Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1972, Síða 3
i
\
\
í*orgeir Sveinbjarnarson
Ánamaðkurinn
Mér er sagt,
að ánamaðkurinn
liafi verið uppi
fyrir mitt minni.
Ég læt mér |jað
í léttu rúmi liggja.
En eitt er víst:
Gamall er hann.
Og vitur.
Ég veit,
að fljótur yrði haim
að skríða
miður í moldina,
ef eiíthvað kæmi fyrir.
Nei, ég fullyrði ekkert
um fraintíð ánamaðksins.
En líklega á hann eftir
að lifa mig.
Skönnnu fyrir lát sitt valdi Þorgeir Sveinbjarnar-
son tvö Ijóð úr verkum sinum til birtingar í Lesbók.
Anriaó ljóðið birtist strax, en hitt Ijóðið, sem bar yfir-
skriftina Ánainaðkurinn og hér birtist, kvað Þorgeir
betra að hirtist aðeins síðar. eða einhvern tíma á ár-
ínii 1972. Lesbókinni var að sjáffsögðu Ijúft að verða
við þessari beiðni skáiðsins.
Þorgeir Sveinbjarnarson lét ðálitia skýringu fylgja
ljóðinu. Hún er svohljóðancii: „Ég vel ánamaðkinn
af því að við erum gamalkunnugir. Ég er sveitamað-
ur og kannast vel við gagnsemi hans og þekki marga
hans eiginleika nokkuð. Mér fannst hann þægilegsir
féiagi, þegar ég var að Iabba út um tún á kvöldin,
sérstaklega ef vel rakt var í rót. Aftur á móti hef ég
aldrei tekið upp þann hátt veiðimannsins að eltast
við hann heiiar nætur til þess að geta notað hann sem
beitu.
slöðir og sagði honum frá því
hve mikið þeir hefðu lagt af
mnörkum í þágu bæjarins, og
þar með til aJmennra heiha.
Eitt sinn er aíi Max vakn-
aði af s'iðdegisbiundi sagði
!hann við Max:
„Nú hefur Guð hjálpað þér,
bamið mitt, þú hefur vaxið og
þroskazt iangt fram yfir það,
sem ég bjóst við og þorði að
gera mér vonir um.“
f>essi ummæii afans höifðu í
sér fóiginn töfraimátt, kannski
varð Max þá að Maginó, hann
tök ekki aðeins undraverðum
framförum, heldur fékk jaín-
íramt sjálfstraust, sem hann
bjó að æ síðan og varð honum
mikil náðargjöf.
Sonur verkamannsins vakti
Max til um'huigsunar um þjóð-
félagsmál. Maninúð og meðlíð-
an var Max eðiisiæg, en raun-
ar þróaðist hann i þá átt með
árunum að vera haíinn yfir all
ar flokkadeilur um markmið
og leiðir, þjóðmálasjónarmið
hans grundvöiiuðust á óskinni
um frið á jörðu og háþróaða
menningú, sem göfgaði áilit
mannlif, á hvaða þjóðfélags-
þrepi sém væri.
Þegar Max hóf skóianám
hafði hann enn ekki náð fuiiu
valdi yíir taifærum sínum.
Skóiaféiagar hans sýndu hon-
um fuilán skilning, ertu hann
aldrei heidur sýndu honum vin
semd í hvivetna, en umsjónar-
maður skóians sló á tennur
hans með vasahnífnum sinum
og skipaði honum að taia rétt,
hann gæti það ef hann vildi.
Með timanum iaigaðist málfar-
ið, svo að hann varð ekki að-
einis vel máli farinn heldur eft
irsóttur ræðumaður og fyrirles
ari. f starfi hans kom þetta sér
vel, aifla tíð var hann siyngur
við að fá menn á sitt mál. Auk
þess sem hann var málsnjail og
sannfærandi hafði hann til að
bera ómótstæðilegan persónu-
þokka. Þ>að var sem ailar leið-
ir lykjusit upp fyrir homum; hef
ur það margsannazt í lifi hans
og starfi.
Það er freistandi að segja
meira frá bernsku hans, ekki
sízt vináttu hans og Pauls Pav
leovski og viðræðum þeirra, sem
voru í meira iagi fullorðinsleg-
ar, þvi að báðir náðu skjót-
um gáfnaþroska og mynduðu
sér skoðanir, að einhverju ieyti
fyrir mikinn bóklestur. Þegar
Max gat ekki sótt skóla, eða
raunar hvenær sem hann hafði
tima til iá hann í bókum. En
þrátt fyrir þrásækið vanmætti
komst hann upp á iag með
knattspyrnu og haíði af henni
mikla skemmtun, og áhugi hans
fyrir þessari iþrótt hefur
reynzt endingargóður.
Þegar eitthvert tiiefni var til
gjaía, og þurfti raunar ekki. til,
fékk Max bækur. Tau kaupmað
ur ætlaði Max að taka við
verzlun sinni, vel yrði ævistarf
ið í hendur hans búið, en hann
hafði þá óvart aiið upp bók-
menntafræðing, i stað kaup-
manns, hlynnt hafði verið að
bókaáhuga Max af öllum, sem
stóðu honum nærri, raunar
knattspyrnuáhuga hans einn-
ig-
— Max var ekki kaupmann-
iega vaxinn, hið innra, hann
skorti gjörsamiega áhuga á
stærðfræði, gat blátt áfram
ekki lagt hugann að henni og
þvi hreint fráleitt að hann
gæti lært stærðfræðipensum
sitt til stúdentsprófs, en rekt-
or skólans bjargaði máiinu,
hann gerði sér ferð til Beriín-
ar til að tala við viðkomandi
aðiia í menntamáiaráðuneyt-
Lnu; þó að slikt hefði aldrei áð-
ur gerzt, yrði hér að gera und-
antekningu, það mætti ekki
eiga sér stað, að nemandi með
óvenju þroskaða sérgáfu yrði
felldur á stúdentsprófi fyrir
það eitt að hann gataði í náms-
grein, sem hann mundi aldrei
á lifsleiðinni færa sér í nyt.
Rektor hélt fast á sinu máii og
hafði fram máiamiðlun. Þýzku-
verkefni Max skyidu þyngd
iangt fram yfir það, sem gerð-
ist i menntaskóia, en honum
vægt með reikninginn.
Meðan Max sat yfir verkefni
sinu, sem mun hafa náigazt það
að vera ritigerð til meistara-
prófs, kom rektor inn til hans
með kaffi, sagði að kona sin
sendi honum það og vænti þess,
að það hjálpaði honum að fá
hréssingu.
Max sat einn eftir yfir kaffi
og skriftum uppijómaður af
gleði.
Ritgerðin þrótti hreinasta af
bragð. Hálfum mánuði eftir að
skóiafélagar Max höfðu iokið
stúdentsprófi kom hann einn í
skólann til munnlegs prófs í
sögu og þýzku. Sériegur sendi
maður kom frá menntamála-
ráðuneytinu i Berlín til að
prófa Max, sem stóðst prófið
með yfirburðum. Að því loknu
sagði fuiltrúinn, sem sjálfur
var stærðfræðingur, við stærð-
fræðikennara skólans: „Þér ætl
ið þó ekki að koma þvi inn hjá
mér, að nemandi sem hefur skil
að jafn snjaliri ritgerð og sýnt
þviilika hæfileika í öðrum úr-
lausnum geti ekki iært stærð-
fræði. Ég ætla sjálíur að prófa
hann.“
Prófið stóð í tíu mínútur, þá
hristi menntamáiaráðuneytis-
fuiltrúinn höfuðið og lét nem-
andann, alls hugar feginn,
sleppa við frekari pröfþrautir.
Stúdentspróf Max Tau mun
hafa verið aigert nýmæii í
Þýzkalandi á þeim tíma, en
varð fordæmi, er siðar var far-
ið eftir, er likt stóð á.
— Það er algengt fyrirbæri,
að vanheilsa og þrótttleysi í
bernsku efii listgáfu og mennta
þrá. Dýrðarheimur bókmennt-
anna laukst snemma upp fyrir
Max Tau og þegar út í skipu-
legt nám kom varð hann, nem-
andinn, öðrum leiðarljós, hann
samgiQti aifræðiriti um bók-
menntir og flutti marga fyrir-
iestra fyrir samnemendur sina
og kennara. Meðan á skóla-
námi stóð skrifaði hann bók
um slésvíska rithöíundiriin
Bruno Aimdt og greiddi götu
hans með því að stuðia að þvi
að hann femgi þá viðurkenn-
ingu, sem honum, við þær
þröngu aðstæður, sem hann bjó
gekk tregiega að afla sér.
Doktorsritgerð Max Tau fjail
aði um samlanda hans, Theó-
dór Pontane (1819—98),
hann var stórbrotinn rithöfund
ur, þýðandi með ágætum, biaða
maður og striðsfréttaritari.
Að loknu háskólanámi starf-
aði Max Tau í Berlín sem bók-
menntaráðgjafi, iengst af við
forlag Brunó Cassirers, þar sem
hann hafði mikilvægu hiut-
verki að gegna, ennfremur var
hann lengi bókmenntagagnrýn
andi stórblaðsins Fran'kfurter
Zeitung.
Max Tau tók á móti ara-
grúa handrita, las þau og vaidi
úr þeim í samráði við Brunó
Cassirer, en fékk sjálfur miklu
ráðið. Hann var umgur og djarf
ur og fús til að koma til móts
við nýja og óþekkta höfunda,
ef honum fannst grunntónn
þeirra sannur og verk þeirra
spá góðu. Hann var óþreytandi
að ieiðbeina og greiða götu
þeirra höfunda, er hann tók
að sér. Þegar hann var nýkom
inn til Brunós Cassirers
heyrði hann þeirri spurningu
varpað fram: „Hver er hann
eiginlega þessi Max Tau? Ég
hef aidrei heyrt hans getið."
„En þér munuð heyra um
hann," svaraði Cassirer.
Það leið ekki á iöngu, að
Max Tau ynni sér stórt nafn í
bókmenntaheiminum, hann iét
sér ebki 'aðeins annt um þýzk-
ar bókmenntir heima íyrir,
heldur opnaði hann útiendum
höfundum ieið inn á þýzkan
bókamarkað, þannig byrjaði
hann á unga aldri miðlun sina
á bókmenntum þjóða i mfflii,
hann var ótrauður að taka sér
ferð á hendur til að hitta rit-
höfunda, kynnast þeim sjáií-
um og högum þeirra, semja við
þá, koma út verkum þeirra og
íylgja þeim síðan eftir, hann
vissi sem var, að ba-knr seija
sig ekki sjálfar og kynna þarf
höfunda. Hann var ekki hiut-
drægur og stefndi ekki að þvi
að efia einn höfund til höfð-
ingja i andans riki, heidur sem
flesta, þ\ó fieiri sniilingar, þvi
Framhaid á bls. 14.
i
e
10. september 1972
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3