Lesbók Morgunblaðsins - 16.10.1966, Blaðsíða 3

Saga um sögu
Eftir Ingólf Jónsson frá Prestsbakka
—INÍ ei, drengir, sagan er ekki dauð,
og það er ferskeytlan ekki heldur. Báð-
ar lifa, en dvelja í lægð í bili og rísa
upp þegar minnst varir, því að þær
eiga heima í sál þjóðarinnar, fólksins,
manna eins og okkar, sem nú störfum
við að grafa þennan hitaveituskurð
fyrir Reykjavíkurborg, sagði Jón gamli
og leit glettnum augum á vinnufélaga
sína, þar sem þeir sátu á bekkjum
Vinnuskúrsins í kaffihléinu.
— Fólk eins og við, hélt Jón áfratn,
hvers vegna það? Hvers vegna sagði
ég ekki fyrst og fremst í sál þeirra, sem
tekið hafa að sér að vera vökumenn
þjóðarinnar. Manna eins og stjórnmála-
mannanna, menntamannanna, vísinda-
mannanna, skáldanna, sálfræðinganna,
kennaranna og hvað allir þessir menn
eru kallaðir. Ég skal segja ykkur hvers
vegna. Ég held að þessir menn hafi
flestir staðsett sjálfa sig í þær skorð-
ur, sem þeim þykja bærilegastar, dreg-
ið ályktanir, slegið þeim föstum sern
staðreyndum og með því losað sig und-
an þeirri kvöð að vera leitendur fyrir
þjóðina. Það er alltaf þægilegra að
vera heima en þurfa að fara í smaia-
mennsku. Innst inni kunna þeir að
vita, að þetta er ekki rétt, en þeir hafa
svæft sig sjálfa í ysnum og hávaðanum,
og eitt af því, sem þeir virðast hafa
tekið gilt, eru fullyrðingar um að sönn
ritlist sé fólgin í nýsköpun, sem af-
neitar fornum hefðum, leita að skríp-
um og hugarórum, sem við alþýðu-
menn skiljum ekki og getum ekki iært,
formleysum, sem hvorki eru fugl né
fiskur.
— Þetta er nú skárri ræðan hjá þér,
Jón minn, sagði nú verkstjórinn, Björn
kallaður Björn kaldi. Hvernig veiztu
svona mikið um skáldskap? Þetta get
ég svarið, að er fullkomin latína fyrir
mig. Mér þykir fjandans nóg að lesa
blaðskrattann, sem ég kaupi, og reyna
að melta lygina úr því, þótt ég fari
nú ekki að velta fyrir mér skáldskap
til viðbótar. Það eru nógu margar út-
gáfurnar samt af vitleysunni.
J ón leit brosandi í kringum sig
til að vita, hvað hinir segðu, en þeir
þögðu, og eftirvæntingin var auðséð á
svip þeirra. Þeir áttu von á snörpum
orðahnippingum milli Jóns og verk-
stjórans.
— Já, Björn minn, svaraði Jón með
sinni norðlenzku rósemi. Það er svo
sem ekki allt satt, sem stendur í blaða-
greyjunum, en ég er sveitamaður eins
og þið vitið, afstúfaður búhokrari eins
og þú, Björn, sagðir um daginn, en ég
hef alltaf lesið og oft keypt bækur, þeg-
ar ég fékk varla úttekt í kaupfélaginu
fyrir skuldum, en nóg um það. Ég
ætla að segja ykkur stutta sögu um
sögu, ef ég má svo að orði komast, úr
mínu byggðarlagi.
Þegar ég var barn, þið vitið, að ég
er nú á sjötugsaldri, kom þýdd saga
í Nýjum kvöldvökum, vinsælu Akur-
ej'rar-tímariti, sem enn er gefið út.
Saga þessi hét „Móðir snillingsins" og
fjallaði um fullorðna jómfrú, sem aldrei
hafði gifzt né átt barn. Hún var ósköp
einmana, þreytt á lífinu og tilgangs-
leysi þess að vera alltaf ein með sjálfri
sér. Svo kom henni í hug snjallur mál-
ari, sem hún kannaðist við, og dreif
sig á fund hans. Hún tjáði honum, að
sjálfsögðu með háttvísum, kvenlegum
formála, að sig langaði þau ósköp til
að eignast barn, sem yrði snillingur
eins og hann, en hún skyldi ein annast
það að öllu leyti og engum segja fað-
ernið. Það yrði bara vitað af þeim
tveimur, og ekki skyldi hún verða hon-
um til neins trafala í lífinu. Hann gæti
farið sínar götur allar jafnt fyrir því,
en hefði þó aukið við þjóð sína einum
snillingi, sem ekki væri svo lítils vert.
Jæja, svo tókst nú til, að málarinn
var til í tuskið, kannske leizt honum
á konuna, þótti lofið gott og sjálft
verkið ekki svo fráhrindandi. Hvað um
það, konan átti barn í fyllingu tímans
samkvæmt áætlun og svo man ég nú
ekki meira úr sögunni.
etta er ekki svo vitlaus saga,
sagði Maggi, ungur piltur í vinnu-
flokknum. — Svona konur vildi ég
hitta, þá þyrfti enga Kvíabryggju og
enga afskiptasemi.
— Já, sagði éinn úr hópnum, það
hefði komið sér notalega fyrir þig í
fyrra, þegar þú fékkst tvö í haúsinn, að
þær hefðu þekkt þessa gömlu og góðu
aðferð. Ha, ha.
— Engar svívirðingar, svaraði Maggi
byrstur. Lofum Jóni að halda áfram
með söguna, sem hann svo kallar.
— Jæja, drengir mínir, sagði Jón
broshýr sem fyrr. í mínu byggðarlagi
var ósköp venjulegt fólk, gott fólk,
verra fólk, gáfumenn og sauðhausar
eins og gengur og gerist í sveitum og
bæjum, og meðal þessa fólks voru ekki
svo fáar konur nær fimmtugu, sem
aldrei höfðu gifzt né átt börn né notið
neins af slíkum veraldargæðum. Þær
lásu söguna sem aðrir eða heyrðu hana,
því að oft var þá lesið upphátt á kvöld-
in í baðstofunum, því að þá var nú
ekki útvarpið komið í hvern krótc eins
og nú. Já, og þær tóku við sér, drengir.
Ein átti barn með húsbónda sínum, önn-
ur á sama bæ með syni hans fimmtán
vetra, og varð sú að hrökklast úr sveit-
inni vegna aðkasts fólks, einkum kyn-
systra sinna, og þá ekki sízt þeirra, sem
urðu afskiptar eða útundan, eins og við
kölluðum það.
Ein fertug jómfrú sagaði gat á þilið
undir rúmi sínu, en hinum megin við
þilið og gegnt hennar rúmi var rúm
smaladrengsins, sextán ára pilts, sem
lærði að meta hlýju hennar og nota-
legheit. Þessi kona hlaut einnig sinn
skerf og átti efnilegt barn á sínum
tima. Sem sagt, allt fór á fleygiferð
eða á annan endann í heilu byggðar-
lagi og svo fór víst víðar. Sagt var, að
sums staðar hafi fólk verið í hálfgerðu
svelti, því húsmóðirin hafði oft ekki
sinnu á að skammta, þar sem hún þurfti
að vera á sífelldum þönum til að gæta
manns síns eða sona í þessum skæru-
hernaði. Bændur kvörtuðu undan
minnkandi afköstum vinnumanna
sinna, einkum þeirra sem kvenhollir
voru taldir, en aðrir sem ekki voru
í þá áttina hneigðir sóttust eftir að
vinna sem fjærst heimilinu, fóru óbeðn-
ir í eftirleitir og sóttu mógröft til fjalla.
Margar húsmæður brenndu í bræði
sinni þessu örlagaríka hefti Kvöldvakn-
anna, þótt seint væri, þar sem skað-
inn var skeður. Þess vegna kvað hefti
þetta vera næsta illfáanlegt og kosta
stórfé, þá sjaldan það sést á boðstól-
um.
S em sagt, allt fór í bál og brand
í minni sveit sem öðrum. En flestir
eldar deyja út að lokum, og öldur sem
rísa hæst eiga fyrir sér að hníga, svo
fór að smátt og smátt dró úr þessu
straumróti. Líf fólksins tók að falla
í eðlilegar skorður og ástir urðu við-
ráðanlegar og fólk hætti að svelta. Hús-
mæður urðu aftur hlýlegar og tóku að
fitna, en margar þeirra voru orðnar
grindhoraðar af hlaupum og áhyggjum.
Húslestrarnir og postillurnar hafa
kannske hjálpað til og svo blessaðir
prestarnir, þeir hafa að sjálfsögðu brýnt
fyrir sóknarbörnum sínum guðlegar
hugsanir og gott siðferði sem vera bar.
Þetta er nú sagan um söguna, sem
olli þeim fárviðrum, er enn geymast
í minnum fólks, sem þá lifði, og varð
hitagjafi margra í lágreistum baðstofu-
kytrum í fábreytni afskekktra sveita,
þar sem hugmyndaflugið er oft í dái,
en neistinn sem varð þar að báli var
ein stutt saga í þessu góða tímariti.
J ón hafði lokið sögu sinni, en fé-
lagar hans, sem voru sumir miður sin
af hlátri, klöppuðu óspart fyrir hon-
um.
— Mikið fjandi var þetta góð saga
hjá þér, Jón minn, sagði verkstjórinn,
Björn kaldi. Næst þegar þú segir slíka
sögu, þá framlengi ég hléið okkar eftir
Framhald á bls. 6
ORÐ
Eftir Ögmund Helgason
í nið árinnar
heyri ég vatnið hvísla
hyldjúpum orðum.
Silfurblár flaumur
syngur við vota steina
svalandi orðum.
Og tunga mín er þurr af þorsta.
16. október liMW
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3