Lesbók Morgunblaðsins - 28.05.1983, Blaðsíða 16

Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
s/p fknr, fLílf m <*SÍU ■ Ke® iMÍ- roK inir J>ýR fvílA BlNl Dmn
— H e i M Æ K R Tf, A L L
tJSi & 'A R N A F '0 L A»Ö*T-| tíLTI e P L 1
'■Z-X- MI- it L / N u R BiÓM Sl'h F 7 b L A Knó ir UÍINAI i>
t ?£MN- KíAfr. U«. fii T- F.SK F L A K A R STIHLL Któs- A L 5 rówM ÓANAA, £ 1
Þ A M B A Fpiíl S M A R I \IC IT K A N N
A F UtfTr T U s U M SfW £ £> L U N A £>uC- LEC- UR
Kífpa UM K L T A 5 T ím U p. 1 N KVoffl KlHMt N A 0. 1
■ R tiiiP.?. 'o N A K fAuovR Ti* K E h íPc*» SK-.iT. h A R I £>
4? E F L l RECN »Í«LTA U R Kvtw 1 yr'rut UnLM c 'E l F«UM- AtMMW yN I
SAFM N '0 1 7A«»- -AA <; T 0 R 3 A R TÓNM rÓNM £ '0 N A!
Kv£N- f/AFN N A N N A 6TÓ £ 'O A R IAM- R AM D A '1 5 TÓK N
EM»- \t*(< u 9 *TV*N- fpf? r> L 4 A dlíPAN HhinM á K E J N A N (x UO
2f.«i Mtttt> N N 'o T A L IClPP- UR 'A T A K FLAN- AK A N A R
Flom A 5 M A (eih# Æ T L A R fclÐA ú. R A M A
þ\l'l - L’iVCUR. eiM- K 1apar Kvaí> UtA- &OB5- MeiJiO Hktána 6L' UNlD' UC 1 N (v £P(R
ÍivS>- SKOG- r>Ý&. HUCA9AR
flL FuCLAK FUL L risK- UR/NN ÍAMHLI.
-> IAANf (íramn- UR 'íoNM 'íí-'flT- li>
BTHULi m- vc(?í> RENÍt- IR.
án. L 'IF~
1 5 P o fZ
ftár- RÁÞ fr'a- ÍÓCAl/fl ÍRi'ó - KoííMfi fl ýr IMN To<l\
N) IT- Í-AUSA BÓLVA &oRf>- ANb|
RoLftM Hltóm
MVMT H MUH- ABAE- FU LL MMUS NAFM Xfni auf> ík A55' ANA 'bfÁM - irG f>iR
'ohim- INOUM KéPPMÍ
AFAN- UM MKTur 'ANfcai* AN
L©KI£> iK.iT.
'oíie- ywtJ i $A^;» ValT. FÆTT
Áv- ÓTT- U«. 0ARO AL» -♦KllvJto ► BRuk* AO 1
ILL- 6«est PoRDA
<a HnSvLi-r- ■ |+ uuet> I TA*T PLAMiS TULð- ue HÉft- gERCI END- ÍNÁ, 1 ?o’h- Vt'RH Taim 5KEL
Mvtta- lanc ÍKftRT- LRIPUK 5£X £|M - KFaIHIS- TTAFllt L', K- AMÍ- Hluti
K£YPei fNOINC
/ Kó2>- 1 $>
■MEr^N ioNM
að snúa sér að þeim þætti í
greinum þeirra Halldórs pró-
fessors og Jóns Óskars rithöf-
undar þar sem þeir fjalla um
áherzlur og málnreim.
Vitanlega er ég sammála
Halldóri prófessor um þau
dæmi, sem hann nefnir um
rangar áherzlur og ýmislegt er
vafalaust til í því með sama
hætti, sem Jón Óskar rithöfund-
ur segir um þessi mál. Það má
þó furðulegt teljast, þegar menn
setjast niður til þess að skrifa
um rangar áherzlur í íslenzku,
að framhjá þessum áhugamönn-
um um íslenzku báðum skuli
fara það, sem hljómar í eyrum
hvers manns hér á landi dagl-
ega. Það er sú sannreynd, að Is-
lendingar lesa allt öðru vísi en
þeir tala! Og hvað er það, sem
einkennir þennan lestur upp-
hátt? Hann er fyrst og fremst full-
ur af röngum áherzlum! Venju-
legur íslendingur hefur ólíkt
færri rangar áherzlur í mæltu
máli en þegar hann les upphátt.
Ég geri ráð fyrir að flestir geti
orðið ásáttir um það, að heppi-
legast sé, að upplestur hljómi
eins og skýrt og fagurt mælt
mál. En slíkt er afar sjaldgæft
að heyra. Það heyrist tæplega
nema af vörum leikara, sem
hafa verið þjálfaðir í því, að láta
það sem þeir lesa upp hljóma
sem líkast mæltu máli. En hvers
vegna lesa íslendingar allt öðru
vísi en þeir tala? Svarið er ein-
falt: ÖII lestrarkennsla á íslandi
er röng!
Það er einmitt þessi sann-
reynd, sem leiðir til ótal rangra
áherzlna í lestri, sem lítið eða
hverfandi gætir í mæltu máli.
Það er vissulega engin smáfull-
yrðing, að halda því fram, að öll
lestrarkennsla á landinu sé röng
og leiði því til lestrarmáta sem
er gjörólíkur mæltu máli. Það er
því vissulega kominn tími til að
færa rök fyrir slíkri skoðun. Hér
er gengið út frá því, að menn séu
sammála um það, að móðurmáliö
eigi ekki að gjörbreytast við það
eitt að vera lesið upp. Þetta er
sama tungumálið, hvort sem það
er lesið eða talað, er það ekki?
Hvers vegna er móðurmálið þá
lesið upp allt öðru vísi en það er
talað? Sökum þess að það er
kennt að lesa það upp með þess-
um hætti, þótt sá lestrarmáti
hafi í för með sér ógrynni af
röngum áherzlum.
Það, sem einna mestu veldur
af þessu tagi, er röng kennsla í
sambandi við tvo stafi, þ.e. h. og
Þ-
Þetta liggur í þeim misskiln-
ingi kennara, að kenna öllum að
bera jafnan stafinn h fram í
upphafi orða og kenna fólki
einnig að bera þ-ið alltaf fram
hart. í mæltu máli sleppa menn
jafnan h-inu framan af áherzlu-
lausu orði og bera þ-ið fram
mjúkt (ð), þegar orð sem hefst á
þessum staf á að vera áherzlu-
laust. Rannsókn mín á mæltu
máli hefur leitt til þess, að ég
hef komizt að því, að um þetta
hvort um sig gilda ákveðnar og
undantekningalausar reglur.
Þessar:
H-reglan
Þegar orð sem hefst á þ er
áherzlulaust í setningu, feilur
h-ið niður í framburði. Eigi orð-
ið hins vegar að hafa áherzlu,
er h ið borið fram.
Þ-reglan
Þegar orð sem hefst á þ er
áherzluiaust í setningu, er þ-iö
borið fram mjúkt (ð), en eigi
orðið hins vegar að hafa
áherzlu, er þið borið fram hart.
Maídagur í Malawi
Frh. af bls 5
mann, sem einn af okkar sauða-
húsi, enda menntaður í Evrópu.
Og víst var hann menntaður mað-
ur á okkar vísu en líká á sína. í
honum lifðu tveir heimar, svarti-
galdur Afríku og svokölluð upp-
lýsing Evrópu og þessir ólíku
heimar virtust ekki lenda í
árekstrum.
Og hvað voru það annað en for-
dómar í mér að halda að maður-
inn þyrfti endilega að varpa sinni
menningu, sínum siðum, fyrir
róða þótt hann hefði hlotið
menntun í Evrópu?
Hvernig ætlar töframaðurinn
að bjarga þér úr þessu klandri?
spurði Knútur vantrúaður.
Töframaðurinn sendir ósýni-
legan mann til að sækja skýrsl-
una, og jafnvel þótt lögreglan upp-
götvi að skýrslan sé horfin, getur
hún engum um kennt nema
trassaskapnum í sjálfri sér.
Þetta hljómar mjög auðvelt,
sagði ég og var ekki laust við að-
dáun í rödd minni.
Það er auðvelt, sagði Austin
Mini.
Síðan leið dagurinn í góðu yfir-
læti og fróðlegum samræðum.
Austin Mini var mjög ræðinn og
fræddi okkur um ýmislegt gagn
sem töframenn geta gert fólkinu.
En jafnframt varaði hann okkur
við að þeir gætu líka valdið
ómældum skaða og hörmungum ef
þeir vildu svo við hafa. En mestan
áhuga hafði Austin Mini samt á
að ræða um hvað verða mætti
byggðinni til framdráttar, verk-
smiðjur, togarar, hótel og annað
þvíumlíkt.
Við kvöddum með virktum að
áliðnum degi og héldum til sama-
staðar okkar á ströndinni. Við
fundum farangurinn á sínum stað
undir runnanum. Heiðarlegt fólk í
Malawi. Við vorum þreyttir og
drógum okkur í hlé undan sólinni í
forsælu trés. Ég breiddi úr svefn-
pokanum og lagðist fyrir alsæll.
Sólin átti sem betur fer stutt í
náttstað, það er hægt að fá meir
en nóg af sól og breiskju.
Ég var að fitla við fílabeins-
hringinn sem ég hafði keypt af
gömlum manni á eitt kwacha fyrir
fáeinum dögum, og var eiginlega
alveg að sofna, þegar Knútur
ræskti sig og sagði: Það verður að
fara á markaðinn og kaupa eitt
búnt af banönum. Þeir sögðu í
morgun að þeir kæmu kannski í
kvöld.
Ókei, svaraði ég. Þú ættir þá að
fara að flýta þér af stað. Það verð-
ur orðið dimmt eftir þrjú kortér.
Ég fór í morgun, minnti Knútur
mig á, og meinti að nú kæmi það í
minn hlut að þramma þessa þrjá
kílómetra til markaðarins.
Hvað er þetta, möglaði ég.
Heldurðu að ég fari að ganga alla
þessa leið fyrir skitna banana. Sá
sem vill banana verður að sækja
þá sjálfur.
Ókei, sagði Knútur. Ef ég fer á
markaðinn kaupi ég ekki handa
þér, því þú átt að fara nú. Ég fór í
þrjú síðustu skiptin.
Ég hef enga lyst á banana, sagði
ég. Satt að segja finnst mér þeir
vondir.
Já, þú hefur bara lyst á bjór og
sígarettum. Á eftir þessum orðum
kom ísköld þögn. Við sátum hljóð-
ir í nokkrar mínútur. Þá gafst ég
upp.
Ókei, úr því þú endilega vilt,
láttu mig þá fá peninga.
Knútur rétti mér budduna og ég
lallaði í burtu án þess að mæla
orð. Ég gekk út á malbikaða veg-
inn sem liggur frá hótelinu, fram-
hjá litlu hvítu starfsmannabú-
stöðunum. Börnin, sem voru úti-
við, hættu leik sínum en fóru að
skoða mig þess í stað. Hrópuðu til
mín og veifuðu.
Húsmæðurnr brostu til mín út
um eldhúsgluggana, hinar sælustu
á svipinn, enda streymdu verka-
mennirnir nú heim á leið, vinnu-
dagurinn var á enda og framund-
an fríkvöld. Ég mætti líka konun-
um sem höfðu verið að tína sprek í
skóginum, og báru núna kestina
heimleiðis á höfðinu.
Ég herti gönguna, það var langt
til markaðarins og ég tók að telja
skrefin eins og mér er tamt þegar
ég gerist óþolinmóður að ná
áfangastað. Einn, tveir, þrír, fjór-
ir, taldi ég, og aftur einn, tveir,
þrír, í sífellu endurtekið.
Framhjá sandhæðinni og
skrælnuðu maísplöntunum, fram-
hjá strákofunum, rjóðrunum,
trjánum og runnunum. Þarna
voru börnin að reka heim júgur-
lausu kýrnar, heima gögguðu
hænsnin og geiturnar bræktu.
Þá rann það snögglega upp fyrir
mér að mér bæri ekki að vera
svona óþolinmóður. Ekkert lá á, ég
var í Afríku, þetta er Afríka, sagði
ég við sjálfan mig. Kannski í
fyrsta og eina skiptið, og þegar ég
kem heim verður fílabeinshring-
urinn á fingrinum eina áþreifan-
lega minningin sem ég hef.
Ég hægði ferðina, sólin var
núna í bakið og alveg að síga á bak
við hæðina, dökkur skugginn
teygði sig yfir veginn. Já, Afríka,
til hvers ætti ég að vera óþolin-
móður þegar ég er að lifa þá feg-
urð sem einhvern tíma verður
ljúfsár minning gamals manns,
geymd í gulnuðum fílabeinshring?
Endir.
ÍJtgerandi: Ilf. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Haraldur Sveinsson
RiLstjórar: Matthías Johannessen
Styrmir Gunnarsson
Ritstj.ntr.: (iísli Sigurðsson
Auglýsingar: Baldvin Jónsson
Ritstjórn: AAalstræti 6. Sími 10100