Lesbók Morgunblaðsins - 31.08.1975, Page 8
ÍSLENDINGARNIR OG
ÁRIÐ ÞEIRRA ÍONTARIO
Fyrsti hópurinn hélt utan árið 1871/. og fólkið hafðh óljósa
hugmynd um, hvað framundan var. Undirbúningur reyndist ónógur,
Islendingamir vildu halda hópinn og fólkið rataði í meiri raunir
á leiðinni til Nýja Islands en nokkum hafði grunað.
Eftir Jean Elford. Greinin birtist í kanadiska tímaritinu The Beaver.
John Taylor, óþreytandi hjálparhella íslendinganna, sem fóru
Sigtryggur Jónasson, fyrsti Islenzki landneminn i
Kanada. Hann fluttist vestur árið 1872.
Orðið „Iandnemi“ er
sömu merkingar og ert'iði,
mannraunir. Reynsla ís-
lenzku landnemanna IH74
styrkir þennan skilning.
Þótt þeir kæmu það seint,
að þeir gætu ferðazt meö
gufuskipi og járnbrautar-
lest, urðu þeir að þola eins
miklar raunir á leiðinni
frá tslandi til Gimli í
Manitoba og aðrir land-
nemar, sem komu fjörutíu
til fimmtíu árum fyrr til
Austur-Kanada á seglskip-
um og ferðuðust með póst-
vögnum á landi eða fót-
gangandi.
íslendingarnir dvöldu
árlangt í Ontario, áður en
þeir héldu áfram til Mani-
toba. Þeir höfðu verið
hvattir til að flytjast utan
af löndum sínum, sem
skrifuðu bréf og lýstu
þeirri velmegun, sem þeir
nytu í Bandaríkjunum.
Þeir sannfærðust ennfrem-
ur af frásögnum þeim, sem
Sigtryggur Jónasson sendi
heim, en hann var þá 22ja
ára og hal'ði komið til Kan-
ada 1872, og af þeirri stað-
rcynd, að fjöldi landa
þeirra hafði eignazt eigin
heimili í Rosseau í Ontario
ári áður.
En þó aó nokkrir einhleypir
menn hefðu getað komið sér vel
fyrir, þá var það öhagstætt fyrir
þann hóp 352ja manna, sem kom
til Ontario árið 1874, hvað hann
var fjölmennur og að hann vildi
halda saman. Svo stóran hóp var
ekki hægt að hýsa á numdu Iand-
svæði, en í fjariægari hcröðum
voru litlir atvinnumöguleikar. En
af þvt að menn komu með fjöl
skyldur sínarmeðsér, var þeim
óhægt um vik að ferðast um til aö
leita að hentugu landi og boðlegri
atvinnu.
Verkamannavinna
var þeim ekki að skapi
Þá var aðstaða þessa fólks einn-
ig erfiðari fyrir þá sök, að það var
meðal fyrstu útflytjendanna frá
Islandi. Landnemar frá Bret-
landseyjum fengu til dæmis leið-
sögn hjá löndum sínum, sem á
undan voru komnir, um það, hvar
hentugt land væri að fá, en Is-
lendingarnir komu fáfróðir um
náttúru landsins, landshagi, lifn-
aðarhætti landsmanna og tungu-
mál þeirra. Á íslandi höfðu þeir
alið búpening og veitt fisk sér til
lífsviðurværis. En í Kanada voru
þeir í engum tengslum við sjóinn,
og bezta leiðin fyrir þá til að koma
sér fyrir var að brjóta land og
rækta korn. Þeir gátu ekki tekið
btipening sinn með sér, og þeir
áttu enga peninga til að kaupa
nýjan. Daglaunastörf var hægt aö
fá — verkamannavinnu — en var
þeím ekki að skapi.
Komu þeirra til Kanada bar
einnig upp á óheppilegum tíma. A
áttunda áratug 19. aldar voru
krepputímar í Kanada. Við erfið-
leika þeirra bættist svo, að þeir
komu til Quebec í september og
því vetur fyrir höndum. Hefðu
þeir komið að vori til, hefðu þeir
fengið gott veður f marga mánuði,
meðan þeir voru að tryggja sér
viðunandi húsnæði, matjurtagarð
og ,ef til vill nokkrar vistir til
vetrarins. En eins og málum var
hátlað, voru þeir háðir daglattna-
vinnu til að afla fyrir nauðþurft-
um vetrarins.
Þó að þetta færi ekki óforsjált
fólk, var það orðið nær félaust,
þegar það kom til Kanada. Gegn
500 dollara tryggingu skráðu 540
manns sig fyrir fari með norsku
gufuskipi, sem átti að sigla frá
Eyjafirði í júlt 1874. Fólkið yfir-
gaf heimili sin og hélt með far-
angur sinn til hafnarbæjarins til
að bíða skipsins. En það kom ekki.
Útgjöldin af því að búa utan
heimilis síns neyddu marga til að
snúa aftur til heimkynna sinna.
Að sex vikum Iiðnum tóku þeir,
sem eftir voru, sér far með St.
Patrick fyrir 35 dollara á mann.
Þeir komu til Quebec 23. sept-
ember, örþreyttir eftir erfiða ferð
og veikir af'fæðu, sem þeir voru
óvanir.
Vagnarnir þóttu
nýstárleg farartæki
Jafnvel þegar hér var komið,
vissu innflytjendurnir ekki, hvar
þeir ættu að nema land. Þaö hafði
upprunalega verið ætlun þeirra
aö fara til Nova Scotia, og inn-
flytjendaerindreka þaðan tókst að
telja þrettán þeirra á að fara
þangað. Landi þeirra, Sigtryggur
Jónasson, kom til mðts viö þá í
Quebec og fékk hina til að fara til
Kinmount í Ontario, Iftils þorps í
Victoria-héraði. Honum hafði ver-
ið veitt umboð hjá innflutnings-
ráðuneytinu í Ontario til að bjóða
þetta. Ilann hafði ráðgazt við Is-
lendingana, sem höfðu komi til
Rosseau í Ontario árið áður, og
þeir höfðu stungið upp á Kin-
mount fyrir suðaustan Rosseua
sem hentugum stað fyrir hina
nýju innflytjendur.
Einn landnemanna, Símon Sim-
onarson, segir frá ferðinni í End
urminningum sínum:
„Um kvöldið fórum við upp í
vagnana, sem flestum þótti mjög
nýstárleg farartæki, svo ólík öllu,
sem þekktist heima. Við héldum
til Montreal, þar sem við mötuð-
umst, og þaöan áfram til Toronto.
Að kvöldi hins 24. fluttum viö inn
í innflytjenda skýlin."
Islendingarnir bjuggu í skýlun-
um i hálfan mánuð, meðan verið
var að útvega þeim húsnæði í
Kinmount. Þar bjuggust þeir við
að biði þeirra hús og eitthvað af
brotnu landi fyrir hverja fjöl-
skyldu. Ilvort þeir höfðu gildar
ástæður til að ætla þetta, er ekki
vitað með vissu. Nova Scotia bjó
þannig í haginn fyrir innflytjend-
ur sína, og það er hugsanlegt, að
slik loforð hafi verið gefin. Til
þess að afla landnema á þessum
tíma gáfu margir innflytjenda-
umboðsmenn margs konar loforð,
en laun þeirra fóru eftir fjölda
þess fólks, sem þeir löðuðu til
þess héraðs, sem gerði þá út.
„Héldum á
veikum börnunum
í örmum okkar
Frá Toronto fóru íslendingarn-
ir I járnbrautarlest 160 kilómetra
i norður til endastöðvar járn-
brautarinnar í Coboconk. Siðan
fóru þeir rúma 20 km hljólfara-
slóð ýmist fótgangandi eða sitj-
andi á hestvögnum, sem fluttu
farangurinn. Simon Símonarson
lýsir komu þeirra:
„... fólkinu var hent af vögnun-
um undir trén í myrkrinu, og hef
ég aldrei séð neitt slíku líkt. Við
vissum ekki, hvert við áttum að
snúa okkur og héldum á veikum
börnunum í örmum okkar ...
Tveir landar okkar komu með
daufar ljóstýrur og vfsuðu okkur
veginn að hjalli, sem var í bygg-
ingu ... Daginn eftir var fóikinu
skipt niður í nýbyggða kofa ...
fjölskyldu okkar, og átta öðrum,
var úthlutaður kofi númer f jögur.
Menn geta ímyndað sér, hvernig
andrúmsloftiö var innan dyra ...
veggirnir og gaflarnir voru gerðir
af trjábolum og loftið úr borðum.
Itúmin voru hvert fyrir ofan ann-
að áföst við vegginn ... sjúkdóm-
ar ásóttu svo fólk í þessum kof-
um, að vesalings börnin veiktust
öll meira og minna.“
Roskið fólk var dauöþreytt eftir
ferðalagið, og börnin voru ekki
aðeins þreytt eftir ferðalagið,
heldur þjáðust' þau af skorti á
hæfilegri fæðu. Simon Símonar-
son heldur áfram:
„Sársaukafyllst fyrir mig var að
horfa á Guðrúnu niína ljtlu þjást
svo mikið og geta ekkert gert til
að lina þjáningar hennar. Hún
hélt engu niðri. I»að var litla
mjólk að fá og það litla sem var
vár ekki gott. Níu dögum eftir að
Guðrún veiktist, tók Guð Itana til
sín.— í náðarfaðm sinn.“
Þennan vetur dóu 24 Islending-
anna, og af 8 börnum, sem fædd-
ust, létust fimm.
Til viðbótar dauðsföllum, veik-
indum og vonbrigðum, sem vart
verður lýst, kom svo það, að litla
atvinnu var að fá. Vinna hófst við
Victoria-járnbrautina um það
leyti sem þeir komu, en mennirn-
ir voru fleiri en störfin. Járn-
brautaríélagið notfærði sér of-
framboöið á vinnumarkaðnum
og lækkaði launin úr einum
dollara á dag i níutíu cent.
Mönnum fannst vinnan erfið,
því að þeir voru ekki van-
ir þess konar vinnu og voru
illa haldnir líkamlega eftir
hina ströngu ferð. Maður nokkur,
sem vann jafn marga dag og nokk-
ur annar í hópnum, vann innan
við hundrað daga á timabilinu frá
miðjum október til miðs marz,
þegar verkið stöðvaðist vegna
fjárskorts.
Sumir þeirra, sem ekki fengu
vinnu við járnbrautina, réðust
sem vinnumenn á bóndabæi gegn
fæði fyrir sig og fjölskylduna. Sig-
tryggur Jónasson, sem hafði sett á
fót verzlun ásamt Friðjóni Frið-
(Form Uo. 5)
.aoM.flúAJ lí o'rTCtó/''
JW Jílf *of b. ropoM.bi* for My goodl wmmI.'^Im tboy oro »0« Sn*d ta * aUjj^ ,
fUtM MÖ Woi»M> **t*tad *n IUo*«U or BH.pplng Billo will *ol b* *c> wwtadead. , ■ ""
... -r |bUi, wnll b* owfaÍMt t* CmIi. *fa*rf*4, t*
ta fyimf by the Toronto emd' Hipiuing RaHway Company, mbjnct to lh« Idmmuni ctmdi
tiont $UU*d upon theother tide, and tujreed to b-y the SKippigg Note delivered to th« C'ofíi
pany .at the time of giving this receipt tkrrefor.
Ótrúlegt en satt: Enn er til reikn-
ingur frá járnbrautarfélaginu, sem
flutti Islendingana hluta leiðarinnar I
septembermánuði 1875.
rikssyni í Minnesota, skrifaði inn-
flutningsráðuneytinu í Ontario í
janúar og skýrði frá því, að þarna
væru „yfir 25 manns atvinnulaus-
ir og eru margir þeirra kvæntir og
með fjölskyldu. Ég get ekki séð
þeim fyrir nauðþurftum öllu
lengur, svo að þeir verða annað-
hvort að fá vinnu eða deyja úr
hungri."
Hjálparhellan
John Tayior
kemur til sögunnar
A þessum tímamótum tók full-
trúi Bibliufélagsins, John Taylor,
að einbeita sér að því að hjálpa
tslendingunum, en hann starfaði
við Tniboðsstöð i nágrenni við þá.
Fyrst reyndi hann að stofna skóla
fyrir börnin, en fannst svq siðar,
að einhvers konar fullorðins-
fræðsla myndi gera meira gagn.
Ilann skrifaði æðsta manni
menntamálaráðuneytisins í
Ontario 15. janúar 1875.
„Ég hef móttekið bréf yðai', þar
sem þér skýrið mér frá fjárveit-
ingu til „bráðabirgða“-
byggingar...
Ég hef verið að vonast til þess,
að þessir tsiendingar gætu komið
sér það vel fyrir meðal okkar, að
þeir myndu laða þúsundir landa
sinna til að koma á eftir þeim . ..
við höfum séð, hve mikla kosti
það hefur í för með sér
að fá hingað til þessa strjábýla
Winnipeg fimm árum eftir að íslenzki hópurinn kora til Nýja islands.
Lombardstræti.
lands harðgert og gott fólk...
Er ekki hægt fyrir stjórn
okkar með svo miklar tekjur
umfram útgjöld á fjárlögum
að sýna meira frjálslyndi og
skilning með þetta markmið fyrir
augum, þ.e. að hin óræktuðu land-
svæði, sem nú eru engum til
gagns verði numin af jafn hóg-
væru og nægjusömu fólki og
þessu .. .
Ef aðeins væri hægt að finna
einhvern áhrifarfkan vin til að fá
úthlutaö landi frá stjórninni og
fjárveitingu til aö reisa fyrir-
niyndarbúgarð í þessu strjálbýla
liéraði, þar sem hægt væri að
veita bæði vinnu og fræðslu þeim,
sem þess óskuðu, myndi máiið
þegar vera leyst á fullnægjandi
liátt áskömmum tíma.“
Islendingarnir lögðu hart að sér
til að bæta kjör sín. 38 fóru til
Nova Scotia að ráðum Jóhannesar
Arngrímssonar, umboðsmanns
ríkisstjórnarinnar í því héraði.
Aðrir fóru til Lindsey til að vinna
við sögunarmyllurnar. 31 kvænt-
ur maður gerði samning um að
taka við 4000 ekrum af óræktuðu
landi, en náðu ekki að ryðja land-
ið nógu tímanlega fyrir vorsán-
ingu. Þeir sem höfðu vinnu,
höföu ekki ráð á þvi að sleppa
henni til að ganga frá landinu, en
hinir höfðu enga peninga til að
koma sér fyrir. Ennfremur leiddi
nákvæm-rannsókn í ljós, að jarð-
vegurinn var ófrjósamur og
grunnur.
Mikil vonbrigói með
landnámið eystra
Islendingarnir voru ákaflega
vonsviknir út af landnáminu bæði
St. Boniface-ferjan leggur upp frá
í Kinmount og Rosseau og töldu,
að þeir myndu vera betur settir,
ef þeir kæmust með einhverjum
ráðum á vestur-slétturnar. Ilið
nýja fylki, Manitoba, laðaði á
þessum tíma að sér landnema frá
Ontario. John Tayl.or bauðst til að
fara til Ottawa til að leita stuðn-
ings yfirvalda þar við landnám
Islendinga í Manitoba.
Taylor komst að raun um, að
embættismenn sámbandsstjórn-
arinnar höfðu lítinn áhuga á
máialeitun hans og að engin fjár-
veiting væri til þess ætluð að
flytja landnema frá einum lands-
hluta til annars. Svo virtist sem
ekkert væri hægt a gera. En þá
skarst landstjórinn, Dufferin lá-
varður í leikinn. Hann hafði
heimsótt ísland, sem ungur mað-
ur og hafði miklar mætur á Is-
lendingum. Hann benti á það, að
.
' ''Á’ú '..........'•
Haustkvöld árið 1875; fyrsti land-
nemahópurinn stlgur á land I Viði-
nesi á Nýja islandi eftir rúmlega
heils árs þvæling austan úr austur-
héruðum Kanada. Myndin er eftir
Árna Sigurðsson, gerð 1950.
©