Lesbók Morgunblaðsins - 28.05.1983, Blaðsíða 4

Smásaga
eftir
Hafliða
Vilhelmsson
Þegar ég vaknaði var svefnpok-
inn hans Knúts tómur. Honum
líkt að fara á fætur löngu á undan
mér. Ég þurfti ekki að undrast
það. Knútur var gæddur þeim eig-
inleika að geta sofnað um leið og
hann lagði höfuðið á koddann, eða
í þessu tilviki, samanvöðluð fötin
sín. Ég á hins vegar afar bágt með
svefn og stundum sofna ég alls
ekki. Þetta heitir að vera svefn-
laus, eða þjást af svefnleysi.
Heilsufræðin telur svefnleysi vera
af hinu illa. En mér er alveg sama.
Á meðan Knútur svaf og snörlaði í
svefni eða muldraði einhver
óskiljanleg orð, lá ég á bakinu og
reykti Life-sígarettur í gríð og
erg. Hlustaði á gælur vindsins við
laufin á trjánum og stytti mér
stundir við að telja stjörnuhröpin
á himninum.
Þetta er einkennilegt. Heima
hef ég aldrei orðið vitni að
stjörnuhrapi, og ég man að þegar
ég var barn, var ég því feginn.
Amma hafði talið okkur börnun-
um trú um að þegar stjarna missti
takið á festingunni og pompaði til
jarðar, væri eitt lítið saklaust
barn að gefa upp öndina. Og það
er ekkert spennandi að deyja,
skildist manni þegar á unga aldri.
Að minnsta kosti mátti aldrei tala
hátt um það þegar einhver dó,
eins og ró þeirra dauðu verði rask-
að!
Ég reykti næstum því hálfan
pakka áður en ég sveif í svefninn
eða öfugt. Og víst hlýtur barna-
dauðinn að vera mikill í Malawi ef
hver stjarna sem hrapar er lítið
barn að deyja. Ég taldi þrjátíu
blossa á svörtum næturhimninum,
rauð ljós sem kviknuðu, skutust
eins og eldibrandur milli stjarn-
anna og dóu síðan út, eins og
neyðarblys í dimmri þoku.
Ég reis upp við dogg og teygði
aðeins úr mér. Allt var eins og í
gær. Sólin kom vel á veg uppjóð-
rétta braut sína, þunglamalegar
öldurnar á vatninu hvítfextust
luntalega í flæðarmálinu. Rétt
framundan kúrði Grand Beach
Hotel og beið eftir ríkum gestum
frá Suður-Afríku sem komu þang-
að á hverjum degi, flýjandi amstr-
ið heima til að njóta friðsællar
helgi við þriðja stærsta vatn
Afríku.
Að baki mér slógust fátækleg
fiskimannatjöldin í vindinum.
Eintrjáningarnir komnir á þurrt
og veiðimennirnir að gera að afl-
anum sínum. Börnin að háværum
leik í námunda við tjöldin og kon-
urnar áttu í baksi við eldana.
Ég svipaðist um eftir Knúti en
kom hvergi auga á hann. Hann
var ekki einu sinni niðri við vatnið
að baða sig. Ég smeygði mér í föt-
in og dró á mig skóna en eftir að
hafa setið og beðið í smástund í
þeirri von að Knútur birtist nú,
ákvað ég að mér væri orðið of
heitt til að bíða lengur. Best að
fara á hótelið og kæla sig niður
með einum bjór. Það hlyti að vera
óhætt að skilja hafurtaskið eftir,
ekki voru fiskimennirnir þjófóttir.
Við Knútur höfðum legið þarna í
viku og ekki orðið varir við að
neitt hyrfi frá okkur.
Ég lullaði af stað yfir heitan
sandinn, fékk glýju í augun af
glampandi hvítu vatninu. Klofaði
yfir girðinguna inn á hótellóðina.
Litlu seinna var ég kominn á bar-
inn.
Steve stóð fyrir innan borðið og
var að þurrka glös, eins og alltaf.
Hann fagnaði mér vel, brosti út
að eyrum, lýsti því yfir að það
væri góður morgunn og spurði síð-
an hvers ég óskaði.
Einn Carlsberg, takk fyrir.
Steve kom með glas og einn
elefant. Ég reyndi að treina ölið
en horfði von bráðar í tómt glas.
Best ég fái annan til, hvíslaði ég
að Steve.
Þegar sá bjór var búinn, þuklaði
ég smápeningana, tambala heita
þeir, og komst að því eftir smá
umhugsun að bjórinn væri ekki
svo dýr. Ekki miðað við hvað hann
myndi kosta heima á íslandi. Auk
þess, þá var Knútur hvergi nálæg-
ur.
Ég pantaði mér einn í viðbót.
Það var auðfengið. Verst var að ég
hafði gleymt Life-sígarettunum í
svefnpokanum. Ég var að hugleiða
hvort ég ætti að splæsa í einn
pakka handa mér því það er svo
gott að reykja með bjór, en þá
stöðvaði Knútur fyrirætlan mína.
Þarna ertu þá, heyrði ég sagt
fyrir aftan mig. Ég hefði svo sem
mátt vita það.
Ég sneri mér við. Knútur stóð
gleiðfættur í dyrunum á slitnu
sandölunum sínum og í gallabux-
unum sem hann hafði breytt í
stuttbuxur með því að klippa
skálmarnar af. Svart hárið féll
ofan á sólbrúnt ennið og í brúnum
augunum örlaði á hneykslun.
Knúti var ekkert gefið um að pen-
ingarnir okkar væru notaðir í
óþarfa. Enda áttum við ekki of
mikið af peningum og lifðum afar
spart. Áður en við héldum upp frá
Salisbury, höfðum við fastsett
okkur að nota enga peninga í far-
artæki né kaupa okkur gistingu.
Þetta höfðum við staðið við þá tíu
daga sem við höfðum verið á leið-
inni hingað til Malawi-vatns. Með
einni undantekningu þó; þegar við
hlupumst á brott frá klerkunum í
Lilongwe, þá bráðlá okkur svo á að
við tókum fyrstu rútu úr bænum.
En það er nú önnur saga.
Er þetta annar bjórinn þinn?
spurði Knútur önuglega.
Nei, svaraði ég sannleikanum
samkvæmt. Ertu með sígaretturn-
ar mínar? spurði ég svo eftir and-
artaksþögn.
Okkar, leiðrétti hann mig. Nei,
ég er ekki með þær, sagði hann
svo. Það eru svo fáar eftir að mér
fannst ekki taka því að koma með
þær.
Ég þagði. Þegar þessi gállinn er
á Knúti er best að segja sem
minnst. Ég hætti að minnsta kosti
við að spyrja hvort hann ætlaði
ekki að fá sér einn bjór. Best að
hafa sig sem minnst í frammi þar
til fýlan er rokin úr honum.
Ég sötraði bjórinn, Knútur stóð
við hliðina á mér og eyðilagði
ánægjuna fyrir mér. Það var
eitthvert samviskubragð af bjórn-
um.
Hvar varstu? spurði ég eftir
þrúgandi þögn.
Fór á markaðinn og keypti
hnetur. Ætlaði að fá banana en
þeir fást ekki fyrr en í kvöld,
sögðu þeir.
Hnetur? Eigum við að lifa enn
einn daginn á hnetum? Ég gat
ekki leynt vonbrigðunum og vand-
lætingunni í rödd minni. Við höfð-
um ekki fengið almennilegan mat
síðan við komum til vatnsins. Ef
frá eru taldar rándýru samlokurn-
ar sem við keyptum fyrsta daginn
af því við vissum ekki hvað þær
voru dýrar. Síðan höfðum við lifað
á appelsínum og hnetum en af
þeim var gnótt á markaðnum.
Bananar fengust sjaldan og fyrir
utan úldna sólþurrkaða smáfiska
fékkst fátt matarkyns á markaðn-
um. Auðvitað var alltaf til kóka
kóla eða Chibuku, ódýri gallsúri
bjórinn á fernunum.
Að vísu fengum við Knútur einu
sinni fisk af fiskimönnunum. Þeir
veiddu aðallega jambó, bragðgóð-
an fisk sem lítur út eins og hvítur
karfi. Líklega myndi hann vera
kallaður vatnakarfi heima. En við
vorum hálflatir við að matreiða
fiskinn. Við vorum ekki með nein
eldunartæki með okkur og þrædd-
um þess vegna fiskana upp á grein
og héldum þeim yfir eldi. Allt of
mikið vesen, en ég minntist hve
vel þeir smökkuðust.
Ég ætlaði að kaupa fisk, sagði
Knútur og var drýgindalegur með
sig. En ég hætti við það á síðustu
stundu.
Nú?
Ég hitti skólastjórann. Hann
var að sporta sig um á skellinöðr-
unni sinni.
Hann Austin Mini Kamuyango
eða hvað hann heitir?
Já, hann og engan annan og
gettu hvað? Knútur ljómaði, hann
var ekki í fýlu lengur ef ég las rétt
úr andlitinu hans.
Hvað heldurðu að ég sé að geta?
svaraði ég og reyndi að leyna
áhuga mínum.
Eins og þú vilt.
Ókei, hvað sagði hann?
Hann bauð okkur í mat, ekkert
minna.
Hvenær? spurði ég ákafur og
fyrir hugskotssjónum mínum
flugu lærisneiðar, brúnaðar kart-
öflur, grænar baunir, rabarbara-
sulta og brún kekkjótt hveitisósa,
uppáhaldsmaturinn minn.
Við hittum Austin Mini fyrir
tveimur dögum. Hann hafði keyrt
fram á okkur þegar við vorum á
leið á markaðinn. Renndi skelli-
nöðrunni upp að okkur og heilsaði
með þeim hýrleika og innileik sem
fólkinu þarna um slóðir virðist í
blóð borinn.
Austin Mini, kom í ljós, var
skólastjóri iðnskólans sem stóð
þarna við vatnið ekki allfjarri
hótelinu. Við höfðum farið með
honum að skoða skólann. í óbæri-
legum hitanum sveittumst við
milli skálanna og skoðuðum
hvernig ungir Malawi-búar læra
handverk og iðnir, allt undir ötulli
leiðsögn Austin Mini. Hann sagði
tilgang skólans vera að kenna
ungu fólki svo það gæti séð um sig
sjálft að námi loknu, hver heima í
sínu byggðarlagi. Þess vegna var
ekki notast við nein rafmagnsknú-
in tæki við kennsluna því rafmagn
finnst óvíða til sveita.
Austin Mini var menntaður í
Þýskalandi og Bretlandi og því á
margan hátt líkur Evrópumanni í
hugsun og framkomu. Hann var
brennandi af eldheitri framfara-
þrá og vildi reisa ótal verksmiðjur
við vatnið og hleypa fleiri togur-
um á vatnið. Hann hló að sjón-
armiði okkar Knúts, þegar við
sögðum að okkur fyndist lífið við
vatnið í fullkomnu jafnvægi. Hér
hefur fólkið það ágætt, vildum við
meina. Er ekki til nóg af mat þótt
úrvalið sé ekki mikið, er ekki allt-
af gott veður, svo hús eru sama-
sem óþörf, sér ekki náttúran fyrir
öllum þörfum fólksins? spurðum
við en Austin Mini tók það sem
grín.
Og nú var okkur boðið í hádeg-
ismat til hans. Klukkan tvö tygj-
uðum við okkur af stað. íhuguðum
mikið að taka draslið með okkur
en földum það í staðinn undir
runna einum, sem náttúrulega var
enginn öruggur felustaður.
Svo röltum við af stað, styttum
okkur leið gegnum skóginn,
þræddum stíginn framhjá ein-
stæðum björgum eða sveigðum
fyrir risavaxin baobab-trén. Von
bráðar vorum við komnir upp á
sandhól einn mikinn en bak við
hann hvíla kennarahúsin, hvít
með flötum þökum. Austin Mini
hafði sagt okkur að hann byggi í
næstfremsta húsinu. En þegar
þangað kom sáum við að það voru
tvö hús sem voru næstfremst.
Hvort eigum við að pikka?
spurði ég Knút.
Hann pírði augun; þá er hann
að hugsa. Gerum eins og biblían
segir, sagði hann svo.
Hvað þá?
Þegar sá heimski fer til vinstri
sækir sá vitri til hægri.
Við bönkuðum á dyrnar á
næstfremsta húsinu hægra megin.
Lengi vel ætlaði enginn að koma
til dyra. Við rýndum í gegnum
skítugt glerið en gátum lítið séð
fyrir grútdrullugum gardínunum.
Við vorum um það bil að gefast
upp og halda að hinu næstfremsta
húsinu, þegar ung feimin kona á
hvítum kjól lauk upp dyrunum og
gæðist varlega út.
Er Austin Mini heima?
Konan fór í keng, greip saman
höndunum og hörfaði tvö skref
aftur á bak en gaf okkur síðan til
kynna með snöggri handasveiflu
að við skyldum ganga í bæinn.
Hlýtur að vera þjónustustúlkan
hans, hvíslaði ég að Knúti.
Alveg eins eiginkonan, sagði
hann.
Við tvístigum í forstofunni,
veigruðum okkur við að fara úr
skónum því gólfið í stofunni var
ekki nógu hreint fyrir sokkana
okkar. Svo gengum við inn í stofu
og konan flúði undan okkur en
kraup svo á kné.
Gjörið svo vel að setjast, herrar
mínir, bauð hún okkur lágum
rómi.
Ég settist í trosnaðan sófa og þá
valdi Knútur auðvitað að setjast í
gatslitinn setubekkinn. Þegar
konan sá að við vorum komnir í
hægindin, skreið hún aftur á bak
út úr stofunni, brosti afsakandi til
okkar og hvarf svo inn um eldhús-
dyrnar.
Fyrr má nú vera, tautaði Knút-
ur fyrir munni sér. Ég hristi höf-
uðið. Svo fórum við að virða fyrir
okkur stofuna með gestsaugum.
Það var ekki mikið að sjá. Auk
sófans og setubekksins og gamla
sófaborðsins þar á milli var fátt
annað húsgagna en traustbyggt
matborð úr harðviði sem stóð rétt
við eldhúsdyrnar. Á veggjunum
héngu nokkur gömul almanök til
skrauts og þar að auki fróm
áminning í svörtum sorgar-
ramma: Jesús er húsbóndi á þessu
heimili og leggur eyrun við öllu
sem hér er sagt. Amen.
Þá birtist stúlkan í eldhús-
dyrunum. Hún skotraði til okkar
stórum augunum, læddist svo
flóttaleg með tvo bolla og undir-
skálar og slengdi þeim á matborð-
ið. Hrökklaðist svo inn í eldhúsið
aftur.
Við fáum þó að minnsta kosti
te, sagði ég.
Ég er ekki viss um að við séum í
réttu húsi, sagði Knútur.
4