Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1977, Blaðsíða 5

Aðalinngangur Solovétski klaustursins á samnefndri
eyju norður f Hvftahafi. Klaustrið var stofnað um
1450, en mörg hús og kirkjur innan klausturmúranna
eru frá 16. 17. og 18. öld. Solovétski klaustrið skipar
sérstakan scss f sögu fornrar rússneskra byggingar-
listar og sögu Rússlands yfirleitt.
alþýðu, hin blessaða og gjöfula Móðir Rússland,
umvafin djúpri tilbeiðslukenndri ást, og drjúgum
skammti af dulhyggju að auki. Ekkert annað land
kemst í hálfkvist við hina heilögu „rodinu" (föður-
landið), sem er einstakt og engu öðru landi líkt í
augum rússa.
Sá sem ekki hefur kynnzt hinum víðlendu
skógum Norður-Rússlands með óteljandi smá-
vötnum, hinu búkolíska landslagi héraðanna Tam-
bov og Kúrsk í Mið-Rússlandi, og hinum suðrænu
héruðum Rostov og Krasnodar í Suður-Rússlandi,
sá hinn sami þekkir ekki hið eiginlega Rússland.
Hinn gullni hringur
Þær borgir Mið-Rússlands, sem hlotið hafa
þann heiðurssess að teljast til „gullna hringsins''
standa allar á landflæmi því, sem afmarkast af
ánni Moskvu I suðri og stórfljótinu Volgu I norðri.
Syðst í gullna hringnum er sjálf höfuðborgin
Moskva, en norð-austur af milljónaborginni eru
smáborgirnar Vladimir, þá Suzdal og Ivanovo.
Þar norður af er svo Jaroslavl á bökkum Volgu,
en suð-vesturaf þeirri borg eru Rostov, Péreslavl
og Zagorsk. Allir þessir staðir eru eins og gullnir
hlekkir I hinni 1 100 ára menningarhefð Rússlands
og saga þessara borga, útvarða Evrópu er merki-
legur kapituli I langri, litríkri sögu Norðurálfu.
Borgin Vladimir, um 200 km norð-austur af
Moskvu, hefur að geyma sumar af hinum merki-
legustu minjum um forna rússneska byggingarlist
allt frá 12. öld. Meginhluti borgarinnar stendur á
allhárri klettahæð milli ánna Kljazama og Lybed.
Vladimir varð strax snemma á miðöldum helzta
miðstöð samnefnds héraðs, þótt Suzdal væri
annars höfuðborg héraðsins í þá tið; sú borg
stendur skammt norð-austur frá Vladimir.
1 5 varðturnar krýndu hið forna borgarvirki
Vladimirs, en þetta borgarvirki er eitt hið elzta,
sem sögur fara af I gjörvöllu Rússlandi, mun eldra
en borgarvirki Moskvu, Kreml, þarsem stjórnar-
apparat Ráðstjórnarríkjanna er nú til húsa.
Aðalgatan inn í miðbæ Vladimirs liggur enn í
dag gegnum Gullna borgarhliðið (Zolotyé vorota),
sem byggt var 1 1 64. Fyrsta kirkjan, sem reist var
í Vladimir, var Uppstigningarkirkja Mariu byggð
úr hvítum tilhöggnum steini á árunum
1 1 58— 1 1 60. Frelsarakirkjan var reist 1 1 64.
Hvltleitt grjót var það byggingarefni, sem lang-
mest var notað I öll veglegri hús eins og kirkjur,
hallir kirkjufurstanna og siðar I hallir háaðalsins
viðast i Rússlandi fram eftiröldum. Hús landaðals-
ins og einnig allrar alþýðu manna voru hins vegar
gerð úr bjálkum, og timbur er að miklu leyti enn í
dag aðalbyggingarefnið i dreifbýli Rússlands, likt
og á Norðurlöndum og víða í Bandaríkjunum og
Kanada.
Fjölda margar aðrar kirkjur voru reistar i Vladi-
mirá næstu öldum, m.a. Dómkirkja heilags
Dmitris frá Þessaloniki, en frægust varð þó
Uppstigningarkirkja Maríu, sem er stærsta og
lang veglegasta guðshús í Vladimir.
Uppstigningarkirkjan hefur að geyma fresco-
myndir eftir einn nafntogaðasta ikonamálara
Rússlands, Andrei Rublév, en 1 408 vann hann
ásamt vini sínum Daniil Tsjorny og nokkrum
aðstoðarmönnum að þvi að myndskreyta kirkjuna
eftir bruna, sem nokkru áður hafði stórskemmt
hana að innan. I dag eru það aðeins brot af
myndskreytingu Rublévs, dómsdagur, sem lifað
hafa af tímans tönn, en frescurnar þykja hinir
mestu dýrgripiri rússneskri málaralist. I kringum
1 200 er i fyrsta sinn getið i vladimirskum heimild-
um um lítið útkjálkaþorp syðst i Vladimirhéraðinu,
og er þorpið þá þegar nefnt Moskva; þetta vesæla
litla þorp átti 300 árum seinna eftir að verða ofjarl
hinnar glæstu Vladimirborgar. Um aldamótin
1400 varð Vladimir aðsetur metropolita (erki-
biskups) rússnesku rétttrúnaðarkirkjunnar.
Mongólarnir koma
Á árunum 1 220— 1 240 hafði hin aðsteðjandi
mongólaþjóð tatarar lagt meginhluta Rússlands
undir sig og gert borgina Sarai á Volgubökkum í
Suður-Rússlandi, skammt frá núverandi Volgo-
grad, að höfuðborg heimsveldis sins. Allt
Rússland varð skattskylt töturum í nær 250 ár, en
riki tatara náði þá yfir Kina, Mongolíu, Sibiríu, allt
Iran alveg suður að Persaflóa, meginhluta Rúss-
lands og alla Úkrainu, og yfir mikinn hluta Balkan-
skaga suður að Adríahafi; mun ríki þetta hafa
verið hið viðlendasta í allri sögunni. í Rússlandi
stóð veldi tataranna frá 1 240 til 1 480. Tatarar
Hinir voldugu viggirtu veggir Spaso-Evfimiev klaust-
urs f Suzdal, séðir frá norðvestri.
voru óhemju grimmir og blóðþyrstir hermenn og á
veldistíma þeirra áttu rússar mjög um sárt að
binda. Heilu héruðin voru eydd og mikil rússnesk
menningarverðmæti fóru forgörðum, þegar hinir
mongólsku barbarar fóru með báli og brandi um
lönd rússa. En tveggja og hálfrar aldar harðstjórn
tatara setti djúp spor í alla siðari rússneska
stjórnsýslu, sem enn sér greinilega merki. Af
kinverjum höfðu tatararnir lært sina stjórnvizku og
skipulag víðlends ríkis, og þeir beittu óspart
þessari kínversku miðstjórnaraðferð í Rússlandi,
og kunnu einnig vel að láta rússneska leppa vinna
í þágu tatarskrar harðstjórnar.
Framhald á bls 14.
Gulina borgarhliðið f Vladimir var fullgert árið 1164 og er eitt af örfáum hernaðarmannvirkjum frá 12. öld, sem enn
er uppi standandi f Rússlandi. 1 turninum var á miðöldum höfð stöðug varðstaða til að skyggnast um eftir aðvífandi
óvinum og vara borgarbúa við hættunni.
©