Lesbók Morgunblaðsins - 05.11.1967, Blaðsíða 9

Ba-jarliús og gamlir grjótgarð'ar í Hlíð, þar sem Steinar bóndi
í sögu Laxness bjó og Eiríkur á Brúnum fæddist.
austur á Skálabæi sem þar
standa í röð undir fjallsrótun-
um: Yztiskáli, Miðskáli og Ás-
ólfsskála. í annál frá árinu 1624
nefnir Gísli Oddsson hörmuleg-
ar náttúruhamfarir á Yztaskála,
þegar skriðuhlaup varð þarna í
fjallinu, „og kollvarpaði að
nóttu til meira en helmingi af
bænum Yzta-Skála í Holts-
sókn. Bjuggu þar sjö barna for-
eldrar. Aðeins foreldrunum var
bjargað með lífi, þannig að þau
voru dregin hálfdauð úr aur-
leðjunni. Þegar móðirin daginn
eftir sá, hvernig um börnin
hafði farið, lét hún guðræki-
lega líf við dauða, og þannig
liggur hún í einni gröf ásamt
þeim, en maðurinn lifir eftir og
þjakast af hörmum sínum“.
Nú eru aðeins aflíðandi brekk
ur þarna efra; bjargveggurinn
girðir ekki lengur fyrir norðrið
Laxness að Birni hrossaprang-
ara á Leirum, átti Ásólfsskála
og hafði makaskipti við Holts-
kirkju á kotinu Svartsbæli eða
Svaðbæli og lét í staðinn part
úr Ásólfsskálalandi undir
kirkju. Þá hafði hvesst undir
Eyjafjöllum enn einu sinni og
reyndar með því offorsi, að
Holtskirkja fauk af grunni; það
var á pálmasunnudag 1888. En
Þorvaldur ávaxtaði vel sitt
pund og breytti kotinu í höfuð-
bólið Þorvaldseyri:
„Björn umboðsmaður á
Leirum hafði hafizt af litlu“,
segir í Paradísarheimt, „og
snemma beitt gáfum og gjörfi-
leik sem hann þótti hafa um-
fram aðra menn til þess að
lötra eigi við búfé né draga
fiska. Hann fór ungur í kaup-
mannslæri útá Bakka og barst
með húsbændum sínum nokkur
Steinar undir Eyjafjöllum. Þrívegis hafa skriðuhlaup ógnað bænum, siðast 1926.
ár til Danmerkur í æsku; kom
heim aftur og gerðist sýslu-
skrifari hjá gamla sýslumann-
inum á Hofi og fékk af honum
eyðijarðir útvið sjó, kotin Bæli,
Hnútu, Svað og önnur fleiri
með álíka lýtandi nöfnum__“.
—O—
Þar sem Holtsnúpurinn rek-
ur fram tignarlega trjónuna
svo greina má mörg hundruð
berglög, hvert uppaf öðru, þar
stendur frammi á grundinni
einn frægastur bær undir
Fjöllunum; prestsetrið Holt.
Ég kom að Holti einn myrkan
rigningardag um sláttinn fyrir
fáeinum árum; þá grillti varla
í Núpinn fyrir þoku og rosa.
En séra Sigurður var svo eld-
fjörugur, að regndrunginn
gleymdist og svona er að eiga
sólslcin innra fyrir andann. Ég
fór fram hjá Holti í þetta sinn,
enda þekkti ég þar engan; mér
fannst dapurlegt að sjá þangað
heim. Sjálft bæjarstæðið getur
naumast talizt fallegt; Holtsá-
in hefur brotið land og það
eru grýttar eyrar og hrjóstrur
í kring.
Holt kemur talsvert við
sögu í Njálu, þar nam land
Þorgeir hinn hörski; hann var
afi Þorgeirs Skorargeirs. Eftir
Njálsbrennu eignaðist Þorgeir
Skorargeir öxina Rímmugýgi
og hvar skyldi hún niðurkom-
in núna? Kannski eru einhverj-
ar leyfar af henni hér undir
mold og sandi.
Fleiri skáldmæltir og gáfaðir
klerkar hafa búið í Holti en
séra Sigurður. Þekktastur
þeirra var sennilega Gísli Odds-
son, síðar biskup, mælskumað-
ur á sinni tíð og skáld, dáinn
1638. Hann hefur látið eftir sig
merkar ritgerðir á latínu, sem
bregða ljósi á þekkingu hans á
íslenzkum fræðum og náttúru-
vísindum.
Nútímanum mun þó kunnara
um séra Þorvald Böðvarsson,
prest í Holti um tíu ára skeið.
Hann orti sálminn „Dýrð sé
guði í hæstum hæðum" og
framan við bæinn í Holti stend-
ur myndarlegur stuðlabergs-
drangur til minningar um séra
Þorvald.
En hér verða þáttaskil;
Holtsósinn skerst inn í undir-
lendið, allar götur upp að
Steinafjalli og lítið eitt austan
við Varmahlíð eru hreppa-
mörk milli Vestur- og Austur-
Eyfellinga.
—O—
Aftur er bergið fyrir norðr-
inu en ekki eins og veggur;
þar eru stallar og syllur og
grænir rindar. Og gil á milli.
Þaðan falla smálækir sakleysis-
lega en koma upp um sig á
björgunum í farveginum. „f
Steinum", eins og Eyfellingar
segja, hafa búendur oftsinnis
þolað búsifjar, þegar vöxtur
hleypur í gilið ofan við bæ-
inn svo af hlýzt skriðuhlaup.
Um aldir hefur fólk í Steinum
búið við þá hættu, sem þessu
er samfara og eru sagnir um
þetta allt frá 1904. Þá vildi svo
til, að eitt bjargið úr brattri
hlíðinni í efra varð laust og
barst niður í móti heldur rösk-
lega, unz bærinn í Steinum
varð fyrir. Það varð þó ekki
að fullu og öllu til að hefta
ferð steinsins; hann hélt áfram
yfir kirkjugarðinn og mölbraut
kirkjuna.
Gleggri lýsingar eru þó til af
skriðuhlaupinu í Steinum 1888;
það var meir aur og leðja, enda
urðu miklar skemmdir á túni
og sum bæjarhúsin brotnuðu
niður. Einu ári síðar var lögð
niður kirkja sú, sem lengi hafði
staðið í Steinum og var það
ekki lítil ögrun við máttar-
völdin, þar sem álög hermdu,
að bærinn skyldi að fullu eyð-
Hamragarður undir Vestur Eyjafjöllum; eitt fegursta bæjarstæði á íslandi.
Holtsnðpur og Drangshlíðar-
fjall. Það er ugglaust erfitt að
glíma við allt það grjót, sem
hrunið hefur á völl á Núpi og
vill til að Guðmundur á Núpi
er fyrrverandi glímukóngur Is-
lands. Hann vann Grettisbeltið
meira að segja meðan það var
ekki enn orðin föst venja að
láta sig falla af öllum þunga
ofan á andstæðinginn. Því mið-
ur var Guðmundur ekki heima
þennan dag; hann hafði brugð-
ið sér til Reykjavíkur, en tvo
upprennandi Eyfellinga hitti ég
þar í hlaði: Odd Helga Jóns-
son og Einar Ragnarsson. Þeir
kváðust sækja skóla að Selja-
landi; Oddur var daufur með
búskap á Núpi, kvaðst öllu
fremur vilja verða búðarmað-
ur, en Einar hélt, að það væri
ef til vill jafngott að vera
bóndi á Núpi eins og innanbúð-
armaður.
Þeir stóðu eftir á hlaðinu
innanum múgavélar og traktora
en ég beindi reiðskjótanum
og skriðuhlaup sýnast ólikleg
þarna. Nokkru innar er Ásólfs-
skáli; ég ók upp að kirkjunni
og gekk hátt upp í valllendis-
gróna brekkuna í efra og hlust-
aði á þögnina umvefja þessar
þokkalegu hlíðar og Hvamms-
núpinn í vestri. Ásólfur sá, er
hér helgaði sér land, var raun-
ar maður kristinn og hvorki
taldi hann sæma að hafa sam-
skipti við heiðingja né þiggja
af þeim mat. Hann veiddi sér
til viðurværis í læk, sem þar
fellur nærri og þótti meiri
fiskisæld þar en í öðrum lækj-
um. Þegar þeir nágrannar Ás-
ólfs, sem vanir voru að snúa
sér til Óðins og Þórs, urðu
þessa varir um síðir, ráku þeir
Ásólf burtu af jörðinni með of-
beldi. Það kom þó fyrir lítið,
þar sem silungar úr læk þess-
um urðu Ásólfi samferða.
—O—
Þorvaldur Bjarnason á Þor-
valdseyri, sem menn þykjast
vita, að sé fyrirmynd Halldórs
5. nóvember 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9