Lesbók Morgunblaðsins - 04.09.1982, Blaðsíða 16
Krossgáta
Lesbókar
Morgunblaðsins
Lausn
á síðustu krossgátu
ÖÞOL- ANOl 5KAUT IfiNCO £1MHC. T'- iTlT- ILL Fuc.l istu Mtnun 0«4R BJfll
5 o P A R —> V A Þ P L E á A
M&l B 'o L. A L'iTinn ÍTlUt^ A l VoTaR. P- 'o N A R
VÖLVA FÉUC, Cuíoi ÁVÍrue Æ L 1 <3uC A. L. \ ft MAHNS Hh££l A 4 L 1
HEV- HRVÍR 1 Hw 5 K Á R A H N 4 ðMR A N A R MfTTUR SPIL- 1 t> L A <x.
Strí d 1* B LÍTiL- FIÖR- cec.u* £ T 1 R Mnn A A EL0S- VOÐA OlAÐAR K 'A T A R ú
* VtRr- OoflO A L RAUPA IKÓH 4 R O B S A HSMH 'I 1? K4»L- P»»*- L
L ‘E L E A u R. Kuað R O R R A TóVlW KKIr- Abi F A
Rkh- INAl & T l C. A M A 0 U R Lvr- UR E N P A R
5 K«- flwr P U N T A foM N'iiK AND- N A u n T 1 L Þwíað A MIUC-
5W- fMW* m roc,- AÞMfl R STtnrr K«tM- NOFN li R A S A 0 lúTlH Fuc L- N Á L l AI
* /t.m.. KVfilK u«. V A R b»«N>- f r/tti*. Á lnr»n* U T Xntri^ HÁS 1 L A R A R A
t? R £> L A Cl Æ> u R ffiUFL- UNIN 'o N Æ i> 1 £>
Þhökí- UK N A U M u R Auo- L IND N 'A n A MÁlmi r 1 N /
♦ r»»t- A K R A T A N U N1 S PA«- *AM- UR N Ý T 1 N N
„Ob S'* K0CN- NAFN HER.- C-eRc.1 Skrif-I AR. | RwS IK. EUL L V HVAÐ
KAUP- 4T/\Ð Fr^un- ep-Ni
VÆCAK • . 5ÆLU fuM&A
KEMST OC.M SKV\SS- AN fl 1
STAFUR
F4TN- APUR VÓMD- Mll Beita AÖEINS Ttr- | L. L-
Lofir Bl'om
8íl- PRuiLft íl'at HÆTYu- LÉCih R
FUC.L- AR SKRlFflR SKoTr
DRewe, INNI BÆTftR- NftFN
Stör- BuRT LTVaF 5TÓ - nann LE IT i/
HUND- UR SÓPlUM RÓMl/. t/\l^
MfiN- ÍIÐUR KESR þRDNHV- AR Ó5AA0- ÍT/Íf>- 1E H/ti)
R\S4- KöNm- LO ÍKÉLfl- C-gCv
ENO- M4TAR Sl'ita H IT
RÓA írÁVAR. C-í-Rie
i PRTK- Apuft Rosti KoNA
Hey S - tcajíi- i u
MALM- UR m
MCIMU.I + Reanu> BAR- OAai
Svo
mœlti
veg-
prestur
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík
Kramkv.stj.: Haraldur Svein.sson
RiLstjórar: Matthías Johannessen
Styrmir Gunnarsson
Rit.stj.fltr.: Gísli Sigurðsson
Auglýsingar: Baldvin Jónsson
Ritstjórn: AóalstrKti 6. Sími 10100
Það er eins með mín skrif
sem annarra, sitthvað vekur
þar andsvör og athugasemdir,
— og þá kannski einkum
spurningar. Sumar þessara
radda ná til manns eftir ýms-
um krókaleiðum, stundum er
líka vikið að manni spurningu
á förnum vegi. Einhverju er
kannski svarað í þessum þætti.
Tveimur ónefndum ungum
hagyrðingum frá ónefndu
plássi sem sendu mér póstkort
og eina spurningu þakka ég
áhuga.
Það er alkunna að ég hefur
verið bannorð hjá fjölmörgum
fornum sagnariturum. Menn
áttu í lengstu lög að fela sig.
Sá er þetta ritar, sá er hér
heldur á penna. Þannig var
komist að orði og svo gera
menn enn, þegar fyllsta hlé-
drægni er sýnd, stundum eru
það raunar látalæti. Sjálfur
reyni ég, þar kemur orðið, að
forðast persónufornöfn, veit
því vel hve örðugt það er. Lát-
um því slag standa að þessu
sinni og komumst að efninu.
Eins og oft hefur fram kom-
ið gaf undirritaður út bók sína
Þorpið haustið 1946. Strax og
friður var kominn braut ég all-
ar brýr að baki mér, ungur og
bjartsýnn maðurinn, seldi
tímarit sem ég átti og stjórn-
aði og gat þá talist vænlegt
lifibrauð, og fór til Svíþjóðar,
hugðist vera þar í tvö ár.
Strax á miðju næsta sumri
var ofannefnd bók tilbúin til
prentunar. Eg skrapp þá heim
með handritið og ætlaði mér
tvo mánuði til þess að koma
bókinni út. Ég reyndi á einum
stað með útgefanda. Ekki
nennti ég að fara með handrit-
ið víðar. Ég samdi við prentara
um að hann setti bókina, ann-
an um að hann raðaði efninu á
síður, það er kallað á fagmáli
að brjóta um. Svo keypti ég hjá
pappírssala efni í bókina. Ung-
ur prentari hafði þá keypt sér
gamla pressu, þ.e. prentvél, og
var að setja hana niður í bak-
húsi við Oðinsgötu eða Þórs-
götu. Hann prufukeyrði hana á
þessum Þorpsörkum. Þrír
prentarar voru komnir til sög-
unnar. Upplag 500 eintök.
Jóhannes Jóhannesson gerði
teikningu að minni fyrirsögn,
bakgrunnur grænt á hvítu og
þar teikning af vegpresti með
vísum, sem bentu sinn í hvora
áttina, ef ég man rétt. Þar stóð
bókarnafn og höfundar með
svörtu letri. Bókaverslun Máls
og menningar sá um að dreifa
bókunum í verslanir í Reykja-
vík og Hafnarfirði. Ekki leyfði
bjartsýnin mér að gera ráð
fyrir sölu á fleiri stöðum. Það
var og raunsýni. Engar pant-
anir komu neinsstaðar að.
En ég á eftir að segja frá
einu atriði varðandi þessa
bókaútgerð. Ég átti nokkuð
innangengt í Þjóðviljann, var
einn af þeim mörgu sem í
þegnskylduvinnu sendu honum
efni. Stundum hafði Jón
Bjarnason blaðamaður þar
viðtöl við okkur, sem stóðum
blaðinu nærri. Þegar mikið var
að gera vorum við, sem þannig
lögðum til efni, látnir sjá um
það að nokkru leyti sjálfir að
ganga frá þessu í hendur
prentaranna, blaðamaður rit-
aði kannski smáklausu með og
setti svo stafina sína undir.
Slíkt viðtal birtist við mig í
Þjóðv. 13. okt. 1946. Og hluti af
því var prentað á baksíðu bók-
arkápunnar.
Þetta lesmál af kápunni var
svo birt sem bókarauglýsing
einhversstaðar, og varð að því
leyti frægt, að um þessa aug-
lýsingu birtist harðorður rit-
dómur eftir héraðskunnan
bónda og refaskyttu á útnesj-
um syðra. Hann var góður
hagyrðingur og þóttist sjá
mikla vá fyrir dyrum, ef farið
væri að yrkja svo sem um-
ræddur bókarhöfundur hótaði.
Þetta vakti meira umtal í blöð-
um. Skrifuðu menn með og á
móti þessari ljóðagerð. En ekki
seldist bókin samt eða var les-
in að ráði.
Nú ætla ég að bæta gráu
ofan á svart og auka á fyrri
ávirðingar mínar um sjálfstal,
svo að ég nú ekki noti orðið
sjálfsdrýgindi, og birta þann
kafla sem var á Þorpsbakinu
og sem vakti jafnvel öllu meiri
deilur en bókin sjálf fyrir 36
árum:
„Þetta er órímaður flokkur
um þorpið, uppvöxt höfundar-
ins og reynslu — án þess að
bókstaflega sé talað — og
myndir úr lífi alþýðufólks úr
umhverfi heimahaganna. Best
er að taka það fram í þessu
sambandi að skáld leika sér að
lyginni, og fer ég með stað-
reyndir eftir þeirri reglu.
Ég hygg að aldrei komi til
þess, að Islendingar hætti að
ríma. Ég fyrir mitt leyti mun
seint geta neitað mér með öllu
um þá ánægju að ríma. En
kröfur fólks um rím eiga ekki
alltaf rétt á sér, sumu efni og
sumum skáldum hæfir stund-
um betur form hins órímaða
ljóðs, en nokkuð annað. Brag-
eyra telst hvort eð er ekki
lengur til skilningarvita ís-
lenskrar alþýðu eins og áður,
og ljóðaáhugi er fátíðari nú, en
fyrir tveim tugum ára. Við
breytum ekki þessum stað-
reyndum með strangari rím-
kröfum til skálda okkar. Þeir
sem áður fundu hinn minnsta
rímgalla á vísu eru nú snill-
ingar í vélfræði, tónlist, hár-
greiðslukonur, góðir bílstjórar
og dugnaðarforkar á öðrum
sviðum þjóðmenningar og at-
hafnalífs — jafnvel kaupsýslu-
menn. Við þetta fólk tala
skáldin með öðrum hætti en
fyrr.
Ég á von á því að um bók
mína verði sagt: Þetta eru ekki
ljóð. — Ég svara: Mínir elsk-
anlegu, kallið það hvað sem þið
viljið. Skáld hafa löngum sagt:
Mitt er að yrkja, ykkar að
skilja, og sé það mælt hroka-
laust á það rétt á sér. Ljóð er
ekki hægt að leysa upp eins og
reikningsdæmi. Enginn mun
nokkru sinni mæta skáldinu í
tjáningu þess augnabliks er
kvæðið varð til. Engu að síður
getur það vakið sterkar, og
jafnvel sterkari kenndir, hjá
góðum lesanda en höfundi þess
sjálfum. Það skiptir mig
mestu, að það, sem ég geri,
verði einhverjum til yndis eða
hrellingar, snerti. — Kvæðin
eru ort fyrir greint alþýðufólk
og aðra, sem eiga hugarfar
þess, þeim treysti ég best til að
koma fordómalaust á móts við
höfundinn í gagnkvæmum
skilningi."
Jón úr Vör