Lesbók Morgunblaðsins - 16.10.1966, Blaðsíða 10

SVIPMYND
Framhald af bls. 2
öllu hinu rotna í þjóðlífinu út á haug“,
eins og segir í einni stefnuyfirlýsing-
unni. Stefnur þessar voru þó um margt
ólíkar; sumar voru mjög róttækar, en
aðrar vildu halda í sumar erfðir hins
gamla þjóðfélags. Flestum var þeim
sameiginlegt að hatast við kommúnista,
kapítalista, gyðinga og smáborgara. Lýð-
ræði var úrelt í þeirra augum, en höfuð-
óvinirnir Marx og Mammon og háborgir
þeirra tveggja, Moskva og Wall Street.
Hreyfingar þessar voru þó yfirleitt svo
ólíkar, að fáránlegt væri að setja þær
allar undir sama hatt, enda áttu þær
sér afar mismunandi sögulegan, þjóð-
ernislegan og jafnvel trúarbragðalegan
grundvöll. Samt hefur tekizt að finna
í ritum Vorsters og fylgismanna hans
lýst yfir samstöðu með ótrúlegustu
hreyfingum í Evrópu, sem ekkert gátu
átt sameiginlegt með Ossewa-Brandwag,
enda þjóðfélagslegt ástand í S-Afríku
gerólíkt hinu evrópska. Þykir þetta bera
vott um nokkurn barnaskap eða a.m.k.
óraunsæi leiðtoga Ossewa-Brandwag.
Þeim tókst að lýsa því yfir, að í Rúmeníu
væru „vinaflokkar" þeirra þólitískar
hreyfingar eins og Járnvörðurinn, Her-
sveit Mikjáls erkiengils, „Allt fyrir föð-
urlandið", Kristilega þjóðfylkingin og
Krossbræðralagið! Ólíklegt er, að hinir
rúmensku þjóðernissinnar hafi nokkru
sinni hej rt Ossewa-Brandwag getið, og
hinir suður-afrísku eldhugar virðast ekki
hafa athugað, að í Rúmeníu voru sumir
þéssara flokka erkióvinir. Á nokkrum
árum tókst Ossewa-Brandwag að lýsa
yfir „samúð“ með hinum fjölmörgu ías-
ista- og hálffasistahreyfingum í Frakk-
landi, sem innbyrðis eldu grátt silfur,
svo sem Action Francaise, Faisceau,
Parti Populaire Francais, Francisme,
Rassemblement Nationale Populaire,
Camelots du Roi, Croix de Feu, Jeun-
esses Patriotes og Solidarité Franca-
ise! í Hollandi voru vinir“ þeirra Muss-
ertistar í Belgíu Rexistar og flæmskir
fasistar í Noregi Nasjonal
Samling og Hird, í Ungverja-
landi örvakrossmenn, á Spáni Juntas
de Ofensiva, Falange Espanola og Union
Militar, í Klróatíu Ustashi, í Slóvakíu
Þjóðfylkingin, og í Austurríki tókst þeim
að sjá „vini“ í alls ellefu hreyfingum
(Die Heimwehr, Die Vaterlándische
Front, Kristilegi þjóðflokkurinn, Sósíal-
istíski þjóðflokkurinn, Der Landbund,
Die Grossdeutsche Volkspartei, Der
Heimatblock, Der Heimatschutz, Die
Bauernwehr, Die Frontkámpfervereinig-
ung og Der Eiserne Kern)! Eins og sést
af þessari upptalningu, virðist hinum
ungu áhugamönnum í Ossewa-Brandwag
ekki hafa verið fullkomlega ljóst, hver
stefna þeirra í rauninni var, nema hvað
þeir töluðu um „styrka stjórn" og „kyn-
þáttaaðskilnað", en með þessum „sam-
stöðuyfirlýsingum", sem verkuðu skop-
lega á stjórnmálaandstæðinga þeirra
fyrir stríð, sköðuðu þeir mannorð sitt og
framtíð hreyfingar sinnar á stríðsárun-
um og eftir þau. Sú saga komst jafnvel
á kreik, að Ossewa-Brandwag eða menn
nákomnir hreyfingunni hefðu stutt fjár-
hagslega fimm rússneska fasistaflokka
(Alrússneska fasistaflokkinn, Alrúss-
nesku fasistasamtökin, Samband rúss-
neskra fasista, Rússneska fasistaflokkinn
og Hreyfingu rússneskra national-sósíal-
ista), sem störfuðu í Mansjúríu, Kína,
Japan, Þýzkalandi og á laun í Sovét-
ríkjunum, og þrjú dagblaða þeirra
(Natsija, Nash Put og Fashist), en
aldrei tókst að sanna það. Alla vega get-
ur sá stuðningur aldrei hafa verið merki-
legur.
A ð styrjöldinni lokinni var Vorster
ekki annað en tekjulítill sveitalögfræð-
ingur, vonsvikinn og beizkur í lund.
TMið var, að stjórnmálaframi hans væri
úr sögunni með ósigri Hitlers og alls
þess, sem hann stóð fyrir. Hann reyndi
10 LESBOK MORGUNBLAÐSINS
að fá inngöngu í Þjóðflokkinn fyrir kosn
ingarnar árið 1948, en svo mikið óorð
fór enn af honum, að honum var hafnað.
I stað þess fór -hann í framboð fyrir
öfgaflokkinn Afrikaner Party, en féll
fyrir frambjóðanda Sameiningarflokks-
ins.
Næstu fimm árin vann Vorster að því
að endurheimta æruna, ef svo má að
orði komast. Honum tókst það svo vel,
að árið 1953 var hann kosinn á þing fyrir
Þjóðflokkinn. Síðan hefur hann risið svo
hratt og hátt innan flokksins (mennta-
málaráðherra 1958, dómsmálaráðherra
1961 og forsætisráðherra 1966), að menn
skyggnast ósjálfrátt um eftir leyndum
orsökum. Hefur Vorster sjálfur breytzt,
orðið virðingarverður og „ábyrgur“?
Eða hefur Þjóðflokkurinn hneigzt að
öfgastefnu Vorsters?
Fátt er vitað um orsakir þessarar upp-
hafningar Vorsters, og áhugi — að ekki
sé sagt ástríða — Búa á leynifélögum,
sem stafar upphaflega frá baráttu þeirra
við Englendinga, veldur því, að margt
er og verður hulið almenningssjónum.
Líklegt þykir þó, að Vorster hafi ein-
hvern tíma á árunum milli 1953 og 1958
verið hleypt inn í innsta kjarna Þjóð-
flokksins, Broederbond (Bræðrabandið),
og sé það skýringin á skjótum frama-
ferli hans.
S kipulagshæfileikar Vorsters komu
glöggt í ljós, þegar hann var mennta-
málaróðherra. Hann sá um framkvæmd
Bantu-kennslumálalögg j af arinnar, sem
leiddi m.a. af sér, að svertingjar og Ind-
verjar verða að stunda nám í sérstök-
um háskólum. Áður var kennt á ensku
í öllum lægri skólum, en nú er kennt
á móðurmáli hvers og eins, þ.e. afrikaans
íseytjándu aldar hollenzku, sem Búar
tala), indversku, ensku, bantumáli og
öðrum tungumálum svertingja. Stokka
þurfti allt skólakerfið upp og kljúfa
skóla í nýja eftir tungumálum. Yfir-
leitt sá Vorster um að aðlaga alla
kennslu í S-Afríku að stefnu dr. Ver-
woerds, sem ber nafnið „aðgreind
þróun“.
Mönnum varð fyrst ljóst, að hann
stefndi að því að verða eftirmaður Ver-
woerds, þegar hann sá um að undirbúa
og koma í gegnum þingið hinum svo-
kölluðu skemmdarverkalögum, sem
heimila dauðarefsingu eða a.m.k. fimm
ára fangelsi fyrir hvers konar starfsemi,
er ríkisstjórnin telur stefnt gegn öryggi
ríkisins.
• *’ ‘ ...
IVIeðan Vorster var dómsmálaráð-
herra, réttlætti hann ýmsar óvinsælar
ráðstafanir sínar með því að benda á, að
hann væri einungis að framfylgja lög-
um, sem fyrirrennarar hans á þingi
hefðu sett. Það kann rétt að vera, en
fyrri ráðherrar hafa ekki hirt um að
framfylgja lagabókstafnum út í yztu
æsar, heldur litið á ýmis ströng laga-
ákvæði sem varnagla, er grípa mætti til
á neyðartímum, og um aðrar lagagrein-
ar, sem forverar hans héldu í gildi og
studdust við í athöfnum sínum, er það
að segja, að enginn fyrrverandi dóms-
málaráðherra í Suður-Afríku hafði til
að bera hæfni Vorsters til þess að fram-
fylgja þeim af miskunnarlausri harð-
ýðgi og gera þær raunverulega virkar
í daglegu lífi borgaranna. Vorster hefur
tekizt að gera Suður-Afríku að yfir-
máta rólegu og friðsamlegu ríki á yfir-
borðinu með vökulli og ötulli leynilög-
reglu, sem kunnugir menn telja, að hafi
ekki gefið leynilögreglu Ulbrichts og
Nkrumahs neitt eftir, meðan Vorster var
yfirmaður hennar sem dómsmálaráð-
herra. Hann hefur gert sitt bezta til þess
að þagga niður í andstöðu dagblaðanna,
og hann hefur afnumið svo að segja allt
opinbert eftirlit með lögreglunni.
E ins og Verwoerd er Vorster inni-
lega sannfærður um ágæti stefnu sinn-
ar. Enginn efi læðist að honum um, að
hann sé ekki á braut sannleikans og
réttlætisins. Honum er mjög í mun að
benda á S-Afríku sem fyrirmyndarland
svörtu heimsálfunnar. Hvergi er meiri
velmegun að finna í Afríku en í Suður-
Afríku, og allt bendir til þess, að sú
velmegun eigi eftir að aukast enn veru-
lega, ef kostnaðurinn við framkvæmd
apartheid-stefnunnar sýgur ekki of mik-
ið fjármagn til sín. Efnahagslega séð
hafa svertingjar það almennt hvergi
betra nema í Bandaríkjunum, og hið
sama er að segja um menntun þeirra.
Hins vegar „gleymir" Vorster að geta
þess, að svertingjar í S-Afríku hafa mun
lægri laun en hinir hvítu, og að þeir
hafa ekki aðgang að fjöldamörgum
iiörfum.
Hlutfallslega eru fleiri svertingjar læs
ir og skrifandi í S-Afríku en í nokkru
öðru ríki Suðurálfu, og ef miðað er við
ytri tákn velmegunar, eins og bíla, ís-
skápa, þvottavélaeign o.s.íf v., er hið
sama uppi á teningnum. Þegar Vorstér
er bent á, að það fái ekki staðizt til
lengdar, að 3,4 millj. hvítra manna ráði
yfir 13,6 millj. svartra og gulra manna,
segir hann að með apartheidlögunum sé
gert ráð fyrir sjálfstjórnarsvæðum lit-
aðra manna, þar sem þeir hafi nógu mik
ið pólitískt sjálfSforræði. Aðspurður um
pólitíska fortíð sína, svarar hann því til,
að nazisminn hafi verið skárri en komm
únisminn, en hins vegar hafi Hitler van-
metið afl hins engilsaxneska kapítal-
isma. Ekki er gott að vita, hvað felst
í þessu goðsvari. Þegar hann er spuröur,
hvort það sé ekki satt, að S-Afríku-
stjórn hafi keypt vopn bæði frá Tékk-
um og Kínverjum, svarar hann því til,
að verzlun verði að gera við hvern sem
er, þegar nauðsynleg varnartæki fáist
ekki hjá þeim, „sem þótzt hafa verið
vinir okkar og ættu að vera það sjálfra
sín vegna“ (þ.e. Bandaríkjamönnum og
Bretum). Hann er minntur á, að rúm-
lega 8000 manns, hvítra og svartra sitji
í fangelsi vegna pólitískra skoðana
sinna. Hann svarar því til (með sanni),
að tiltölulega sitji margfalt fleiri póli-
tískir fangar inni í fjölmörgum rík;um
Afríku. Hins vegar veit viðmælandinn
ekki, hvað hann á að halda um andlega
heilbrigði Vorsters, þegar hann bætir
því við, að það sé „meira pólitískt frelsi
í landi okkar en bókstaflega í nokkru
öðru landi í heimi“.
ótt ár framasókn hans og augljós
valdafíkn hafi gert marga óvinveitta
honum innan þingflokks Þjóðflokksins,
er enginn vafi á því, að hann er afar
vinsæll meðal stuðningsmanna stjórnar-
innar um land allt. Þjóðflokksmönnum
hefur ávallt hætt til leiðtogadýrkunar.
Dr. Verwoerd var, — að eigin sögn
meira að segja, „granítmaður". Sama má
segja um Vorster.
F yrir nokkru bannaði stjórnin
sýningu á málverkinu „Black Christ“
(Svartikristur), sem svertingi nokkur
hafði málað. Orsökin var sú, að þekkja
mátti þá Verwoerd og Vorster í gervum
rómversku hermannanna við krossfest-
inguna. Annar hermannanna er nú fall-
inn, en hinn, sem vill fremur láta kalla
sig John en Balthazzar Johannes, þótt
einkennilegt megi virðast, stígur nú
fram í fullum herklæðum.
Á sama hátt og ríkisstjórn Þjóðflokks-
ins hefur fikrað sig áfram á braut öfga
og ofstækis, hafa forsætisráðherrar
hennar orðið æ öfgafyllri og einstreng-
ingslegri: Malan, Strijdom, Verwoerd
— og nú Vorster.
HAGALAGÐAR
Slyngur málflytjandi
Tveir hreppar deildu um sveitfesti
þurfalings. Annar fékk Harald (Ó.
Briem á Rannveigarstöðum) í lið með
sér. Hann var tregur til, lét þó til
leiðast og vann málið. Haraldur sagði
oddvitanum, að hann vildi fá borgua
fyrir a'ð vinna svo vafasamt mál. Odd-
viti hafði ekki búizt við því, að Har-
aldur færi í þetta skipti að taka borg-
un fyrir liðsinni sitt, brást hann illa
við, sagði málið hefði eins unnizt áa
hans tilhlutunar og afsagði alla
greiðslu. Haraldur kvað hann ekki
skyldu græða á því að snúast gegn
kröfu sinni. Fór hann því til hins
oddvitans og sagði honum að þeir
hefðu tapað málinu fyrir klaufaskap,
sem enn mætti laga, ef rétt væri upp
tekið. Samdist svo me'ð þeim, að
Haraldur tæki við málinu og fengi
100 kr. ef hann ynni það, annars
ekkert. Haraldur fékk málið tekið
upp að nýju og vann það.
(Óðinn)
Staka
Ef lundin er létt í spori
og lífið syngur við raust,
vei'ður þér allt að vori:
Vetur, sumar og haust.
(Stefán Hannesson)
Vorster (í miðið): „Ég mun halda ódeigur áfram sömu götuna og Verwoerd
gekk".
16. október 1966