Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1970, Blaðsíða 10

Frú
Stefanía
Vinnukonan í Brúðkaupskvöldið.
Frú X í samnefndu leikriti (Alex-
andre Bisson). ÍVIeð henni á mynd-
inni er Óskar Borg, sonur frú
Stefamíu, sem lék son hennar í
leikritinn.
ustu lcku jafnt stór hlutverk
og smá; þannig hefur ugglaust
náðst jafnari heildarsvipur á
sýningamar. Frú Stefanía
þurfti ekki stór eða viðamikil
hlutverk til að skína. í Ing-
ólfi 9. janúar 1906 segir t.d. í
leikrýni um leikrit Bjöm-
sons Um megn: „Frú
Stefanía Guðmundsdóttir
leikur prestsekkju fjörgamla,
sem Sang hefur læknað. Hún
er aðeins stutta stund inni á
leiksv. og segir ekki nema
nokkur orð. En meðan hún er
inni á hún bókstaflega allt leik
sviðið. — það er óslitin list-
nautn frá því hún kemur, þang
að til hún fer.“ Fleiri slíkar lýs
ingar hafa varðveitzt. Árið
1918 var minnzt 25 ára leikaf-
mælis frú Stefaníu með hátíðar
sýningu á Heimilinu, þar sem
hún lék enn á ný það hlutverk,
sem hafði verið hennar land-
nám í ríki sorgarleikjanna. Eft-
ir sýningu var henni haldið
samsæti, þar sem ýmsir framá-
menn í þjóðfélaginu hylltu
hana og skáld ortu til hennar.
Þar flutti Klemenz Jónsson
landritari ræðu og komst m.a.
svo að orði: „Þó er jeg að öllu
yfirveguðu ekki viss um, nema
hún hafi komizt enn hærra.
Fyrir nokkrum árum var hjer
leikið fremur ómerkilegt leik-
eitthvað þess háttar. Frú Stef-
anía Ijek þar ræstingarkonu,
fátæka, gamla úttaugaða konu.
Jeg veit ekki hvort þið munið
eftir þessu, en fyrir mjer stend
ur leikur hennar í þessu litla
og stutta hlutvrki sem skín-
andi perla, svo eðlilegur að
hærra verði ekki komizt. Að sjá
þennan ræfil í mannfélaginu
bretta upp pilsin, áður en
hún lagðist niður við skólpföt-
una, að sjá raunasvipinn á and-
litinu og hrukkurnar; allt fas,
málfæri og hreyfingar, alt
þetta var svo náttúrlegt að
engan gat grunað en að þetta
væri hennar vanalega iðja. Það
voru geysilegar mótsetningar,
þessi ræfill og svo hin skin-
andi heimsdama Magda. Jeg
veit, að frú Stefanía getur ekki
hafa sjeð hana gömlu madömu
Andersen, ræstingarkonuna á 6.
gangi á Garði í minni verutíð
þar, fyrir um 35 árum, en
þarna var hún gamla Andersen,
þó lifandi afturgengin, þegar
hún lá við skólpfötuna og var
að tjá manni raunir sínar.“
Stefanía Guðmundsdóttir
hlýtur að hafa verið gædd inn-
sæi í óvenjuríkum mæli og hæfl
leikar hennar verið í senn
sveigjanlegir og víðfeðmir. Hún
hefur átt til að bera töfrandi
léttleika, þegar því var að
skipta, mýkt og hógværð, en af
umsögnum má einnig lesa
hvemig list hennar vex að
reisn og þunga og sálarlífskönn
un hennar verður með árunum
dýpri og blæbrigðaríkari. Eins
og aðrir ærlegir listamenn er
hún með afbrigðum vandvirk;
til þess er tekið, að hún láti
það aldrei henda sig, að kunna
ekki hlutverk sín, en ekki
munu allir hafa verið syndlaus
ir í þeim efnum. Kvenlegan
þokka virðist hún hafa átt rík
an, en það er þó einkum rödd-
in, sem mönnum verður tíðrætt
um: hvort sem henni er beitt
með styrk eða á lögstu nót-
unum, þá hljómar hvert at-
kvæði skýrt í hverju horni á
Iðnó; svipbrigði og radd'brigði
tilsvaranna geta verið snögg,
en þykja þó með afbrigðum
eðlileg. Og hún leggur sérstaka
rækt við limaburð; kennir
meira að segja dans um skeið.
Lofið sem borið er á leik frú
Stefaníu, er stundum svo há-
stemmt, að maður verður
hræddur um að jaðri við út-
kjálkamennsku. f Ingólfi 23.
janúar 1907 segir svo um leik
hennar í Kamelíufrúnni: „All-
ur er leikur hennar svo, að ann
arra gætir ekki, þegar hún er
á leiksviðinu. Frúin sýnir fjöl-
breytilega listgáfu á þessum
leik. Leikur hennar er léttur
og leikandi eða þungur og fast
ur. Hún er svo hrein og sterk
á leiksviðinu, að áhorfandan-
um verður unun að fylgja og
heyra hana. Og þegar hún deyr
í siðasta þættinum, er hún
drottning allra íslenzkra leik-
enda.“ Um sömu túlkun segir í
Þjóðólfi: (leikurinn . .“afbragðs
góður og að voru áliti sá lang-
bezti sem frú Stefanía hefur
hingað til sýnt á leiksviði; t.d.
í síðara hluta samtalsins við
Duval gamla í 3. þætti. Það er
snilld, sönn list, sem mundi
geta staðizt dóm hinna allra
vandfýsnustu áhorfenda á
hverju leiksviði, sem væri. . .“
Og þetta kveður við oftar: sam
bærilegt eða betra en túlkun
danskra leikkvenna á sömu
hlutverkum. Nú gerðu erlendir
leikrýnar sér ekki ferð til ís-
lands um þær mundir (og gera
reyndar ekki enn) og þess
vegna er ekki ógaman að eiga
umsögn um leik frú Stefaníu
í Kaupmannahöfn. Hún dvald-
ist þar sem oftar veturinn
1904—5, ásamt öðrum af aðal-
leikurum félagsdns Arna Ei-
rikssyni: þau sóttu æfingar og
leiksýningar og hún var auk
þess í tímum hjá einum kunn-
asta leikara Konunglega leik-
hússins, Karl Jerndorff, sem
virðist hafa metið hæfileika
hennar mjög mikils Meðan á
dvöl þeirra stóð, léku þau
ásamt Elínu Matthíasdóttur
smáleiki í Islendingafélag-
inu S.P. segir svo frá þessu í
Berlingske politiske og Advert
issements-Tidende, (en S.Pmun
vera blaðamaðurinn Sven Poul
sen, sonur hins fræga leikara
Emils Poulsen) „Hin unga leik
kona lék með þeim eðlileika,
sem einkennir alla mikla hæfi-
leikamenn. Hún var afskaplega
yndisleg sem stofustúlka, kát
og gáskafull, alvarleg og döp-
ur, allt svo leikandi létt og á
svo sjálfsagðan hátt, rétt eins
og hún kæmi frá aðalleiksvið-
um höfuðborga og ekki frá
litlu einkaleikhúsi á fjarlægri
eyju. Og af hálfómerkilegujn
texta í hlutverki Trínu, bjó hún
til 15 ára stúlkukind, beinlínis
litla könnun á náttúrunnar
gangi, þannig að betur er vart
gert á leiksviðum Kaupmanna-
hafnar. Hún söng og dansaði
Trína i Trína í stofufangelsi. Eitt af fyrstu hlutverkum frú
Stefaníu.
10 LESBOK MORGUNBLAÐSINS
14. júmií 1970