Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1971, Blaðsíða 9

Khakespeare.
En það skopskyn er töluvert frábrugðið því, sem
felst í orðinu hér á Vesturlöndum. Það er ekki aðeins
„sú tegund gáfu, að geta sett veruleikann þannig
fram, að skemmtilegar eða óvenjulegar hliðar hans
njóti sín,“ svo stuðzt sé við skilgreiningu nýjustu
frönsku orðarbókarinnar Le Petit Robert, heldur sá
háttur að upphefja sama veruleika með þvi að gera
gys að honum eða endurbyggja hann með því að
brjóta hann niður. Erro elskar og dáir allt, sem hann
skopast að; eldmóður hans og hláturinn verða ekki að-
skildir. Það er varla að hann haldi með einum frek-
ar en öðrum. Hann berst ekki baráttu stjórnmála-
mannsins, því að sérhver mynda hans hefur sitt sér-
staka stjórnmálalega inntak og verkið heldur sínu
striki innan allra mótsagnanna eins og skip i röst.
Það er eins og hann hafi meiri trú á merkingu mál-
verka sinna en þeim skoðunum, sem hann kynni eða
Ikynni ekki að hafa. Málverk hans talar fyrir hann,
hugsar fyrir hann og verkar í sjálfum margvísleik
sínum fyrir alla fleti í hugsun hans. 1 þvi eru óleys-
anlega samantvinnuð harmleikur og skop, svo og und-
irgefni og uppreisn, einstaklingurinn og fjöldinn,
markleysur og fágœti. Það er okkar að ráða fram úr
verki hans, það er okkar að skilgreina ómeðvitaðan
tilgang þess, tilefni þess og gangverk þess.
Hið eina, sem ég get sagt til að byrja með að
minnsta kosti, um málverk Erros, er, að þau hafa
þann mikla úrvalskost að koma mér til að hlæja. Og
í þesum hlátri merki ég margvísi þeirra, sannleika
þeirra. Ef þau kæmu mér ekki oftast til að hlæja
í íyrsta skipti, sem ég sé þau í vinnustofu Erros,
myndu þau ekki snerta mig svo djúpt siðar með
alvöru sinni en einnig með veglyndi hjartans. Kætin,
sem þau vekja hjá mér, er kæti styrkleikans, þess
trausts, sem þrátt fyrir allt og þvert ofan í allt er
sett á þá lokastefnu, sem hinar verstu ófarir gætu
tekið. Þrátt fyrir úthrópun heimskunnar, sem tuttug-
asta öldin morar í, eru engin tuttustu aldar verk svo
hlaðin bjartsýni og bræðraþeli. Hér erum við dús við
allt og alla, feimni og fordómar hverfa á augabragði.
Hjá Erro kynnumst við skrímslum og sá kunnugleiki
hjálpar okkur að sigrast á óttanum og ná þannig yfir-
ráðum yfir þeim.
Magn og fjölbreytni myndanna, sem bregða á leik
í verkum hans, er svo mikið, að þær verða varla
mældar lengur. Með því að sprengja þannig goðsögn-
ina um listamanninn, sem forsmáir fjölda og fram-
leiðslu, er Erro vafalaust aðeins að reyna, sem ein-
staklingur og handverksmaður, að veita verksmiðju-
iðnaðinum einhverja samkeppni. Hann vill ekki að
unnt verði að segja, að málari hafi látið þessa eða
hina hlið á sögu þeirrar veraldar, sem hann lifir í,
fram hjá sér fara, hann vill taka allt á eigin herðar,
stokka allt upp. Þannig kom honum til dæmis hug-
myndin að samanburði, i 27 mynda flokki, á sögu
bandarískrar listar og sögu rússneskrar listar. Mál-
verk eftir Rosenquist birtist þar í sömu stærð og
rússneskt geimfarafrímerki og málverk eftir Lichten-
stein af sömu stærð og veggspjald, sem Mayakovski
teiknaði fyrir Gúmsambandið o.s.frv. En í sérhverju
málverki kemur kimnin fram í því, að ameríska
myndin er skilin frá þeirri rússnesku með visvitandi
bernskri uppvakningu úr lifi frummannsins í Mið-
Ástralíu, sem sagður er frumstæðastur og næst stein-
öldinni af öllum núlifandi mönnum á þessari plánetu.
Þannig er Lenin (eftir andlitsmynd Guerassimovs)
skilinn frá Lincoln (eftir andlitsmynd Healys) með
mynd af villimannahöfðingja, heldur óásjálegum en
Erro hefur málað allmargar myndir, þar sem hann
notar parta úr rússneskum málverkum á móti öðru
af bandarískum uppruna, en sem millikafla setiur
hann inn frummenn við ýmsar kringumstæður. Efstí
hlutinn er rússneskur, „Móðir skæruliðans" eftir
Guerassimov frá 1943, en neðst er „Feliibylur yfir
Kansas“ eftir Curry frá 1929.
undarlega miklu mannlegri (hann er ekki eins fjar-
lægur og goðsagnakenndur) en stjórnmálajöfrarnir
tveir. Hvergi lýta vilhallir dómar þennan myndaflokk.
Hinn rússneski leiðtogi er sýndur af sama hlutleysí
og sá ameríski. Það er eingöngu hið þráláta frávik til
frummannsins i Ástralíu i öllum myndunum, sem
umturnar hinu þversagnarkennda vestræna kerfi,
sem tekur Bandaríkin fram yfir Ráðstjórnarríkin eða
öfugt. Erro tekur engan fram yfir annan en finnur
alls staðar eitthvað til að sjá og skilja. Bandarísk
venjufesta og venjufesta sósíalískrar raunsæisstefnu
eru jafngildi: þær fela báðar árekstra og óréttlæti,
mistök og glæpi undir sömu hátiðlegu grímunni. En
báðum er þeim ógnað af miklu stærra, miklu nafn-
lausara og miklu minna hugmyndafræðilegu afli:
hefnd eðlishvatanna yfir skynseminni, sigri hæðninn-
ar yfir leiðindunum — „sjálfheldu" mannkynssögunn-
ar, tilkomu „þriðja heimsins" í líf hinna gömlu,
heimsvaldasinnuðu menningarþjóða.
Erro, sem er íslendingur og tilheyrir þvi minni-
hlutahópi hvort sem litið er til Ameríku eða Evrópu,
bindur sjálfan sig engum sérstökum „málstað". Hann
leiðir einfaldlega í ljós hina undarlegu smámuna-
semi mikilleikans og hinn ennþá undarlegri mikilleik
smámunanna án þess að stofna nokkurn tíma til sið-
fræðilegrar eða listfræðilegrar gildisflokkunar. List
hans á einmitt rót sína að rekja til þessa sjálfstæðis
með virðingu fyrir hugmyndafræði allra þjóða — til
þeirrar f jarlægðar, sem ágreiningi okkar og skoðana-
mismun er vísvitandi haldið í. Sagt er, að Erro reið-
ist aldrei við neinn. Að minnsta kosti deilir list hans
á engan mann, og enda þótt hún takmarkist ekki,
eins og hjá svo mörgum, við hreina og beina staðhæf-
ingu, veitir hún sliku magni glaðværðar og heilbrigði
inn í allan alvöruþungann og fáránleikann, að maður
getur ekki annað en haldið áfram að berjast gegn
hvers kyns kúgun, hvers konar harðstjórn, hvers kon-
ar gæzlu og höftum hugsunar og hugmyndaflugs. Þau
20. júní 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9