Lesbók Morgunblaðsins - 16.10.1966, Blaðsíða 5

i;Vi* fth
Heimsdkn til Tarjei Vesaas
Eftir Alan Moray Wilflams
Tarjei Vesaas, rithöfundur-
inn norski, sem hlaut bók-
menntaverðlaun Norðurlandaráðs
1964 fyrir skáldsögu sína „Klaka-
höllina“, en hún hefur verið þýdd
á ensku og mörg önnur tungumál,
hefur nú ritað aðra skáldsögu, sem
hann nefnir „Brýrnar“, og kom út
samtímis í skandinavísku höfuð-
borgunum fjórum þann tuttugasta
september síðasthðinn. Þetta er
fyrsta bók Vesaas í þrjú ár. í við-
tali, sem ég átti við hann á heimili
hans á Þelamörk, lýsti hann þessari
nýju bók sinni sem skáldsögu með
tvöföldum efnisþræði og norsku
sögusviði. Útgefendur hans, Gyld-
endal í Osló, sögðu: „Við álítum
þetta eina af fjórum eða fimm beztu
bókum hans.“
I’að tók mig sex tíma að komast til
Ytre Vinje, lítils fjallaþorps með ná-
lægt hundrað íbiium, sem liggur langt
inni í skógivöxnum fjalladölum Þela-
merkur. Vesaas býr ásamt konu sinni,
pkáidkonunni Halldis Moren Vesaas, á
hundrað ára gömlum bóndabæ, sem
Etendur í fögru umhverfi á bakka langs
stöðuvatns. Þau stunda ekki búskap
íjálf, en innbú þeirra, með húsgögnum
úr hefluðum viði og opnum arni (peis)
á norska vísu, máluðu rósaflúri á hurð-
um og skápum og gamalli. tifandi stofu-
klukku, gæti eins verið hjá einhverjum
bændanna á Þelamörk, ef andstæðan
birtist ekki í málverkum nútíma lista-
manna á grænmáluðum veggjunum og
þvi ógrynni bóka á fimm eða sex mis-
munandi tungumálum, sem fyila bóka-
hillurnar, svo að þar verður ekki meiru
í troðið.
sjötugasta aldursári sínu er
Vesaas orðinn nauðasköllótlur, og and-
lit hans er svo alsett hrukkum, að manni
delta ósjálfrátt í hug árshringir í gam-
alli eik. (Skyldi vera ein hrukka fyrir
hverja af þeim 32 bókum, sem hann
hefur látið frá sér fara? Ég reyndi að
reija, en mér íipaðist alltaf.) En að
þessu undanskildu er hann unglegri en
aldur hans segir til um. Hann er léttur
í hreyfingum, hvassleitur og útitekinn,
ber þessi útlitseinkenni Norðmanna úr
fjallabyggðum, sern gera það að verk-
um, að þeir sýnast aldrei verulega
gamlir.
Tvennt er það snnað í fari hans,
sem ósjálfrátt vekur athygli.
Það er augnaráð hans, sem er mjög
rnilt og góðlegt, og sérkennandi brosið
— í senn prakkaralegt, Viðkvæmt og
ögn hæðnislegt. Andlit hans minnir
helzt á góðlátlegan dvergálf.
Skáldsögur Vesaas hafa verið þýddar
á tíu eða tólf tungumal. Hann hefur
iilotið alþjóðleg bökmenntaverðlaun ný-
Jega, bæði í Feneyjum og Kaupmanna-
liöfn, og nafn hans heíur verið nefnt
oft.ar en einu sinni, þegar rætt hefur
verið um úthlutun bókmenntaverð-
launa Nóbels. En eitt atriði hefur háð
lionum nokkuð, að þvi er varðar lestur
á verkum hans. Ekki aðeins ritar hann
bækur sínar á norsku, sem er þjóð-
tunga innan við tjögurra milljóna
manna, heldur skrifar hann á nýnorsku,
opinberlega viðurkenndu máliýzkuaf-
brigði í Noregi, sem hefur verið mikið
Tarjei Vesaas
deilu- og hitamát hjá Norðmönnum í
rneira en hundrað ár, sambærilegt við
það ef skozkir þjóðernissinnar héldu
því fram við brezk yfirvöld, að skozka
Eowlandsmállýzkan væri hin eina lög-
mæta tunga Skota og yrði því fram-
vegis að skrá öll opinber skjöl, allar
skölabækur, nöfn gatna o s. frv. á því
máii jafnt og ensku, og það yrði að
vera fullkomlega jafnrétthátt henni í
einu og öllu.
Vesaas hefur lag á að gefa þessu
minnihlutamáli hiýjan, elskulegan og
vingjarnlegan blæ, sem minnir á mál-
far Roberts Burns. Hann hefur þennan
sama hátt á við meðferð málsins, að
hann strýkur orðunum eins og köttum,
þar til þau fara að mala. En hinn sér-
kennilegi ritháttur nýnorskunnai' gerir-
verk hans erfið aflestrar fyrir þau 75%
landa hans, sem aldir eru upp viO
dansk-norska ríkismálið, hið hefð-
bundna mál Henriks Ibsens og flestra
Norðmanna, sem hafa hlotið menntua
sína í borgum landsins.
E n þegar hann svaraði spurning-
um mínum, notaði hann samt ríkis- v
málið, og veittist mér (dönskumælandi
Englendingi) auðveÞ að skilja hann.
Ekki verður hann sakaður um óþarfa
mælgi í blaðaviðtölum, og þó að hann
sé mjög alúðlegur og gestrisinn (hann
bauð mér að borða, áður en við hófum
spjall okkar, lostætan silung, sem hann
hatði sjálfur veitt í vatninu um morg-
uninn) er orðalag hans stuttort og gagn-
ort, eins og hnitmiðaðar setningar
flestra sögupersónanna í hinum ein-
kennilegu, djúptæku skéldsögum hans.
— Markar þessi nýja skáldsaga að
einhverju leyti timamót á rithöfundar-
ferli yðar?
— Norskir ritliöfundar hafa gert
samning við útgefendur sína þess efnis,
að þeir ræði ekki bækur sínar í blöðum,
áður en þær koma út (skrifað fyrir 20.
sept.). Ég get aðeins sagt, að þetta
er skáldsaga með tvíbentri atburðarás
— tveir atburðir í einum — og að sögu-
svið hennar, eins og fyrri bóka minna,
er norskt.
— Þér skrifið á tungumáli, sem talað
er aðeins af 28% Norðmanna og
óðrum íbúum Skandinavíu er varla
nokkur leið að skilia. Er þetta frjálst
val yðar, eða finnst vður þér ekki geta
tjáð það sem þér viljið á ríkismálinu?
— Það kom alveg af sjálfu sér hjá
mér að nota nýnorsku, þegar ég byrj-
aði að skrifa, þvx að ég hafði lært hana
frá bernsku og nutað í skóla, og einnig
vegna þess að hún var útbreidd í þeim
hluta Noregs, þar sem ég ólst upp,
Þelamörk.
— Takmarkar þetta ekki lesendahóp
yðar? Og verður það ekki jafnvel til
Framhald á bls. 6
Ég frétti þegar ég kom til lands-
ins um síðustu mánaöamót, að
sjónvarpsmálinu hefði verið ráðið
til úrslita með bréfi frá bandaríska
herstjóranum á Keflavíkurflug-
velli til íslenzka utanríkisráðherr-
ans. Hefði mátt œtla að það vœri
öllum landslýð óblandið ánægju-
efni að fá þetta leiðindamál end-
anlega tekið
af dagskrá
íslenzkra þjóð
mála, þó vissu
lega hefði
mátt vera
meiri reisn
yfir lausninni
af hálfu ís-
lenzkra ráða-
manna. En
því var ekki
að heilsa. Sam
tök svonefndra „sjónvarpsáhuga-
manna“ gerðu sér lítið fyrir og
sendu bœnarskrá til herstjórans,
sem sennilega á sér enga hlið-
stœðu í íslandssögunni, nema ef
vera kynnu bœnarskrár frá mesta
niðurlægingartíma þjóðarinnar á
17. og 18. öld, þegar landsmenn
töldu von til þess að fá mýkt
hjarta kóngsins í Kaupinhafn með
smjaðri og undirdánugheitum.
Skjallið í plaggi „sjónvarpsáhuga-
manna“ er hins vegar svo yfirgengi
legt, að það snýst upp í háð, sam-
kvœmt skilgreiningu Snorra, og
hafi það bakað aðstandendum sín-
um aðhlátur um allt ísland, hefur
það varlsa getað vákið annað en
ómengaða fyrirlitningu hjá þeim
mönnum sem smjaðrið máttu þola.
Þó er ekki fyrir það að synja,
að í glórulausum lofdýrðarvaðlin-
um glittir í eitt sannleikskorn,
nefnilega þá augljósu staðreynd að
með yfirlýsingu sinni hefur flota-
foringinn í Keflavík lýst ómerk þau
orð íslenzkra ráðamanna á Alþingi
1962, að ekki vœri unnt að reka
aflminni sjónvarpsstöð á Keflavík-
urflugvelli. Þetta vissu raunar all-
ir sem nenntu að kynna sér mál-
in, en liitt fœst víst ekki upplýst
héðan af, hverjir bera raunveru-
lega ábyrgð á blekkingamold-
viðrinu á Alþingi.
Saman við skjallið og hrœsnina
í bœnarskjali „sjónvarpsáhuga-
manna“ blandast svo furðulegustu
ögranir, þar sem m.a. er reynt að
tvinna saman sjónvarpsmálið og
aðild fslands að NATO, sem eru
tvö aðskilin mál. Út yfir tekur þó
þegar herstjórinn er beinlínis
brýndur til að hlutast til um ís-
lenzk innanlandsmál, m.a. með því
að hafa áhrif á kosningarnar á vori
komanda. Mundi það ekki í menn-
ingarríkjum vera talið jáðra við
landráð að biðja fulltrúa erlends
herveldis að hafa afskipti af inn-
lendri kosningábaráttu?
Vitanlega er plagg á borð við
bœnarskrá „sjónvarpsáliugamanna“
í sjálfu sér ekki vert alvarlegrar
umrœðu nema að því leyti sem
það leiðir í Ijós geigvœnleg áhrif
dátasjónvarpsins á hugsunarhátt
álitlegs hóps Islendinga, sem eru
á örfáum árum orðnir svo þjóð-
villtir, að þeir gera sér enga grein
fyrir, hvernig eðlilegum samskipt-
um tveggja fullvalda ríkja skuli
háttað, og hafa ekkert við það að
athuga að í landinu sé starfrækt
áhrifamikil stofnun sem er álger-
lega utan við íslenzka lögsögu —
og það á sama tíma og engum inn-
lendum aðila öðrum en Ríkisút-
varpinu er lögum samkvœmt heim-
ilt að reka hér sjónvarp. Það gœti
út af fyrir sig verið þessum sjálf-
skipuðu útvörðum „frelsisins“
verðugt íhugunarefni, hvers vegna
beri að berjast fyrir aðstöðu til
lianda erlendu stórveldi sem ís-
lenzkum þegnum er fyrirmunuð.
Plagg „sjónvarpsáhugamanna“
leiðir einnig ótvírœtt í Ijós, hver
sé hinn raunverulegi sjónvarps-
áhugi þeirra. Hann er bundinn
dátasjónvarpinu einu, og fara ekki
af því neinar sögur að þeir hafi á
einn eða annan hátt reynt að leggja
innlendri sjónvarpsviðleitni lið-
sinni sitt.
Sigurður A. Magnússon.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5
16. október 1066