Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1967, Blaðsíða 10

Eiríkur á Brúnum
átti heima í Hlíð í 25
ár en reyndi síðar
á ævinni aS snúa hæði
sveitungum sínum
og öðrum landsmönn-
um til Mormóna-
trúar.
w 1
m “inr
11 JjL
prúðmenni, hinn heitir Sigur-
jón. Hafði hann nokkrar á-
hyggjur af för minni þangað,
þegar hann vissi, að ég væri
eitthvað viðriðinn Morgunblað-
ið. Skildist mér ótti hans stafa
af því, að ég kynni með ein-
hverjum hætti að skaða Fram-
sóknarflokkinn, ef ég færi að
skipta mér af görðum og húsa-
tóftum í Hlíð.
Kannski er hvergi fegurra
undir Fjöllunum en austanvert
við Núpakotsnúpinn, þar sem
hann Ingveldi dóttur Eiríks „til
að spila tveggja manna alkort
við sig; hafði hann vinninginn,
því seint um veturinn eftir átti
hún dreng“, segir Eiríkur.
Nú er skemmst frá því að
segja, að hvorki meðgekk Þor-
valdur á Eyri króann, né held-
ur að hann neitaði faðerninu.
Líður og bíður unz Eiríkur er
á förum með sitt fólk til Amer-
íku 1881. Þá heimtar Þorvaldur
krakkann og er hann var ekki
látinn laus þótti honum sæmst
Bærinn á Núpi stendur austan vert við Hvammsnúpinn. Þar
býr Guðmundur Guðmundsson fyrrum glímukóngur.
jökullinn opinberast skyndilega
í tígulegri umgjörð. Svaðbæl-
ið sem Þorvaldur breytti í Þor-
valdseyri er þar á grundunum,
sem svað hljómar eins og öfug-
mæli; staðurinn hefur á sér
yfirbragð höfuðbóla, allsstaðar
er grasið í bak og fyrir. Ég tók
mynd af bænum af kúastöðl-
inum neðan vegar og kýrnar
söfnuðust utan um mig á með-
an með þeirri heimspekilegu
rósemi, sem kúm einum er lag-
ið; þær virtust líta björtum
augum á framtíðina.
Enda þótt Þorvaldur á Þor-
valdseyri væri maður fram-
takssamur, fórst honum ekki að
sama skapi vel við Eirík á
Brúnum og hans fólk. Upphaf
þeirra atburða var, að Þor-
valdur gisti hjá Eiríki, gömlum
sveitunga sínum, sem þá bjó
að Ártúni í Mosfellssveit. Kom
að safna 12 manna liði, harð-
snúnu, og var gerð aðför að
Eiríki og dóttur hans, þar sem
þau gistu í Reykjavík. En Ei-
ríkur hafði fyrr staðið í ströngu
og barizt bæði við menn og
grimma hunda. Hann kom Ing-
veldi fyrir á hjalllofti með
barnið; var þar upp um þröngt
op að sækja og hleri fyrir. Ing-
veldur stóð á hleranum við
annan mann, en Eiríkur og
Rúnveldur, kona hans, náðu
þrisvar að kippa fótum undan
innrásarmönnum í stiganum
áður en þau vóru ofurliði bor-
in. Lauk svo, að Þorvaldur
sneri frá og Eiríkur komst með
fjölskyldu sína til skips.
—O—
Einhverntíma hefur bergið
meðfram Fjöllunum verið sjáv-
arhamrar; brimið hefur lamið
hverja skor og vindbarðir tind-
Hafurshóll. Þar er huldufólkshyggð og þar hafa tíðum sézt ljós.
ast, væri kirkjan lögð niður.
Virtist svo sem álög þessi
væru áhrínslaus orðin í nokkra
áratugi og gerðist ekkert
markvert af hálfu Steinafjalls
þar til aðfaranótt annars jóla-
dags árið 1926. Þá lá nærri, að
stórslys yrði; fólk þar á bæn-
um vaknaði við að skriða skall
á bæinn, fyrst vatnsflóð, síðan
aur og loks stórgrýti. Gerðist
þetta allt á fáeinum augnablik-
um og bjargaðist fólk naum-
lega. Þá var ljótt um að litast í
Steinum; húsin hálfgrafin, hest-
ar á sundi í hesthúsi og kýr í
fjósi hætt komnar. Karlægri
konu var bjargað upp á þak og
máttu menn bíða þar klukku-
stundum saman, unz fært var
frá bænum.
Má gera því skóna, að annar
í jólum hafi í þetta sinn orðið
heldur ánægjulítill hátíðisdag-
ur í Steinum undir Eyjafjöll-
um.
Leiðin liggur áfram austur
með Steinafjalli og sléttlendið
neðra er marflatt eins og Fló-
inn, en hvítur faldur öldunnar
við Eyjafjallasand afmarkar
lengdina. Allsstaðar er grjótið
meðfram veginum og mörg
steinvalan hefur um dágana
hafnað á túnum í Hlíð undir
Núpakotsnúp, eða Hlíð undir
Steinahlíðum eins og sá bær er
nefndur í Paradísarheimt. Þar
er lengri röð gamalla bæjar-
húsa en ég minnist að hafa
áður séð, þó hefur yfirgerðin
nýlega verið rifin og standa nú
tóftirnar eftir. Bæði þar og
annarsstaðar getur að líta hag-
lega hlaðna steingarða, stund-
um langa. Ósjálfrátt fer maður
að hugsa um Steinar bónda úr
sögu Laxness og hversu hag-
lega hann hlóð grjótgarða, svo
ekki fundust betri listaverk í
þeim sveitum. Að vísu höfðu
þeir allmikið látið á sjá, með-
an mórmóninn var í útlöndum;
grjót hrunið ofan úr fjallinu
var dreift út um túnið og
fannst Steinari bónda í enda
sögunnar ekki annað þýðingar-
meira en reisa við garðana:
„leggja stein við stein í hina
fornu veggi uns sólsett var í
Hlíðum undir Hlíðunum".
Um nokkra áratugi áður en
Steinar bóndi komst á þrykk,
hafði annar mormóni frá Hlíð
verið kunnur með þjóðinni
fyrir ferðalög sín og ritverk.
Sá er Eiríkur Ólafsson, sem
raunar kenndi sig við Brúnir
vestan Markarfljóts. Hann var
fæddur í Hlíð 1823, átti þar
heima í 25 ár, og hefur látið
eftir sig ferðasögur og „Lítið
rit um svívirðing eyðilegging-
arinnar" ásamt nokkrum öðr-
um pésum. Þessi einkennilegi
sveimhugi missti rótfestu sína
undir Fjöllunum um Þjóðhátíð-
ina 1874 og fór líkt og Steinar
bóndi í Hlíð, bæði út til Kaup-
mannahafnar og vestur í Spán-
arforksveit i Utah. Eiríkur á
Brúnum reyndi að turna ís-
lendingum til • trúar á • Jósef
Smið og gulltöflurnar úr Kúm-
óruhóli en var fálega tekið víð-
ast og við kirkju í Stóradal í
heimasveit hans mátti hann
þola pústra og hrindingar. í
Óseyrarnesi var sigað á hann
sex hundum og segir Eiríkur:
„___hömuðust þeir utanum
mig, því fólkið var að siga
með hlátrum og sköllum; en
mér vildi það til lukku, að ég
hafði staf í hendinni; ég veif-
aði í kringum mig, og snerist
í snarkringlu of* stökk í loft
stundum ___“. A Eyrarbakka
var aftur sigað á hann hundum,
en þeir hlupu af ógáti í hross.
Á Stokkseyri sögðu menn, að
réttast væri að skera úr honum
tunguna og stinga úr honum
augun, en presturinn hlustaði á
og lét sér vel líka.
En Eiríkur var líka skemmti-
legur sagnamaður og hefur
hann skráð nokkrar huldu-
fólkssögur, einkum frá Hlíð.
Að sjálfsögðu talar Eiríkur um
huldufólk eins og hverja aðra
blákalda staðreynd, enda hef-
ur huldufólk verið með áþreif-
anlegri staðreyndum undir
Fjöllunum framundir þetta.
Fyrir ofan bæinn í Hlíð eru
grasigrónar brekkur uppundir
bergið og þar hefur Eiríkur
séð dreng með sófl í hendi
reka þrjár kýr og vetrung að
læknum. Hann vissi strax, að
þessar kýr voru huldufólks-
eign. Harðbannað var að fara
í holu undir stórum steini þar
í hlíðinni, sízt af öllu til að
hafa þar nokkur ólæti, „því
þar var huldufólk".
„í öðru sinni“, segir Eiríkur,
„sá ég, hvar kvenmaður var að
reka fjórar ær yfir um Hús-
hamra, sem kallaðir eru, fyrir
ofan bæinn í Hlíð, og svo rak
hún þær yfir annan klett og
hvarf þar. Ég þekkti hana ekki;
hún átti ekki heima í Hlíð, því
það var huldukona“.
Nú hefur steinsteypan numið
land í Hlíð, en eftir standa
nokkrir garðar hlaðnir, á leið
niður í svörðinn. Ég kom þang-
að heim til þess að geta betur
litið þá augum en unnt er neð-
an af veginum. Heima við hitti
ég bræður tvo, sem búa tví-
býli í Hlíð. Annar virtist vera
Þorvaldur á Þorvaldseyri,
brjóstmynd í byggðasafninu á
Skógum.
JO LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
5. nóvember 1967