Lesbók Morgunblaðsins - 28.05.1983, Blaðsíða 15

Ernesto Cardenal
Bœn fyrir Marilyn Monroe
Steirnr V. Árnason þýddi úr spœnsku
Herra
Virstu að taka til þín þessa ungu konu, sem alþekkt er í
gjörvöllu
jarðríki undir nafninu
Marilyn Monroe
Þó í raun héti hún annað
(en þu hefur nafnið, það er munaðarlausa telpan sem
var nauðgað níu ára
afgreiðslustúlkan sextán ára sem reyndi að stytta sér aldur)
Hún gengur nú fram fyrir auglit þitt án nokkurs andlitsfarða
án blaðafulltrúa síns
án ljósmyndara og gefur engar eiginhandaráritanir
alcin eins og geimfarinn úti í niðdimmri ómælisnóttinni.
í draumi sem barn þótti henni sem hún væri alsnakin
ínni í kirkju (að því er segir í Time)
frammi fyrir knékrjúpandi fjölda — höfuðin námu viðgólf
svo hún varð að tipla á tá til að stíga ekki á þau.
Þú skilur drauma okkar betur en allir sálfræðingar og
geðlæknar.
Kirkja, hús, hæli: það er öryggið í móðurfaðmi
en líka dálítið meira en það ...
Höfuðin eru aðdáendurnir, það er augljóst
(Það slær bliki á höfuð manngrúans niðri í rökkrinu
undir skini flóðljósanna)
En hið heilaga hús er ekkert stúdíó hjá 20th Century Fox.
Guðshúsið — úr marmara oggulli — er musterí likama
hennar.
Þar inni er mannssonurinn með písk í hendi
útrekandi víxlara og dúfnasala 20th Century Fox
sem hafa gert bænahús þitt að ræningjabæli.
Herra
I svo syndugum, menguðum, geislavirkum heimi getur þú
aleinn ekki áfellst eitt innanbúðar stúlkuskinn
sem dreymdi um það eins og aðrar búðarhnátur að verða
kvikmyndastjarna.
Og draumur hennar kom fram (en hann var í technicolor
litum)
Það eina sem hún gerði var að leika rulluna sem við
fengum henni
um okkar eigið lífshlaup — fáranlegt hlutverk það.
Fyrirgef henni herra og fyrirgef oss
fyrir vora 20th Century
fyrir þessi feykilegu firn, afurð okkar allra.
Hún var ástþurfi og við gáfum henni róandi lyf
og lögðumst svo lágt
að ráðleggja henni sálgreiningu.
Minnstu herra vaxandi myndfælni hennar
hversu hún hataði smínkið, samt varð hún að meika sig
og maka fyrir hverja upptöku
Þetta varð henni viðbjóður og skelfing, hún gerðist
óstundvís og óáreiðanleg.
Þessu líkast er
að hringja til að heyra þá einu vinarrödd sem maður á
og heyra símsvarann tuldra: SKAKKT NÚMER
eða sem einhver dauðsærður seilist eftir símanum, sem
óþokkarnir hafa slitið úr sambandi.
Herra
hver svo sem það var, sem hún árangurslaust reyndi að
hringja í
(kannski var það enginn eða þá einhver sem ekki stendur
i skránni
yfir Los Angeles)
Taktu samt símann!
Eins og aðrar verslunarmeyjar
lét hún sig dreyma um frama á hvíta tjaldinu
og líf hennar varð einna líkast þokukenndum draumi,
sem sálkönnuðurinn skráir og skýrir.
Hún var kysst með lokuð augu — unaðslegt.
En þegar hún lauk þeim upp var það ljósgeisli kastarans,
annað ekki
Og slökkvið á honum!
og takið niður herbergisveggina tvo (það var sviðsmyndin)
meðan leikstjórinn skundar burt með kladdann sinn
Því nú er upptöku á senunni lokið.
Eða var það sigling á snekkju, koss í Singapore, dansleikur
í Ríó, móttaka á sveitasetrí hertogans af Windsor,
sem horft var á úti í horni í íbúðarholunni.
Og kvikmyndinni lauk en það var enginn koss eða happy end.
Þeir komu að henni látinni í hvílunni með hönd á símtólinu.
Hvern ætlaði hún að tala við? Það upplýstist ekki.
Ernesto Cardenal (f. 1925) er núverandi fræðslumálaráð-
herra í Nicaragua, kaþólskur prestur og þekkt Ijóðskáld.
Hann tók þátt í misheppnaðrí uppreisnartilraun gegn
einræðisstjórn Somoza 1954 en ákrað síðan að ganga í
klaustur í Kentucky í Bandaríkjunum undir handarjaðri
hins þekkta kennimanns og rithöfundar Thomas Menton.
Cardenal tók prestrígslu 1965. Árí síðar er hann að finna á
eyju úti í Nicaraguaratninu þar sem hann rekur hjálpar-
stöð.
Þetta ljóð, Bæn fyrir Marilyn Monroe, er úr Ijóða-
safninu, einu af mörgum, Oración por Marilyn Monroe y
otros poemas, sem út kom 1965.
Cardenal hefur sagt að hann rilji nota Ijóðlistina til þess
að fletta ofan af óréttlæti og til að kynna guðsríki á jörðu.
Cardenal rerður að telja marxista. Hann hefur haft
geysimikil áhrif á menntamenn í latnesku Ameríku.
S.Á.
Ó guð vors lands
Frh. af bls. 3
nokkuð í ritum dr. Channings.
Hann þurfti ekki annað en að líta
í gamla árganga af Þjóðólfi.
IV
Það sem vefst fyrir Halldóri
Laxness þegar hann talar um
ríkistrú og „kokkabækur í trú-
arbrögðum" er sú staðreynd að
þjóðsöngurinn er einn af sálmum
íslensku þjóðkirkjunnar. Það
mætti halda að hann ætlaðist til
að Matthías kæmi allri orþódoxí-
unni fyrir í þremur erindum um
Guð og þjóðina til þess að þau
fengju inni í sálmabókinni. Kjarni
málsins er sá að þjóösöngurinn
sem er utan við ríkistrú Dana á
heima í íslensku þjóðkirkjunni, en
Laxness telur hana enn skuld-
bundna konungi, sem undir svar-
inn eið þröngvaði upp á okkur sið-
bót Lúters. Hann hefur prédikað
að evangelísk-Iúterska kirkjan
hafi verið ósamkvæm sjálfri sér
þegar hún ásamt þjóðinni sagði
konungi upp árið 1944. En til þess
að halda slíku fram þarf alveg sér-
stakar guðfræðilegar stellingar og
auk þess að setja kíkinn fyrir
blinda augað gagnvart allri ís-
lenskri kirkjusögu síðastliðin
hundrað ár eða svo.
Danakonungur varð einvaldur
yfír kirkjunni og bar með slíkur
ábyrgð á allri opinberri guðsþjón-
ustu sem hann ákvarðaði í smá-
atriðum með lögum sínum og
regiugerðum. En hann var ekki
páfí eða heilagur dýrlingur. Hann
varð aldrei faðir eða höfuð kirkj-
unnar í þeim skilningi. Jafnvel
leikmaður í guðfræði veit að hin
raunverulega kirkja Krists er hinn
„ósýnilega kirkja", þ.e.a.s. Jesús
Kristur innra með manninum og í
samfélagi kristinna manna. Yfír
þessari kirkju hafði Danakonung-
ur ekkert að segja og það vissu
menn mæta vel samanber hugtak-
ið Konungur Konunganna. Þjóðin
og kirkjan lentu ekki í neinum
sálarháska árið 1944, og þjóðkirkj-
an varð ekki fyrir neinni kata-
strófu, enda hafði hún ekki misst
sinn konung. Danakonungur var
kvaddur með vinsemd og virðingu
jafnvel þótt hann setti upp á sig
snúð. Kirkjuritið t.d. ber þess vott
hve íslenska þjóðkirkjan fagnaði
lýðveldinu heilshugar. Taki menn
mark á samþykktum æðstu presta
og kirkjuþinga og það eru nú for-
dæmi fyrir því, ætti ekki að vera
neinn vafí á því að þjóðkirkjan
byggir á lýðveldishugsjóninni. Það
getur verið að þetta sé einhvers-
konar „síðprótestantískt fyrir-
brigði'* en ég held að íslendingar
almennt séu sælir í þeirri trú,
a.m.k. bendir endurskoðun stjórn-
arskrárinnar undanfarið ekki til
annars en að menn séu, nánast
með þegjandi samkomulagi,
ákveðnir í að varðveita þau tengsl
ríkis og kirkju sem gera evangel-
ísk-Iútersku kirkjuna að þjóð-
kirkju. Árið 1874 var samt trú-
frelsi innleitt sem meginregla og
upp úr því gátu menn lögum sam-
kvæmt orðið únitarar, kaþólskir
og all mögulegt, en tiltölulega fáir
hafa notað sér það frelsi. Sama ár
voru 1.000 ár frá upphafí íslands-
byggðar og Matthías samdi „Ó
Guð vors Iands“. Konungur færði
íslendingum stjórnarskrá og Al-
þingi löggjafarvald í innri málum,
m.a. kirkjumálum og þar með var
lagður grundvöllurinn að þjóð-
krikju íslendinga. Þegar Alþingi
skipulagði þjóðhátíðina 1874 lét
það boð út ganga að hún skildi
fyrst og fremst haldin heilög með
því að halda guðsþjónustu í kirkj-
um landsins og var það gert.
Nokkrar stólræður sem varðveist
hafa frá þeim tíma og ég hef
gluggað í eru fullar af þakklæti til
Guðs og hins ósýnilega afls sem
lét þjóðina lifa. „Ó Guð vors
lands“, er eins og voldugur sam-
nefnari allra þessara lofgerða til
Guðs.
Önnur þrep á þeirri þróun sem
gerðu evangelísk-lútersku kirkj1
una að þjóðkirkju var þegar stift-
yfírvöldin voru lögð niður, vígslu-
biskupsembættin stofnuð, kirkju-
ráð og kirkjuþing, en iokastigið
var í raun 1944 — málefni kirkj-
unnar voru sem sagt komin í
hendur þjóðarinnar. Um leið og
þessi þróun hefur átt sér stað, hef-
ur hin síðprótestanski hymnus
séra Matthíasar eins og vaxið
sjálfkrafa og án valdboða inn í
það hlutverk að vera þjóðsöngur,
æðsta tákn íslenskrar ríkistrúar,
og verður ekki haggað þaðan með
vilja þjóðarinnar. Nú á þessu ári
skilst mér að Alþingi hafí einmitt
löghelgað „Ó Guð vors lands" ein-
an og óbreyttan í þessu hlutverki,
og er það alveg samkvæmt eðli
þjóðsöngva og þarf ekki að koma
á óvart. „Ó Guð vors Iands“ er
nefninlega vitnisburður um trúar-
legt inntak ríkisins og um leið
þjóðríkisgrundvöll kirkjunnar.
V
Eins og Laxness bendir sjálfur á
þá fer vel á því að syngja þjóð-
sönginn í kirkjum „með lærðum
kantórum, háum hvelfíngum, og
titrandi bergmáli í hvelfíngun-
um“. Nú eru einmitt glæsileg skil-
yrði fyrir slíkan flutning að rísa á
Skólavörðuhæðinni. En „Ó Guð
vors Iands“ —■ og þetta er einmitt
aðalatriðið — gengur í öllum
kirkjum landsins, já hverri ein-
ustu, og það gerir hann frábærlega
vel til þess fallinn að vera þjóð-
söngur.
Lundi, Svíþjóð,
á boðunardegi Maríu,
Pétur Pétursson
Heimspeki-
deild hafnar ...
Frh. af bls. 3
kennslu hjá mér, um fjörutíu
manns að meðaltali. Svo ekki
skortir áhugann!
En nú er kominn tími til þess
15