Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1970, Qupperneq 4
MYNDLIST I
H ve oft verður þess ekki
vart, að fólk lætur sér nægja
að sjá hlutina einu sinni,
— það hefur séð málverkið
fyrr, komið á staðinn áður, svo
að óþarft er talið að eyða dýr-
mætum tíma í annað sinn. En
svo eru aðrir, seim vilja kafa
dýpra, því að þeir sjá jafnan
eitthvað nýtt í hafi og hauðri,
og við alla hluti, jafnvel þá
hversdagslegustu, þeim veitast
ný áhrif og alls staðar sprett-
ur fram líf í nálægð þeirra.
Við lærum að lesa, og þegar
við lesum, birtast okkur í les-
málinu margvíslegar myndir, er
formast hið innra með okkur.
Skáld geta verið blind og tón-
skáld, sem misst hafa heyrn
hafa skapað stórfengleg tón-
verk. Og því skilst, að hug-
takið AÐ SJÁ er miklu víðtæk-
ara en að horfa eða stara á
hlutina. I*egar við lærðum að
lesa, lásum við, að grasið væri
grænt, hafið blátt, himinninn
blár, moldin brún o.s.frv. Gegn-
um slík orðtákn lærðum við
heilmikið, sem við síðar notum
ósjálfrátt á sjónrænan hátt án
þess að aðgæta réttmæti kann-
inganna með aðstoð sjónarinn-
ar. Slík s,amblöndun orða og
sjónrænna tákna sljóvga vissu-
lega upplifunarhæfileika þann,
sem felst í því að uppgötva
endumýjunargildi hluta. Fólk
horfir að vana á hlutina — hef-
ur skapað sér ákveðnar fast-
mótaðar hugmyndir um um-
hverfi sitt og þar með Iokað
að sér fyrir öðmm möguleik-
um. En grasið er ekki ævin-
lega grænt, himinninn er ekki
ætíð blár, það er alveg eins
víst, og að hafið skiptir um lit,
eftir því hvemig Ijósið fellur
á það og eftir hita og kulda-
stigi, og svo hefur moldin
marga liti. Allt þetta er auð-
velt að sanna með athugunum
í náttúrunni.
E n þótt hægt sé að sanna
svo áþreifanlega víðfeðmi sjón-
arinnar í fáum línum, þá er
það staðreynd, að mögulegt er
að ljúka næstum hvaða lang-
skólanámi sem er, án þess að
hinn dýpri tilgangur sjónarinn-
ar verði viðkomandi ljós. Því
að þessar staðreyndir má víða
lesa, en eitt er að lesa og ann-
að að skilja, eins og það er
tvennt ólíkt að sjá og horfa.
Að horfa samkvæmt reynslu
vanans er t.d. að laðast að
hlut, sem maður þekkir í mál-
verki, málverkið verður gott
sem staðfesting á reynslutákni.
Að sjá er að uppgötva og upp-
lifa eitthvað í málverki, sem er
utan við venjulega sjón-
reynslu áhorfandans. A þann
veg notar maður augað til að
endurnýja skynjanir manns á
hinu þekkjanlega umhverfi.
Bragi Ásgeirsson
Að hlusta
með sjóninni
Um myndlist og listrýni
Teikning af greinarhöfundl
eftir Bidstrup.
Eftirlíkingin höfðar ekki til
skapandi kennda, en getur haft
tilgang í umhverfi fólks, sem
á ekki slíkar kenndir til.
„Blinda er ekki það versta,"
mælti hin heimskunna Helen
Keller, „heldur náttmyrkur fá-
fræði og tilfinningaleysis."
— Bam fæðist, það er endur-
nýjun lífsins, því neitar enginn,
en ótalmargir neita öllum stað-
reyndum, sem eru fyrir utan
reynslutákn þeirra.
. . . „Ég skil ekki nútímalist,“
er orðtak margra í dag, en
þeir eru ekki hinir fyrstu er
þannig kveða, því að hver
kynslóð hefur sagt það sama
um aldir. Hvað vill fólk skilja?
Efnafræðilega samsetningu Iit-
arins — viðbrögð léreftsins
gagnvart hita og raka, gerð
penslanna? Skiljum við trén,
gróðurinn, granítið í fjöllunum,
tilgang lífsins?... Með allri
virðingu fyrir manninum og
mannlegum skilningi þá er það
harla litið sem hann raun-
verulega skilur af því, sem
hrærist umhverfis hann. Til
þess em skilningarvit hans of
ófullkomin og næmleikinn of
takmarkaður. Aftur á móti hef-
ur maðurinn frá barnsaldri
ágætt ímyndunarafl og hug-
myndaflug, sem mjög þarfnast
næringar. Við höfum hæfileika
til að upplifa hlutina skyn-
rænt, sem yfirgnæfir allan
skilningarhæfileika. Við skynj-
um lífið, en skiljum það síður.
A öllum tímum hefur mann-
eskjan látið sig dreyma langt
inn í heima, sem ekki eru til,
ímynduðum möguleikum hafa
aldrei verið takmörk sett.
Leyndardómurinn liggur ekki i
því að skilja, heldur í því að
upplifa — ekki að horfa, held-
ur að sjá, HLUSTA MEÐ SJÓN
INNI.
Enginn tónlistarunnandi
mundi fullyrða, að hann skildi
tónlist. Honum fellur hún etv.
í geð, og hann upplifir imikils-
verða hluti á meðan hún er
leikin, en slíkt gerist ekki, ef
hann stingur fingrum í eyrun
og horfir á hljómsveitina.
„'Ef málari, sem skortir sam-
kennd með náttúrunni, líkir
eftir landslagi, er það líkt því
að kasta grómi í hið tæra loft”.
Þessi rökræni sannleikur var
boðaður af kínverska málaran-
um Kuo Hsi um árið 1100. Það
er sem sé ekkert nýtt að glap-
sýn og list séu tveir ólíkir hlut-
ir.
Spánski heimspekingurinn
Ortega y Gasset skrífaði árið
1925 um list sem andstæðu vax-
myndasafns madame Taussaud.
„Nútímalist mun jafnan hafa
múginn á móti sér, því að hún
er í eðli sínu óvinsæl. Slík
andúð er mjög svipuð þeim
kenndum, sem hinn upplýsti
maður finnur jafnan með sér,
er haiui heimsækir vaxmynda-
safn madame Taussaud, en múg
urinn hrífst hins vegar af þess-
um hræðilega hégóma úr vaxi.“
IVIyndlistin á ekkert skylt
við eftirlíkingar, til þess er
mynd náttúrunnar of tilviljana
kenml. Oft Iesum við í blöðum
um menn, sem hafa blekkt fólk
með svikum, en þegar Iögregl-
an spyr fólkið af hverju það
hafi látið blekkjast, er svarið
iðulega: Hann leit út líkt og
heiðarleikinn sjálfur með blá
augu og fallegt bros. Rétt var,
að þessi virtist hin ytri mynd
þorparans, en hver var hin
innri? Er sú mynd ekki einnig
hluti af persónuleika mannsins?
Og ófríð manneskja fríkkar
iðulega við nánari kynni
— innrí yndisþokki yfirgnæfir
þá ytra gervi. Sannarlega er
ytra gervi hlutanna ekki per-
sónuleiki þeirra, frekar en hýð-
ið er aðaleigindi kartöflunnar,
og ekki er unnt að lýsa neinu
fyrirbæri jarðar án þess að
skynja að nokkru eðli þess.
Því meir sem einstaklingurinn
leitar út frá eigin sjálfi, því
meir nálgast hann sitt innra
sjálf, en ekki því lengur sem
hann snýst í kringum nafla
sinn.
Markús Árelíus sagði eitt
sinn um fegurö heimsins: „í
augum þess manns, sem sanna
innsýn hefur í hið rétta eðli
alheimsins, er sérhver til-
breyting sem verður á hverju
því, sem í honum er og honurn
heyrir til, heppileg og unaðs-
leg. Brauðhleifurinn, sem af-
bakast hefir, svo að hann
springur og gliðnar sundur,
hefur ekki lagið, sem bakarinn
æskti eftir, en eigi að síður er
hann í sjálfu sér fagur og
girnilegur til átu. Fíkjur, sem
rifna fullþroska, ólífur, sem
komnar eru að rotnun, eru eigi
að síður sérkennilega fagrar,
þótt sundrazt hafi. Hreykt
F'raimih. á blia 10
WRm
'
-
Van Gogh.
Markús Aurelius, keisari i Róm.
4 LESBÚK MORGUNBLAÐSINS
1. febnúar 1970