Lesbók Morgunblaðsins - 24.08.1969, Blaðsíða 9

AHt frá 1840 hafa skip Cunards flut.t faiboga yfir Atlantsliafið.
Stærsta skrautfjöðrin var svo skip
Cunjard-tféfagsiins, „Aq'Udtoniia“, siam fór
í jómfrúferð sína í byrjun fyrri heims-
styrjaldar. Aðalsetustofan var byggð
eátir uppdrœtti Rioibemts Adam að Lams-
downie Houise í Beríbeliey Sqiuame í
Lundúnum. Þar var hvelft loft, stór og
glæsilegur arinn og stórir útbyggðir
gluggar (kýraugu sáust hvergi).
Hinn fullkomni borðsalur, með hljóm-
sveitarstúku og öllu tilheyrandi átti að
vekja þá tilfinningu hjá farþegunum
að þeir sætu veizlu sólkonungsins £
Versölum.
í „Aqiuiibamiiu" votnu átta liúxiusiíbúðir,
sem allar voru nefndar eftir frægum
móluruim — Holbeim, Veliasq'uez, Vam-
dyke, Rembrandt, Sir Joshua Reynolds,
Gainsborough, George Romney og Rae-
burn. Eftirlíkingar af málverkum þeirra
skreyttu veggi hverrar íbúðar. Þessi
íburðarmikla skreytingarlist ótti sinn
þátt í einu mesta söluafreki Duveens
lávarðar ó Atlantshafi. Bragðið með þil
farsstólinn var aðeins eitt af mörgum,
sem lávarðurinn beitti í því augnamiði
að veikja mótstöðu viðskiptamiannsins
gegn hinu svimháa verðlagi.Hann sá
einnig fyrir því að íbúð hans væri hern
aðarlega vel í sveit sett.
Þannig var það á einu minnisstæðu
ferðiailaigi mieð „Aquilbamiíu11, að Duveen
lávarður varð næsti nágranni ameríska
járnbrautarkóngsins H. E. Huntington
og konu hans, Arabellu, sem tekið
höfðu Gainsborough-íbúðina. Hunting-
ton var faisituir viðsfciptaviouir Duveieins
og eins og að líkum lætur var lista-
verkasalanum boðið til kvöldverðar í
Gainsborough-íbúðinni. Mesta prýði
borðstofunnar var eftirprentun af mál-
verki Gainsboroughs „Blái drengurinn“
og unidiir borðium beindiuist samnæðum-
ar að myndinni. f hinni skemmti-
legu ævisögu Duveens eftir S.N. Behr-
mann er sagt nákvæmlega frá þeim
orðaskiptum.
„Joe,“ sagði H.E. með sj álf strausti
þess sem veit að hann fær svar við
hverju sem hann spyr um, „hver er
strákurinn í bláu fötunum?“
„Þetta er eftirprentun af hinu fræga
málverki „Blái drengurinn". Það er eitt
frægasta málverk Gainsboroughs",
svaraði Duveen. „Hvar er frummynd-
im niðiuirlkom'iini?" héit Humitiinigsion áfiram
af enn meira öryggi. Duveen brást hon-
um ekki. „Hún er í eigu hertogans af
Westminister og hangir í safni hans í
Grosvenor House.í Lundúnum.“
„Hve mikið kostar hún?“ spurði H.E.
Duveem var efclki uppörvanidi. „Hún
er varfia föl, hivað tsem í boðli væri“,
sagði hann.
En Huntington var ekki maður sem
lét sér allt fyrir brjósti brenna. Þegar
Duveen fór af skipsfjöl í Southampton
hafði hann fyrirmæli frá auðjöfrinum
um að bjóða allt að 600.000 dollara fyr-
iir „Blláia dirtefniglitnm. ‘‘ Hanin hraðiaiði sér á
fund hertogans af Westminster sem hon
um var kunnugt um að var í hálfgerðri
fjárþröng, og komst að því að hann var
fúis til a!ð sielljia, eikki aðeinis „Blíáa
direinigi;nin“ (hieldiur hvaðieiima, siem lisita-
verkasaiinn hefði hug á. Duveen lét sér
mæigja ,;B,láia dreniginn“ óisiaimlt öðiru mál-
verki eftir Gainsborough og einu eftir
Reynolds. Hann greiddi hertoganum
620.000 dollara fyrir málverkin þrjú og
flýtti sér síðan isem mest hann mátti
til Parísar að afhenda Huntington-
hjóiniuinium „Biáa diran'girm". En hann
lét þau borga 620.000 dollara fyrir þá
mynd eina.
M
XTAargir aðrir viðskiptamenn Du-
veens — Andrew Carnegie, Henry
Clay Frick og J. Pierpont Morgan —
brugðu sér reglulega yfir pollinn. Skipa-
félögin sýndu þeim margháttaðan heið-
ur. Morgan voru jafnvel sýndar teikn-
ingarnar af „Titanic” áður en það var
byggt, til þess að hann gæti sagt fyrir
um staðsetningu íbúðar sinnar.
Eftir því sem árin liðu tóku farþeg-
arnir vissu ástfóstri við skipstjórana,
yfirimetniniinia, sérstök bonð eða kfliefa og
jafnvel þjónana. Hin sanna list Atlants-
hafsbrytans var í því fólgin að vita
nákvæmlega hvaða íbúð þessum dóm-
aranum eða hinum hershöfðingjanum
félli bezt, list veitingastjórans var ekki
eingöngu fólgin í að setja saman girni-
legan matseðil heldur að gjörþekkja
alla duttlunga heillar kynslóðar Atl-
antshafsfarþega. Til dæmis var það í
Verandah Grill um fcorð í 0ueen Mary,
sem Henry Ford jr. kynntist konu
sinni — í mörg ár eftir það var borðið
þar sem hann var kynntur fyrir henni
ávallt tekið frá handa honum þegar
hann ferðaðist með skipinu. Jafnvel í
reyksalnum og setustofunni voru sömu
þjónarnir áratugum saman og fyrsta
kvöldið um borð var föstum viðskipta-
vini heilsað sjálfkrafa með orðunum:
„Gott kvöld, herra, borðið bíður yðar
eins og venjulega.“
Þeir hlutu að sjálfsögðu ríkulega
umbun. Þjórfé hefur á Atlantshafsleið-
um ávallt verið nálega þrefalt hærra
en á öðrum aðalsiglingaleiðum heims-
ins. Skipstjórar og brytar fengu oft
senda myndarlega kassa af Havana-
vindlum frá þakklátum farþegum. Ein
amerísk frú gekk jafnvel svo langt að
airflieiða yfirimeinn og áhöfn „Luoaindu"
að öllluim auðæfium sínium oig slkipsitjór-
ann, McKay sérstaklega að 50.000 doll-
urum.
Fyrri heimssityr j öl'd'iin dró engain
veginn úr áhuga manna á ferðalögum
yfir Atlantshaf. öðru nær, því að íburð
ur risaskipanna varð aldrei meiri en
á árunum eftir 1920. Samkeppnin var í
fyrstu nokkuð einhliða því að þýzku
skipin „Imperator", „Vaterland" og
„Bismarck" voru öll tekin upp í skaða-
bætux. Þaiu urðiu nú „B©reogar:ia“ Cun-
ard-félagsins, „Leviathan" United
States skipafélagsins og „Majestic" hjá
White Star.
Samkvæmisil'ífið héit áfiram smu'rðu-
laust í lúxusskipunum enda þótt „Ber-
engaria“ hefði smá kauphöll innanborðs
til þess að áhugasamir braskarar gætu
haft auga með Wall Street og City á
milli tyrkneskra gufubaða og morgun-
fcofcfcteila í rieyifcsail, sem lei't 'úit eiinis og
greifahöll. Svo mikill auður var saman-
kominn á skipsfjöl, að aðstoðarbrytinn
gekk um salina með vissu millibili og
tilkynnti: „Herrar mínir og frúr, við
höfum ástæðu til að ætla að á meðal
okkar séu spilafalsarar,“ til þess eins
að enginn gæti kvartað um að hann
hefði ekki verið aðvaraður.
Farþegaskipin voru fengsæl fiskimið
fyrir stórhópa af fjárhættuspilurum og
sviinidlbröskuruim, sem s'tuindium gátu
haft allt að 5000 dollurum úpp úr krafs-
inu á einu kvöldi. Charles T. Spedd-
ing, bryti á „Aquitania11 kringum 1920,
skrifaði í æviminningum sínum: „Við
sigldum varla svo að ekki væri að
minnsta kosti einn flokkur um borð.
Enda þótt einn svikahrappurinn hótaði
að skjóta brytann þegar flett var ofan
atf honiuim, var heigðan tflesitira þeirra
með engu minni glæsibrag en annarra
farþega." Einn, sem Spedding kallar
„sannkallað prúðmenni“ varð vellauðug-
ur af ferðum sínum með Cunard og
White Star skipunum og skrifaði að
lokum bók um „hið syndsamlega fjár-
hættuspil". Síðustu árin var hann orð-
inn svo frægur um borð í skipunum
að honum var ógerningur að stunda
spilafals sitt, en af honum fóru slíkar
ævintýrasögur, að farþegar kepptust
um að fá að spila við hann til þess eins
að geta gumað af því við vini sína síð-
armeir.
Auði farþeganna var einnig beint í
aðra farvegi, að vísu fullkomlega lög-
mæta, svo sem fjársafnanir til ýmissa
góðgerðastofnana á hljómleikum og
samkomum skipsins. Það varð að hefð
meðal leikara, leikkvenna og óperu-
söngvara sem ferðuðust yfir Atlants-
hafið, að gefa þjónustu sína á slíkum
hljómleikum. Nellie Melba söng aríur,
P. G. Wodehouse las sögur um Jeeves,
og iheil revía með Gertnuide Lawnence
og Beatrice Lillie í aðalhlutvrkum var
sett á svið úti á miðju hafi, þegar sýn-
ingarflokkurinn var á leið frá Lund-
únum til New York. Fjársöfnunin eftir
þessa hljómleika nam stundum allt að
10.000 dollurum.
Þegar Charles Chaplin sneri aftur til
Evrópu á þiriðjia tnrg aldiaxiinoar í fyrsitia
sinn eftir að hann varð alþjóðleg
stjarna, naut hann í ríkum mæli frið-
sældar oig iglæsiilieifca fynsitia farrýmis á
„01ympic“, skipi White Star félagsins.
í sjáiltfsævisögiu simmi kemrsit hamm svo
áð or'ðii: „Eftiir örfiáiar klufckiuistumid'ir í
hafi var umhverfið þegar orðið al-
brezkt. Við Eddie Knoblock snæddum
á hverju kvöldi saman í Ritz veitinga-
stofunni fremur en í aðalborðsalnum. Á
Ritz voru framreiddir sérréttir, með
kampavíni, kavíar, önd á la presse,
akurhæna, fasani, vín, sósur og crépes
suzefite. Maður hafði tímairun fyrir sér og
dundaði við þá skemmtilegu vitleysu
að hafa fataskipti fyrir kvöldverð á
hverju kvöldi. Slíkt óhóf og munaður
færði mér heim sanninn um dásemdir
peninganna."
egar leið á þriðja áratuginn fór
samkeppni þjóðanna á Atlantshafinu aft
ur harðnandi eftir að þýzka skipið
„Bremen“ frá Lloyds skipafélaginu
varnin Biliáa bomðiamm, seim Cumardskii)-
ið „Mauretania" hafði haldið frá ár-
inu 1907. ítalir með„Rex“ og „Evrópu“
og Frakkar með „Normandie“ voru engu
síður skæðir keppinautar um heiðurinn
af að eiga nýjasta og hraðskreiðasta
skipið á New York leiðinni. Cunard
svaraði mieð „Queem Mary“ og síðiar
„Queiein Elizabeith“ (sem var efclki fiuli-
lokið fyrr en í byrjun síðari heims-
styrjaldarinnar og varð að fresta jóm-
firúfieirð sinmii til ársims 1946).
En um það leyti sem þessi skip voru
tekin í notkun, var blómaskeið Atlants-
háfssiglinganna þegar á enda runnið.
Kreppan hafði á einu ári fækkað fiar-
'þeigum uim hiellminig. í fiáein ár ■etBtiir
heimsstyrjöldina, þegar harizt var um
hvern klefa í þeim lúxusskipum, sem
eftir voru — nálguðust viðskiptin aftur
sitt fyrra mark. En það var skamm-
vinn sæla. Útgerð farþegaskipa hafði
þegar tekið miklum stakkaskiptum.
Skipafélögin urðu að viðurkenna — og
sum þeirra voru æði lengi að því — að
þau gætu ekki keppt við flugvélarnar.
Tilkoma langfleygu þotanna sannfærði
að lokum þá skipaeigendur, sem enn
dreymdi með klöfctavia urn láiðlrua daigia.
A þeim farþegaskipum, sem enn eru
við 'lýðii, níkiir lýðræðisleigt fyrirkomiu-
lag, sem fengið hefði hárin til að rísa á
höfði síðustu kynslóðar Atlantshafs-
farþega.
Enida iþótit saila „Queiein Mary“ oig
„Quíeein EllizaibelJh“ ruú nýlegia hafii miariki
að lokaþáttinn í sögu „sjóferðajárnbraut
ar“ Samuels Cunard sáu margir, aem
þekktu til Atlantshafsferða, endalok
þessa glæsta tímabils árið 1950 þegar
hinn 36 ára gamla „Aquitania“ sigldi i
sína hinztu ferð til niðurrifsstöðvarinn-
ar. „Aquitania" hafði jafnvel ennfrek-
ar en „0ueen Mary“ verið tákn óvið-
jafnanlegs tímabils í millilandasigling-
um. Eins og brezki blaðaeigandinn
Northcliffe lávarður orðaði það: „Hún
var hafifæirit sveibasietiuir miáð nókviæm-
lega réttan fjölda gesta innanborðs og
vel rúmt um þá alla.“
íhurður . . . oddhore-aradekur . . . fordild
24. áigiúsit 19*S9
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9