Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.1969, Blaðsíða 8

Eins og menn mun reka minni til, leiddu tveir Reykjavíkur-
prestar, þeir séra Arngrímur Jónsson og séra Sigurður Haukur
Guðjónsson, saman hesta sína á sl. hausti um kristindóm og
sálarrannsóknir eða spíritisma. Átti þetta sér stað í Neskirkju
og þurfti ekki að kvarta undan kirkjusókninni.
Báðum maeltist haría vel eftir atvikum, en ekki kemur annað
við sögu hér en það, að a.m.k. einn af hápunktunum í ræðu
séra Arngríms Jónssonar var sá, að taka til marks um lífsvið-
horf og hógværð spíritista (eða hitt þó heldur!) stuttan kafla
úr bók Ólafs Tryggvasonar huglæknis og rithöfundar á Akur-
eyri „HUGLÆKNINGAR“. Tilvitnun prestsins var úr þeim kafla
bókarinnar, sem nefnist „Flugslysfð“, og skýrir frá lokaþætti
í samskiptum ólafs og hinnar látnu flugfreyju við að hjálpa
áhöfninni áleiðis til betri líðanar eftir hinn óvænta, hörmu-
lega atburð. Meðal ívitnaðs var a.m.k. þetta:
„— Segir þá unga stúlkan hátt og skýrt: „Við verðum þó að
fá að þakka þér fyrir hjálpina.“ „Ekkert að þakka“ svaraði ég“.
Varla þarf að taka fram, að ívitnunin var algjörlega slitin
úr samhengi og útleggingin, að því er virtist, hélzt í anda þess,
sem les Biblíuna afturábak. Og ekki sögðu orðir. hér allt, frekar
en oftast vill verða, heldur röddin: raddblaerinn — í þessu til-
felli karlmannlegur og innfjálgur. Framburðurinn og tónfallið
var svo listilegt, að það versta, sem hægt var að snúa út úr
þessum orðum, naut sín svo sem frekast mátti verða. Vona ég, að
sem flestir hafi af þessu gefna tilefni gert sér far um að lesa
kafla Ólafs í heild. Og ég vildi sjá framan í þann, sem þá
kæmist að sömu niðurstöðu og séra Arngrímur.
Ég var einn þeirra mörgu, er á hlustuðu og hneyksluðust á
framferði séra Arngríms. Ég þóttist þekkja Ólaf Tryggvason,
og að allt öðru en nefndur fyrirlesari af ótrúlegu blygðunar-
leysi lét meira en í veðri vaka. Hefði verið boðið upp á orðið
þarna í Neskirkju, myndi ég í sannleikans nafni hafa reynt að
vitna þetta þar. En það var ekki. Hugsaði ég mér þá að gera
þetta atvik að umtalsefni á öðrum vettvangi, en allt fór í undan-
drætti.
Jafnvel þegar ég hitti Ólaf Tryggvason hér í Reykjavík löngu
síðar og málið barst í tal á milli okkar svcna blátt áfram
— hann hafði þá ekkert um þessa ívitnun heyrt — nægði það
ekki til þess að neitt yrði úr neinu, enda eyddi hann mót-
mæla- og andúðarákafa mínum. Samt þóttist ég merkja, að þetta
særði hann svolítið. En vegna þess, að ég hafði aldrei sætt mig
við, að málið félli niður athugasemdalaust — hvorki vegna má'l-
staðarins sjálfs né Ólafs — var ég samt ekki alveg af baki
dottinn. Mér var þetta samvizkuspursmál. Og því var það, að
þegar ég nú rétt fyrir skírdagshelgarnar var staddur á Akur-
eyri í „stund milli strfða“ gekk ég á fund Olafs og bað hann
að spjalla svolítið við mig um lífsviðhorf sitt, því mig langaði
til þess að ganga úr skugga um, hvort mig misminnti svo hrapal-
lega, að séra Arngrímur Jónsson gæti haft brot af sannleika
fyrir sér, hvað þá meira. Virtist ég nú hitta allvel á Ólaf, og
lét hann tilleiðast — virtist meira að segja al'ur færast í auk-
ana eftir að farið var af stað. Árangur viðtals okkar fer hér
á eftir.
— Ég veit, að þú hefur lifað sér
stæða og markverða andleaa
reynslu, Ólafur. Viltu nú ekki
segja mér, hvað þér virðist mik-
ilvægast í reynslu þinni?
— Gæzka Guðs er í senn aug
ljósasta og stórkostlegasta
reynsla mín. Hann vakir yfir
hverjum manni, albúinn að sefa
þrautir manna og pjáningar.
— Einstaklingarnir virðast
ekki viðbúnir því að veita
gæzku Guðs og vizku viðtöku.
Hvað veldur? Skortur á þekk-
ingu?
— Skortur á auðmýkt og lotn
ingu, fremur en vitsmunum og
þekkingu.
— Er lotningin þá svo mikil
væg?
— Já, lotningin fyrir Guð-
dóminum er móðir og fóstra
allrar varanlegrar i'.amingju.
— Þú segir nokkuð. Nefndu
annað dæmi úr lífsreynslu-
skóla þínum, svolítið nærstæð-
ara mannlegu eðli.
— Maðurinn er líka góður í
djúpum hjarta síns, auðugur af
ástúð, og höfði.igslund. En
einn og einn, sem er ljúfur í
dag, hagar sér eins og fantur
á morgun. Ýmsum virðist auð-
veldara að lifa, sé öðrum rutt
frá. Stemningar koma og fara,
bjartar í gær, myrkar í dag.
— Veiztu ástæðurnar?
— Oft, en ekki meira um það.
— Hvort hugsar þú meira
um kristindóminn sem einstakl-
ings- eða félagsmál?
— Ég held, að kristindómur
og félagsmál sé eitt og hið
sama.
— Hvaða rök færir þú fyrir
því?
— Einföldustu og djúpstæð-
ustu rök allra raka. „Það, sem
þér gjörið einum þessara minna
minnstu bræðra, það gjörið þér
mér“, sagði höfundur kristn-
innar.
— Hvað segir þú þá um
kirkjuna og kristnihaldið í dag
— víðar en „undir Jökli“?
— Helst ekkert nema gott. í
vitund minni er kirkjan það,
sem vitrir menn og góðgjarnir
vilja að hún sé. En raunalega
oft hefur hún verið annað. „En
kirkjur, sem ástmeyjar hyllast
þá helst, sem hafa mest skild-
inga ráð“, kvað Stephan G.
og ekki að ófyrirsynju. En mörg
góðskáldin hafa kropið niður
og kysst jarðarsvörðinn, þótt
engin fóstra eins syndug sé né
svívirt eins jg jörðin“ — Sem
hugsjón var kirkjan ein feg-
ursta mynd lífsins. En svívirt
hefur hún verið og syndug
er hún. En þeir, sem
skilja tilgang hennar og tak-
mark, unna henni og líða með
henni. Þannig er ferill allra
stórra hugsjóna — þær eru
elskaðar og þeim er misþyrmt.
— Áttu samleið með prestun
um okkar, blessuðum?
— Já — og nei. Pokaprest-
urinn er því miður ekki alveg
horfinn á landi hér. En margir
prestar okkai eru afbragðs-
menn og sannkallaðir drottins-
þjónar. Þetta segi eg ekki út í
bláinn. Ég byggi vitnisburð
minn fyrst og fremst á því, sem
ég hef skynjað við guðsþjón-
ustur þeirra. Dýrðlegar, mátt-
ugar verur vinna með þeim, sem
hafa leiðtogahæfileika.
— Máttu nefna einhverja?
— Nei, ég ler ekki út í þá
sálma. Þó vil ég gjarnan .íefna
einn fulltrúa þeirra ágætustu:
séra Benjamín Kristjánsson.
Hann er ekki þeirra mestur
prédikari, og mér kemur ekki
til hugar að fullyrða, að hann
sé þeirra mestur maður — að
meta slíkt er ekki á færi nokk-
urs manins. En fyrir utan stór-
felldar atonennar gáfur og fjöl-
þætta víðtæka þekkingu, er séra
Benjamín fágætlega djarfur og
víðsýnn og skilningsríkur, and-
legur leiðtogi. Mér finnist skugg
sýnna fyrir norðan síðan hann
hvarf suður yfir heiðar.
— Telurðu þig hafa lært
kristindóm af prestunum?
— Já.
— Og hverjum þá helzt?
— A æskuárum mínum hafði
ég kynni af nokkrum prestum,
eftir ýmsum leiðum, prest-
um sem ég var hugfang-
inn af. Ég neifni þá, sem nú
eru liðndr fram: Séra Pál Sig-
urðsson, séra Jónas Jónasson,
séra Matthías Jochumsson, séra
Magnús Helgason, séra Jakob
Kristinsson og séra Harald Ní-
elsson. Allir voru þeir hámennt
aðir menn á íslenzkan mæli-
kvarða og andans stórmenni.
Hvað höfðu þeir helzt sér
til ágætis að þinum dómi?
— Ég skal fyrst tilfæra orð
eftir séra Páli: „I kirkjunni
óttast menn allar tilbreytingar
og hugsa ekki til framfara, eru
hræddir við frelsi og hræddir
við sannleika. . Þannig er pré-
dikunarstarfið hjá oss þræl-
bundið, eins og margt fleira. . .
Ég játa breinskilnislega, að ég
elska sannleikann meir en kirkj
una, Krist meir en Lúther. Ég
veit að sönnu, að ég er í þjón-
ustu kirkjunnar, en fyrr gekk
ég í þjónustu sannleikans".
Þannig tála sannir laprisveinar.
Séra Jónas og séra Matthías
afneituðu helvítiskenningunni
— eilífri útskúfun — af mynd
ugleik. Það er fagur vitnisburð
ur um manngöfgi þeirra og
sanna guðs trú. Hér vík ég að
prestunum, ekki skáldunum.
Þegar séra Magnús ræddi
kristindómsfræðslu barna, lagði
hann áherslu á, að börnum væri
kennd trú en ekki trúfræði.
Orð hans man ég nákvæmlega:
„Tilhögunin er úrelt: arfur frá
rétttrúnaðaröldinni, þegar trú-
arlífið í lútersku kirkjunni ætl
aði að kafna í eintómi trúar-
fræði.“ Þannig mæla spekingar.
Þessi örfáu orð hafa skýrt
margt fyrir mér.
Séra Jakob var svo hjarta-
hreinn maður, að hann sá Guð
og fegurðina 1 állri náttúrunni
Og flutti boðskap sinn í ski.ii
þeirrar trúarsýnar.
— Þú ert sem sagt ekki neinn
prestahatari?
— Síður en svo. Og ég á eft-
ir að minnast á prófessor Har-
ald, sem ef til vill var elsku-
verðastur þeirra allra.
— Hversyegna?
— Hann lagði lífið svo að
segja í sölurnar fyrir hugsjón
sína, sem var og er æðsta hug-
sjón mannkynsins.
— Hver er hún?
Að sameina heimana —
ríki þessa heims og annars í
víðtækum andlegum skilr.ingi.
Þótt enn sé nokkur óvild uppi
höfð gegn meiri heiðríkju og
auknu víðsýni í trúarefnum, er
öldin þó önnur en á dögum
séra Haráldar.
Hvað er það í verkum
séra Haraldar, sem þú dáirsvo
mjög?
Þrjú atriði skal ég nefna
sem samræma fagurlega eðlis-
hyggju hans og lífsreynsluvissu.
Prófessor Haraldur segir á ein
um stað: „Gætum að vorri eig-
in reynslu, það er miklu betra
en að rannsaka ritningarstaði“.
Á öðrum stað mælir hann:
„Guðsbarnarétturinn er oss með
skapaður .Vér erum öll Guðs
ættar. Eniginn öðlast hann fyr-
ir heillegar athafnir né fyrir
fýlgi við trúartjátningar, né
trúarlærdóma, hversu ágætt
sem það allt kann að vera.“
Og í þriðja lagi farast honum
svo orð um Jesú: „Hann sá
ævinlega efni í heilaigan mann
í hverjum einasta syndara.1'
Og þú efar ekki sannleiks
gildi þessara orða?
— Nei, svo skarpdregin,
djúpstæð og sann-kristin eru
þessi tilnefndu umrr.æli hans, að
ógjörlegt er að véfengja þau
eða slæva gildi þeirra á nokk
urn hátt. Enda samstillist þetta
þríeina hugsjónahorf hans af
einhverjum alfegurstu orðum
frelsairans: „Lærið af mér, ég er
hógvær og af hjarta lítillátur".
Og eiga ennfremur djúpsett-
ar rætur í stórkostlegustu orð-
unum, sem töluð hafa verið á
þessari jörð: „Verið því fiull-
komnir eins og faðir yðar í
himnunum er fullkominn.“ Þessi
ummæli sanna, hve skyggni
þessa manns var hrein og djúp
og alhliða skilningur hans
lífrænn á lögmálum Guðs og
örlögum manna. Maður getur
ekki annað en kroplð i lotn-
ingu frammi fyrir minningu
séra Haraldar og raunar allra
þessara áður nefndu andans
og hjartans manna.
— Svo þú ert þá ekki allfjarri
því að vera spíritisti?
— Nei, í raunhæfri merk-
ngu orðsins. Með öðrum orð-
um, þegar heiðarlega er rætt
um hugtalið. En það gera menn
ekki ævinlega
Hvað áttu við með „raun-
hæfri“ merkingu?
Hreyfing eða stefna er
ekki raunveruleg, niema aindlegt
gildi hennar sé skynjað og
skilið. Hugsjón er ekki hug-
sjón, nema því aðeins að hún
sé elskuð og virt, og unnið sé
fyrir hana af nákvæmni og al-
úð. Einnig hef ég ávallt gert
mér það ljóst, að orðin „ismi
segja nauðalítið um inntak og
umtak hreyfingar eða stefnu,
og þannig er þvi sérstaklega
farið um spíritismann. Spírit-
isminn er byggður á sálarrann-
sóknum. Þær rannsóknir er
hægt að framkvæma af djúp-
hyggju, alúð og nákvæmni, en
það er líka hægt að framkvæma
þær af þeirri grunnfærni, að
rannsóknin sé verri en.engin.
Margir mætir menn um
víða veröld hafa nú gerzt til
þess að vera vottar „að veru-
leika þeim, að vinir aldrei vin-
um týna“.
Já, t.d. er Dr. Norman Vinc-
ent Peale, höfundur beggja
þeirra bóka, sem þú hefur ís-
lenzkað, einn þeirra glæsileg-
ustu á heimsmælikvarða. Hann
er djúpskygg'n leiðtogi, þess
umkominn að ræða trúarbrögð.
Haínn talar af jafnnæmum
skilningi og ástúð um trúar-
gleði og trúartraust þeirra
„frelsuðu“ og um trúarviðhorf
og trúarhamingju spíritista, sem
hafa raunsönn sambönd við
framliðna ástvini og aðrar enn,
æðri verur.
Stórkostleg
reynsla
að hverffa inn á
lífssvið
framliðinna
Baldvin Þ. Kristjánsson rcc&ir við
Ólaf Tryggvason, huglœkni og
rithöfund Hamraborg á Akureyri
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
11. maí 1969