi. Elstu fræði ís-
lendinga og hindúa eru afa sama stofni.
I þessu greinarkorni skal Árna hins vegar
þakkað það sem vel er gert og fengnar að
láni hjá honum nokkrar setningar, sem ættu
að vera íslendingum einstakt umhugsunar-
efni eins og á stendur í rannsóknum forn-
fræða.
Fyrir íjórum áratugum
tók sú niðurstaða að
skjóta upp kollinum í
athugunum mínum á
fornu táknmáli íslenzku,
að höfuðskepnurnar
Qórar í elztu lærdómum
Grikkja, Vatn, Eldur,
Loft og Jörð, hefðu verið
tengdar vissum
persónum í fornritum
Islendinga. Hafa þær
niðurstöður festst í sessi
og er svo komið, að
nánast óhugsandi er að
rýma þeim úr
efniviðnum.
Eftir EINAR PÁLSSON
HÖFUÐSKEPNURNAR FJÓRAR
OG TÍMINN
Fyrir Qórum árartugum tók sú niðurstaða
að skjóta upp kollinum í athugunum mínum
á fornu táknmáli íslensku, að Höfuðskepn-
urnar fjórar í elstu lærdómum Grikkja, Vatn,
Eldur, Loft og Jörð, hefðu verið tengdar viss-
um persónum í fornritum íslendinga. Hafa
þær niðurstöður festst í sessi og er nú svo
komið, að nánast óhugsandi er að rýma þeim
úr efniviðnum^ Síðar bættist hugtak Tímans
í myndina og enn síðar yarð það sennilegt,
að ein helsta frummyndakenninga Platons,
sé er nefnist Marghliðungarnir fimm (The
Five Regular Soiids á ensku) hefðu verið
önnur gerð sömu hugmyndar. Hafa þessi
mál verið í stöðugri rannsókn síðan og er
nú svo komið, að framangreind niðurstaða
er sú lausn sem skýrir langflest éfnisatriði
á einfaldastan hátt í „allegóríu" Njáis sögu.
Þegar lesendur sáu þetta fyrst botnuðu
þeir lítið-í því; enginn íslendingur mun hafa
vænst neinna slíkra útlistana á íslenskum
fornritum. En svo fijó hefur tilgátan um
Marghliðungana fimm reynst, að engin leið
er lengur að tala um fornmenningu íslend-
inga án þess að hafa beina hliðsjón af forn-
menningu Grikkja. Eigi aðeins bókmenntirn-
ar, heldur og hugmyndafræðin og þá eigi
síst goðafræðin, eru í órofa tengslum við
grískar samasvaranir. Þannig má nánast lýsa
„norrænni goðafræði“ svo, að hún sé ekki
til sem trúarstraumur utan meginstraums
evrópskrar goðafræði. Þarna er allt skylt,
það eina sem frá bregður er norrænt mál,
sem að sjálfsögðu var notað yfir goð nor-
rænna þjóða.
Það gerði þetta mál örðugt fyrir ýmsa,
að þeir lásu íslensk fornrit sem „bókmennt-
ir“, öfugt við rannsóknir þær sem nefndar
eru RÍM (stytting á Rætur íslenskrar menn-
ingar). I RIM er merkinga leitað með beit-
ingu hypotesu og teóríu, Iíkt og gert er í
raunvísindum (þ.e. „skoðanir eru látnar lönd
og leið) og reynt að rekja hina ýmsu þræði
íslenskrar menningar til rótar. Bókmennta-
mönnum eru gefnar tiltækar upplýsingar, en
ekki farið inn á þeirra svið. Er sem mjög
fáir íslenskufræðingar botni nokkurn skap-
aðan hlut í verki, sem ekki er miðað við
hefðbundið sjónarhorn. Sýnist því ákjósanleg
leið að skýra þetta með nokkrum tilvitnunum
í bók Árna um bókmenntakenningar fyrri
alda.
Samkvæmt miðurstöðum RIM tengdust
höfuðskepnurnar Fjórar og Tíminn fimmti
helstu „persónum“ Njáls sögu: sonum Njáls
þrem, Grími, Skarphéðni, Helga, svo og
Merði Valgarðssyni og Tíminn fimmti Kára.
Þá er séð varð, að Margflötungarnir fimm
komu þarna við sögu mátti setja upp töflu,
svo:
Grímur — Loft — Áttflötungur
Skarphéðinn — Eldur —s Fjórflötungur
Helgi — Vatn — Tvíflötungur
Mörður — Jörð — Sexflötungur
Kári — Tími — Tólfflötungur
Standa þessar tilgátur óhaggaðar enn í
dag, og hefur engin tilraun verið gerð til að
bylta þeim. Þá hefur heldur ekki verið reynt
að kryfja efnið að öðru leyti við háskólann.
Standa ýmsir því undrandi frammi fyrir
•niðurstöðunum, svo sem vonlegt er.
FRUMMYNDAKENNING
Platons
Ástæðan til að ofangreind hugtök eru
tengd „persónum" í Njáls sögu er sú, að
Njála er rituð „ljóst", annars vegar, „dulið“
Fundarstaðir margflötunganna í stein-
aldarminjum Skotlands. sumir helzt
landnámsmenn Islands komu frá Suðu-
reyjum, margir komu við á Orkneyjum.
Á báðum þessum stöðum finnast marg-
flötungar gerðir af steini. Helztu stærð-
fræðingar eins og Keith CritclAow og
Fridhjof Schuon telja að tölur í þessum
„pýþagórsku“ fræðum hafi verið „pers-
ónur en ekki stærðir" („personalities
and not quantities)).
hins vegar. Þar er m.ö.o. um að ræða yfir-
borðsmerkingu, sem allir skilja, en að auki
annarlega merkingu heimsrásar og dulfræða
miðalda, sem nánast enginn norrænumaður
hefur skynjað á síðari tímum. Þá fylgir og
siðferðileg kenning — „mórall“ — um dýpstu
helgidóma kristni, sköpunar og heimsendis,
sem vitmenn virðast hafa af lesið. Höfuð-
skepnurnar, Tíminn og Margflötungarnir
fimm voru regintákn launsagnarinnar. Hvers
vegna? Vegna þess, að alheimurinn var gerð-
ur af Margflötungunum fimm samkvæmt
fornum fræðum. Það voru þeir Margflöt-
ungar, sem skapaðir voru í öndverðu, og það
voru þeir Margflötungar sem eyddust í eldi
endalokanna. Tíminn einn komst af — Kári.
Og víkjum þá að ritinu um bókmennta-
kenningar fyrri alda. Svo segir á bls. 35:
„Platon hugsar sér að þekking eigi við svið
hins skiljanlega og skoðanir við svið hins
sýnilega. Vitsmunir og þekking á formum
nálgast hið sanna, en almenn vitneskja,
skoðanir og blekking stefna í ö/uga átt, í
átt frá hirvu sanna.“ Samkvæmt RÍM er hugs-
unin að baki Njálu einmitt þessi: Annars
vegar er svið hins sýnilega, hins vegar
„vitsmunir og þekking á formum“, sem eru
hið „sanna“ eðli þessa mikla listaverks
íslendinga.
Þá minnist Árni Sigutjónsson á það, að
Platon hafi rætt um það „sem einn mæli-