Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.1969, Blaðsíða 11

fellur svo augljóslega í mót þess
ara atvinnustjórnmálamanna í
Þýzkalandi á 20. öld: tækifær-
issinninn, sem ryður sjálfum sér
braut til frama með því að
tryggja stóriðnaði Þýzkalands
öruggan sess í heiminum.
Hann gengur þess ekki dul-
inn, að markinu verður ekki
lengur náð i nnan þjóðlegs
ramma einvörðungu eða með
vígorðum, sem voru hlutgeng
árin 1914 eða 1933, og hann
hefur nægilegt hugrekki til að
láta uppi þá sannfæringu sína.
Enginn þýzkur stjórnmálamað-
ur hefur af jafnmikilli hrein-
skilni dregið í efa, að einingu
Þýzkalands verði náð á skömm-
um tíma, enginn hefur hafnað
jafnafdráttarlaust gömlum úr-
eltum hugsjónum þjóðræknis-
stefnu, enginn þeirra hefur lýst
yfir samstöðu með Atlantshafs-
þjóðum af slíkri eindrægni og
rópusinni. Og þó virðist enginn
þýzkur stjórnmálamaður eftir
stríð hafa borið það jafnáþreif-
anlega með sér, að breyttir tím-
ar væru í nánd: enginn hefur
minnt jafnmikið á keisarann
eða jafnvel Hitler án þess þó
að virðast alger andstæða
manna eins og Stresemanns eða
Adenauers. Á einhvern undar-
legan hátt ber yfirlýst sam-
staða Strauss með vestrænni
stefnu og Evrópustefnu keim
af þýzkri þjóðernisstefnu eins
og hún lýsti sér 1914 og 1933
— menguð brennisteini og
púðri og kynt undir með sjálf-
meðaumkun. Stafar það af því,
að endanlegt takmark hennar
er í raun og veru hið sama og
fólst í þýzkri þjóðernisstefnu
árin 1914 og 1933?
Strauss er sonur slátrara í
Múnchen og upphaflega var
honum ekki ætlað háleitara
hlutverk í lífinu en taka við
kjötverzluninni af föður sínum.
En drengurinn reyndist búa yf
ir óvenjulegum námsgáfum, og
kennarar hans töldu foreldra
hans á að senda hann í mennta-
skóla og síðan í háskóla. Hann
las grísku, latínu, þýzkar bók-
menntir, sögu og hagfræði og
reyndist afburða námsmaður.
Við kandidatspróf hlaut hann
hæstu einkunnir, sem gefnar
höfðu verið við nokkurn há-
skóla í Bavaríu síðan 1910.
Ekki hvarflaði samt að honum
annað þá en gefa sig að
kennslu. Hann varð aldrei nas-
isti, ekki einu sinni kornungur
þegar ekkert hefði kannski ver-
i'ð eðlilegra en hann flyti með
straumnum — ef til vill kom
hin kaþólska trú hans í veg
fyrir það (hann er skylduræk-
inn kaþólikki þó hann sé ekki
heittrúaður) kannski var hann
einfaldlega of kænn til þess
að gerast nasisti. Hann tók held
ur ekki þátt í neinni starfsemi,
sem beindist gegn nasistum, né
lét hann í ljós andúð á þeim,
svo vitaS sé. Hann var ósköp
venjulegur ungur námsmaður
sem naut lífsins og lét stjórn-
mál lönd og leið.
Stríðið brauzt út. Strauss
varð liðþjálfi af fyrstu gráðu,
kól á fótum á undanhaldi þýzka
hersins frá Stalingrad og var
með herdeild í Bavaríu það sem
eftir var stríðsins. Árið 1945,
þegar Strauss var þritugur,
komu Ameríkanar auga á hæfi-
leika Strauss og þar með hófst
hinn skjóti frami hans á stjórn-
málasviðinu. Hann hafði til að
bera alla þá kosti, er herstjórn
bandamanna þótti bezt mega
prýða einn mann: hann var há-
menntaður, hæfileikamikill, geð-
felldur og atorkusamur ungur
Þjóðverji, sem hafði gott vald á
enskri tungu, hafði gaman af
að sletta latínu og með alger-
lega hreinan skjöld í stjórn-
málum: hafði hvorki verið á-
hangandi nasisma né komið
nærri starfsemi vinstri-sinn-
aðra. Á augabragði var búið að
gera Strauss að héraðsstjóra og
hann var jafvel settur í rann-
sóknarnefnd til að koma upp
um gamla nazista (enda þótt
hann vilji helzt, að fyrnist yfir
þann þátt í starfi hans). Hann
varð einn af stofnendum kristi-
legra demókrata í Bavaríu, gerð
ist síðar ritari flokksformanns-
ins og árið 1949, þegar þingið
kom fyrst saman í Bonn, var
Strauss orðinn þingmaður.
Hann vakti fyrst á sér veru-
lega athygli á þingi árið 1952,
þegar hann stóð upp óundir-
búinn og flutti snjalla ræðu í
vi’ðkvæmum umræðum um varn
armálin. Adenauer, sem hafði
átt erfitt uppdráttar í þessum
umræðum, þrýsti hönd hans
lengi á eftir. Ári síðar var
Strauss orðinn ráðherra, þá 38
ára að aldri og yngstri ráð-
herrann í ríkisstjórninni. Þrem
árum síðar var hann gerður að
varnarmálaráðherra.
Adenauer hafði að vísu ekki
viljað veita Strauss svo skjót-
an frama, enda þótt hann væri
þessum unga, efnilega manni
vinveittur. Strauss neyddihann
í rauninni hálft í hvoru til þess.
Hann hélt líka uppi stöðugum
persónulegum árásum á þann,
sem gegndi embættinu, sem
hann sjálfur ágirntist: það er
ekki að öllu leyti fögur saga. En
honum tókst það sem hann ætl-
aði sér og sem ráðherra reynd-
ist hann hæfur, enda þótt hann
þætti stundum nokkuð hávaða-
samur í starfi. Og þegar seig á
síðari hluta sjötta áratugsins
var hann orðinn þjóðkunnur
maður, jafnvel heimskunnur
enda þótt hann væri í þeim
hópi einn af minni spámönn-
unum.
Það orð sem fór af honum á
þessum árum, var blendið. Þótt
furðulegt sé, svipar honum að
þessu leyti bæði til Lloyd Ge-
orge og Churchills en því er
ekki að leyna, að nokkuð mis-
jafnt orð fór af þeim meðan
þeir voru ungir. Á Lloyd Ge-
orge minnti Strauss að því leyti
að orðrómur var á kreiki um
spillingu og hneyksli sem reynt
var að breiða yfir, bæði í sam-
bandi við fjármál og konur. Og
eins og Churchill var hann
sakaður um skeytingarleysi og
drambsemi og fyrir styrjaldar-
hugsunarhátt. En enginn hefur
getað neitað því, að hann sýndi
bæði framtakssemi og gáfur, at-
orku og metnað meiri en al-
mennt gerðist. Það leyndi sér
ekki, að Strauss bjó yfir
krafti, frumstæðum og óútreikn
anlegum, sem gat orkað bæði til
góðs og ills.
Rudolf Augstein, ritstjóri der
Spiegel, var einn þeirra, sem
þóttist sannfærður um að
Strauss mundi koma illu einu
til leiðar. Þá sannfæringu öðl-
aðist hann, þótt undarlegt megi
virðast, í einkaviðtölum við
Strauss í fyrstu, og Strauss var
oft óvarkár í tali á þessum ár-
um, jafnvel líka í opinberum
umræðum: á þessum árum tal-
aði hann digurbarkalega um
„að kjarnorkusprenging mundi
fylgja í kjölfar fyrsta riffil-
skotsins" og gortaði af því „að
bandamönnum yrði ekki mikið
fyrir að þurrka Sovétríkin út
af yfirborði jarðar.“ í einkavið-
tölum mun hann hafa gengið
enn lengra. Það er haft eftir
embættismönnum Nato og Pent-
agon, að þeim hafi runnið kalt
vatn milli skinns og hörunds
við að hlusta á Strauss í sam-
kvæmum, sem færðist allur í
aukana eftir því sem lengra
leið á kvöldið og fjölgaði glös-
unum, sem hann tæmdi. Aug-
stein ógnaði slík ummæli og
sannfærðist um, að fyrir Strauss
vekti að hvetja til styrjaldar
og nauðsynlegt væri að setja
honum stólinn fyrir dyrnar áð-
ur en það yrði um seinan. Der
Spiegel hélt uppi skipulagðri
og harðri árásarhríð á Strauss
árin 1961 og 1962 og þar átti
að ganga milli bols og höfuðs
á honum, en þar sem ekki var
hægt með góðu móti að nota
ummæli, sem Strauss hafði lát-
ið sér um munn fara í einka-
viðræðum, sem grundvöll slíkrar
árásar, var gripið til þess
bragðs að núa honum einkamál
um nasir — og var kannski
ekki að öllu leyti sanngjarnt.
Blaðið ætlaði sér að eyðileggja
Strauss með því að saka hann
um spillingu. Þetta mistókst
(enda þótt ekki tækist að öllu
leyti að eyða grun manna). En
svo fór, að Strauss var sjálfur
að því kominn að eyðileggja
sig á þeirri heift, sem hann
lagði í hefndaraðgerðirnar.
Flestir muna enn Spiegel-
málið — ritstjórarnir voru
handteknir og ranglega sakað-
ir um landráð, og lögreglan var
látin taka ritstjórnarskrifstof-
urnar á sitt vald með þeim af-
leiðingum, að lá við, að leggja
yrði blaðið niður, enda höfðu
aðgerðirnar stefnt að því. Það
vakti mikinn úlfaþyt, þegar
upp komst um þátt Strauss í
þessu, en hann neitaði í fyrstu
að hafa komið þar nærri, og
þrætti síðan fyrir að hafa neit-
að. Ekki bætti úr skák, að þing-
mönnum fannst að Strauss hefði
líka reynt að blekkja þá, þeg-
ar hann gerði grein fyrir mál-
inu á þingi. Hver ráðherrann
eftir annan sagði af sér í því
skyni að þröngva Strauss úr
embætti. Adenauer sá sér að
lokum ekki annað fært en víkja
honum frá, enda þótt honum
væri það ekki ljúft, því að
hann var sjálfur að nokkru
leyti bendlaður við málið, og
það er ekki útilokað að Strauss
hafi, að minnsta kosti að ein-
hverju leyti verið að hylma yf-
ir Adenauer. Hvernig sem því
hefur verið varið, þá var Strauss
búinn að vera. Síðar lýstu bæði
jafnaðarmenn og lýðræðissinn-
ar því yfir, að þeir mundu
aldrei sitja í ríkisstjórn með
Strauss, og margir af hans eig-
in flokksmönnum voru sama
sinnis.
Spiegel-málið átti sér stað
haustið 1962. En ekki liðu nema
fjögur ár unz Strauss var orð-
inn ráðherra á ný — fjármála-
ráðherra í samsteypustjórn með
jafnaðarmönnum, sem tóku orð
sín aftur og gengu fúsir til sam-
starfs við hann. Og nú, að liðn-
um tveim árum í viðbót, virðist
lítill vafi á því, að Strauss
verði næsti kanslari Þýzka-
lands — það eina sem enn mætti
deila um, er hvort Strauss
muni gera sig ánægðan með að
bíða þar til núverandi ríkis-
stjórn hefur setið kjörtímabil
sitt á enda eða hvort hann muni
sjálfur hrinda henni fram af og
þá hvenær. Nema það hendi
hann þá einu sinni enn að eyði-
leggja allt fyrir sjálfum sér með
einhverjum ferlegum og van-
hugsuðum aðgerðum.
Sem stendur hefur endur-
koma hans og uppreisn komið
mönnum til að gleyma óförum
hans fyrir sex árum. Menn hafa
fyllzt svo mikilli aðdáun, að
Strauss gæti jafnvel verið
þakklátur fyrir niðurlægingu
sína, af því hún hefur gefið
honum tækifæri til að sýna
fólki, hvað hann býr yfir óvið-
jafnanlegum hæfileika til að
reisa sig við og byrja að nýju.
Ef það væri rakið lið fyrir lið,
hvernig Strauss tókst að kom-
ast upp á ný, kæmi ýmislegt
misjafnt í ljós — en í þeirri
baráttu beitti hann aðallega
stjórnmálalegri refskák, og bak
tjaldamakki, að ógleymdum
þeim hæfileikum sínum að grípa
þau tækifæri sem á vegi hans
urðu. En samt sem áður sýnir
hún þó, að töggur er í Strauss,
að honum verður ekki svo auð-
veldlega komið á kné. Hann hef
ur líka lært að lagni borgar
sig, — og svo hafði hann
heppnina með sér. Það sem úr-
slitum réði, var hin undarlega
aðstaða verkalýðsfélags kristi-
legra demokrata í Bavaríu, sem
er að nokkru sjálfstæður flokk-
ur og að nokkru angi af kristi-
lega demokrataflokknum. Það
virðist auðsætt, að maður með
góða skipulagsgáfu getur not-
fært sér slíkar aðstæður, þar
sem hann getur starfað bæði
utan og innan flokksins. Strauss
reyndist frábærum skipulags-
gáfum gæddur. Eftir Spiegel-
málið hvarf hann aftur til
heimahaganna í Bavaríu: sveit-
ungar hans í Bavaríu sáu
aumur á honum og gerðu hann
að formanni og brátt fór eggið
að kenna hænunni — verka-
lýðsfélagið undir stjórn Strauss
fékk töglin og hagldirnar í
Kristilega demokrataflokknum.
Og nú er svo komið, að það
virðist hafa ráð allrar ríkis-
stjórnarinnar í hendi sér líka.
Það var Strauss, sem gerði Ki-
esinger að kanslara eftir að Er-
hard fór frá, og hann getur
líka bolað honum frá, þegar
honum finnst tími til kominn.
Það er þessi stjórnunar-
23. febrúar 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H